ZX Spectrum
Z Wikipedii
ZX Spectrum – jeden z pierwszych małych komputerów domowych wyprodukowanych przez angielską firmę Sinclair Research Ltd. w roku 1982, następca ZX-81.
 |
|
|
|
Spis treści |
[edytuj] Parametry techniczne
- mikroprocesor Zilog Z80A (szybsza wersja procesora Z80) pracujący z zegarem 3,5 MHz (4 MHz w późniejszych wersjach +2 i +3 oraz 3,7 MHz w wersjach NTSC na rynek japoński)
- pamięć: RAM - 16 lub 48 kB (istniała też wersja ZX Spectrum 128, z 128 kB RAM) i ROM - 16 kB (32 kB w wersjach 128, +2 i +3).
- wyjście na odbiornik TV w rozdzielczości ekranu 256x192 pikseli i 15 kolorach podzielonych na dwie palety (wyłącznie tryb graficzny), z tym że kolory nie były przypisywane poszczególnym pikselom, ale blokom 8x8. Dla każdego takiego bloku mógł być określany kolor tła i zapełnienia oraz wzór. Dodatkowo należało wybrać, której palety kolorów używamy w danym kwadracie (BRIGHT 0 lub 1). Dla jednego bloku 8x8 wszystkie zaznaczone piksele (wartość 1) musiały mieć taki sam kolor, a niezaznaczone (wartość 0) również taki sam. W obrębie bloku mogły więc być widoczne tylko dwa kolory. Powodowało to w np. w grach efekt kanciastej chmurki przy wyświetlaniu postaci na różnokolorowym tle. W trybach graficznych na późniejszych komputerach dla każdego piksela na ekranie można określić inny kolor.
- gumowa klawiatura membranowa (najbardziej zawodny element Spectrum, szczytem niewygody było umieszczenie klawiszy sterowania kursorem w najwyższym wierszu; zostało to poprawione w modelu ZX Spectrum+, który miał klawiaturę plastikową, z klawiszami kursora w najniższym wierszu)
- wbudowany głośniczek sterowany jednobitowo (późniejsze modele miały układ AY-3-8912 - 3 kanałowy generator dźwięku, stosowany także w komputerach Amstrad CPC oraz - pod oznaczeniem Yamaha 2149 - w Atari ST)
- wbudowany interpreter języka programowania Sinclair BASIC, całkiem rozbudowany jak na mikrokomputer tej klasy
- jako pamięć zewnętrzna używany był najczęściej zwykły magnetofon kasetowy
- producent produkował szybką zewnętrzną pamięć masową pod nazwą Microdrive - jako nośnik używana była zapętlona taśma magnetyczna w nietypowych mikrokasetkach, a samo urządzenie podłączane było do komputerka za pomocą specjalnego interfejsu o nazwie Interface 1
- Interface 1 pozwalał także na spinanie komputerów w sieć lokalną o wielkości do 64 jednostek
- istniały różne rozwiązania podłączenia stacji dyskietek (zwykle 5.25"), takie jak TR-DOS (i jego polska wersja AC-DOS), Timex FDD 3 czy Timex FDD3000 (ta stacja używała napędów 3").
- również za pomocą zewnętrznego interfejsu dawało się podłączyć dżojstik - istniało kilka systemów: Sinclair Joystick (oryginalnie dostępny jako produkowany przez Sinclair Research Ltd. Interface II - mapowany na klawisze 6-0 (joy 1) i 1-5 (joy 2)), Cursor Joystick (emulujący klawisze kursora) i Kempston Joystick (najpopularniejszy standard; wbudowany w będącym klonem ZX Spectrum mikrokomputerze Timex, w modelach 2048 i 2068).
[edytuj] Specyfika
Unikatową cechą ZX Spectrum był sposób wprowadzania programów na klawiaturze: słowa kluczowe BASIC-a były skojarzone z odpowiednimi przyciskami. Ponieważ słów było znacznie więcej niż przycisków na klawiaturze, niektóre można było uzyskać np. wciskając jednocześnie przyciski caps shift i symbol shift, a następnie symbol shift i którąś literę.
Było to trudne dla początkujących, jednak po przyzwyczajeniu się pozwalało na szybkie wprowadzanie programu. Takie rozwiązanie pozwalało na oszczędniejszy zapis programu w pamięci (każde słowo kluczowe było kodowane jednym bajtem) oraz uproszczenie interpretacji programu (rozpoznawania słów kluczowych).
[edytuj] Rozwój
Później pojawiły się wersje ZX Spectrum+ z ulepszoną klawiaturą oraz ZX Spectrum 128 z pamięcią rozszerzoną do 128 KB i poprawionymi możliwościami muzycznymi, a także dodatkowe cartridge do przyłączania stacji dyskietek, rozszerzania BASIC-a (np. Mega Basic, Beta Basic), itp.
[edytuj] Modele ZX Spectrum
[edytuj] ZX Spectrum (1982)
Wyprodukowany przez Sinclaira w 1982, dostępny z 16 KB lub 48 KB RAM (zależnie od ceny) i 16 KB ROM. Procesor Z80A 3.5 MHz. Gumowe klawisze, niewielki rozmiar (trochę większy niż kartki A5). Jednokanałowy, jednobitowy generator dźwięku. Gniazdo współpracy z magnetofonem, telewizorem, szyna systemowa. Brak portu joysticka.
[edytuj] ZX Spectrum+ (1984)
Spectrum+ ma znacznie solidniejszą klawiaturę (plastikowe klawisze), wyposażoną w wiele klawiszy spełniających funkcje edycyjne, które poprzednio były realizowane przez kombinacje klawiszy (w tym klawisze kursora w dolnym rzędzie klawiatury) oraz przycisk reset (z lewej strony komputera).
[edytuj] ZX Spectrum 128 (1986)
Ostatni model ZX Spectrum produkowany przez Sinclaira (choć zaprojektowany przez hiszpańską firmę Investronica) i oparty na Spectrum+. Miał 128 KB pamięci RAM (mapowanej jako 16KB strony w obszarze 48-64K, możliwość zmiany początku adresu pamięci graficznej), 32KB pamięci ROM (w tym poszerzony interpreter BASIC wyposażony w edytor pełnoekranowy i RAM-dysk), trójkanałowy generator dźwięku stereo AY-3-8912, złącze MIDI, port szeregowy RS232, wyjście monitorowe RGB oraz dołączaną, zewnętrzną klawiaturkę numeryczną. Po uruchomieniu komputer znajdował się w trybie BASIC 128, z możliwością przejścia na w pełni zgodny ze "starym" ZX tryb 48K (z uwagi na większą przestrzeń dla zmiennych systemowych w trybie 128K niektóre programy nie pracowały poprawnie). W trybie 48K komputer zachowywał się jak "stary" Spectrum, jednak z możliwością dostępu do dodatkowych stron pamięci i układu dźwiękowego.
[edytuj] ZX Spectrum +2 (1986)
Krótko po wykupieniu firmy Sinclair Research przez Amstrada (w 1986), pojawił się ZX Spectrum +2 z możliwościami, które miał ZX Spectrum 128, ale z nową klawiaturą, wbudowanym magnetofonem kasetowym (tak jak Amstrad CPC 464) i dwoma portami dżojstika. Klawiatura ZX Spectrum +2 nie zawierała klawiszy z nazwami poleceń języka BASIC, występujących we wcześniejszych wersjach, z wyjątkiem poleceń LOAD, CODE i RUN, które były przydatne podczas wczytywania programów. Późniejsze modele +2 oraz +3 posiadały mikroprocesor Z80 taktowany zegarem 4 MHz.
[edytuj] ZX Spectrum +3 (1987)
Kolejna wersja ZX Spectrum, produkowana przez Amstrada w oparciu o ZX Spectrum +2, miała jego funkcje, tylko zamiast magnetofonu kasetowego wbudowana była stacja dysków 3" cala (jak w Amstradzie CPC 6128). Ten model ZX Spectrum miał także możliwość pracy pod systemem operacyjnym CP/M.
[edytuj] Klony
Powstało wiele klonów ZX Spectrum. Najpopularniejszym był Timex (TC2048 i TS2068), wyposażony w dużo lepszą klawiaturę i port joysticka, oraz zmieniony układ graficzny (oferujący tryby multicolor oraz hi-res z 512 punktami w linii - tryb ten umożliwiał czytelne wyświetlanie 80-96 znaków w wierszu, co pozwalało na sensowną edycję tekstu). W Polsce chałupniczo były produkowane w niewielkich ilościach wersje z bardzo dobrą polską klawiaturą kontaktronową i bez błędów dostrzeżonych w ROM-ie, które usunięto (m.in. obsługę przerwań NMI). Wrocławskie Elwro produkowało przez krótki czas komputerek w obudowie od dziecięcych organków Elwirka, Elwro 800 Junior, który miał 3 tryby pracy: własny, zgodności z ZX Spectrum oraz zgodności z CP/M. Gdański Unimor wyprodukował mikrokomputer Unipolbrit 2086, będący klonem Timexa 2068. Do dziś w Rosji popularne są produkowane tam komputery Pentagon, Scorpion, ZX-Sprinter i inne, rozszerzone o nowe możliwości klony ZX Spectrum. Najnowszym modelem jest Pentagon 1024 SL (druga połowa lat dwutysięcznych).
Ze względu na dużą liczbę gier na ten komputer istnieją emulatory tego mikrokomputera na PC, Amigę i Macintosha.
Istnieją stosunkowo dobrze opracowane - jak na możliwości tego komputerka - programy służące do programowania w Asemblerze i Pascalu.
W późniejszym okresie dostępne były przeróbki ZX Spectrum rozszerzające pamięć do 80, 128 lub 144 KB, dodatkowy ROM od modeli +2 lub +3, stacje dysków (FDD3 i FDD3000), zewnętrzne układy dźwiękowe AY. W końcowym okresie popularności spotkać można było komputery Spectrum z pamięciami rzędu 1-4 MB, dodatkowymi układami DMA czy 8-bitowymi przetwornikami C/A pozwalającymi na odtwarzanie dźwięku jakości komputerów Amiga. Spotykano także rozwiązania z dyskami twardymi 5" XT-Bus (zazwyczaj 5-30 MB).
Powstał także komputer SAM Coupé, będący ulepszonym klonem Spectrum. Komputer ten posiadał:
- procesor 8 MHz, z możliwością obniżenia prędkości dla zgodności ze starszym oprogramowaniem
- nowy układ graficzny umożliwiający wyświetlanie 512 kolorów w wyższej rozdzielczości
- sprzętową obsługę tzw. "sprite"
- wbudowany układ dźwiękowy Philips SAA 1099 (6 kanałów, 8 oktaw stereo)
- wysokiej jakości klawiaturę
- 512 kB pamięci RAM
- tryb pełnej zgodności z ZX Spectrum (w tym 128)
Prawdopodobnie, gdyby posiadał w pełni 16(32)-bitowy procesor (np. Z380 czy Z8000) i pojawił się na rynku 1-2 lata wcześniej miałby szansę zyskać większą liczbę zwolenników.
Następcą ZX Spectrum był Sinclair QL.
[edytuj] Ciekawostki
- Za pomocą zwykłego telewizora oraz komputera ZX Spectrum astronom Jan Hanasz dokonał akcji sabotażowej polegającej na zakłócaniu emisji programu telewizji polskiej przez podziemną „Solidarność” w regionie toruńskim w PRL w 1985 roku. Akcję tą nazywaną potocznie "Telewizją Solidarność" amerykański pisarz Buck Bloombecker zaliczył do jednej z bardziej spektakularnych aktów hakerskich świata.
- W audycji komputerowej Rozgłośni Harcerskiej nadawano programy komputerowe do nagrania na kasetę magnetofonową, np.: język programowania Logo. Pojawiła się także płyta winylowa zespołu Papa Dance zawierająca program.
- Komputer ZX Spectrum został wykorzystany w filmie "Seksmisja". Użyto go przy montażu efektów specjalnych.
- Andrzej Kurek wymyślił i zaprojektował logo popularnego programu popularnonaukowego "Sonda" właśnie na komputerze ZX Spectrum.
