Rokosz Zebrzydowskiego

Z Wikipedii

Akt detronizacji Zygmunta III wydany przez rokoszan 24 czerwca 1607 w obozie pod Jeziorną

Rokosz Zebrzydowskiego - rokosz (bunt, konfederacja przeciw królowi) trwający w latach 1606-1609, który wynikł z konfliktu króla Zygmunta III Wazy ze szlachtą wokół jego polityki zagranicznej(wojna ze Szwecją) i wewnętrznej. Polityka ta zmierzała do wzmocnienia władzy królewskiej, opierając się na wąskiej grupie magnatów i biskupów. Powodem był również prywatny spór króla Zygmunta III Wazy z Zebrzydowskim, który wynikł kiedy krewny Zebrzydowskiego został skazany na wygnanie. Nie opuścił kraju więc skazano go na śmierć, a ten wyrok został wykonany.

Królowi zarzucano faworyzowanie jezuitów oraz cudzoziemców i przypisywano zamiar wprowadzenia władzy absolutnej. Z pewnością zaś wiadomo, że dążył on do ustanowienia dziedziczności tronu, pozbawienia szlachty większości przywilejów i pozostawienia izbie poselskiej jedynie głosu doradczego, a nie stanowczego.

Spór zaostrzyło ultrakatolickie nastawienie władcy, niechętnie widziane przez różnowierców oraz jego konflikt z wpływowym Janem Zamoyskim.

W latach 1606-1609 doszło do rokoszu Zebrzydowskiego zwanego również sandomierskim, w którym katolicy, jak i protestanci, magnateria, jak i szlachta walczyli o zabranie monarsze prawa rozdawnictwa zwolnionych urzędów i zmuszenia go do wygnania jezuitów i cudzoziemców.

Przywódcami buntu zostali: marszałek wielki koronny Mikołaj Zebrzydowski, Jan Szczęsny Herburt, Stanisław Stadnicki i podczaszy litewski Janusz Radziwiłł. Pragnęli też wprowadzić obieralność urzędników ziemskich na sejmikach oraz zmusić posłów do ścisłego przestrzegania instrukcji sejmikowych.

Rokosz zakończył się zwycięstwem króla w bitwie pod Guzowem w 1607, lecz wzmocnienie władzy królewskiej zostało udaremnione. Aby się przed nim ustrzec, sprecyzowano dawniejszy przepis o prawie do wypowiedzenia królowi posłuszeństwa oraz nakazano senatorom-rezydentom zdawać sprawę sejmowi z urzędowania przy boku monarchy. Król zgodnie z wolą magnatów (nie chcących wzmocnienia jego władzy) odstąpił od wymierzenia kar buntownikom.