Święty gaj (antropologia)
Z Wikipedii
Święty gaj - to święte miejsce poświęcone bóstwom lub siłom natury. Istniały one zarówno w religiach starożytnych Greków, Słowian i Celtów, jak i w innych kulturach na świecie (w niektórych występują one także i dzisiaj).
W niektórych kulturach święte gaje poświęcone były bogom (jeden z nich stał się np. podstawą do powstania książki Jamesa Frazera Złota gałąź), w innych dodatkowo stanowiły symboliczną więź żywych ze zmarłymi przodkami, której naruszenie groziło poważnymi, negatywnymi konsekwencjami.
Jednym z najstarszych przekazów zapisu świętego gaju był żołnierz rzymski Lukan. Opis dotyczy kultury celtyckiej. Znaleźć go można w książce profesora J. Gąssowskiego - patrz bibliografia.
Aleksander Brückner zamieszcza opisy podobnych świętych gajów w "Starożytnej Litwie". Opisy te występują tam wielokrotnie. Problem świętych gajów związany był z problemem chrystianizacji Słowian i Bałtów, który to proces zakończył się w pełni w końcu XIX w. wraz z powstaniem gęstej sieci parafii. Przez długi czas procesom chrystianizacji i wprowadzania nowych porządków społecznych towarzyszył niezwykły wandalizm i duże zniszczenia cywilizacyjne. Niszczenie posągów słowiańskich bóstw, wycinanie w pień świętych gajów oraz podpalanie drewnianych świątyń to typowe elementy działań przewijające się w wielu zapiskach historycznych. Słowianie i Bałtowie przez długi czas opierali się procesowi niszczenia lasów, jednakże na części ziem, w szczególności Prus, proces ten przebiegał niezwykle szybko. Jeden z takich przypadków opisuje misjonarz Hieronim.
Dotarli tak do środka gaju, gdzie prastary dąb nad wszystkie drzewa za święty i za właściwą siedzibę bogów uważano; przez chwilę nikt się weń uderzyć nie ważył [...]. Wyrąbano cały las. W tej krainie było więcej lasów, równą czcią świętych, gdy po raz kolejny wyruszyli ku ich wycinaniu, przybył do Witowta wielki tłum niewieści z płaczem i krzykiem, skarżył się, że wyrąbano święty gaj i odebrano dom boży, w którym zwykli byli błagać pomocy bożej, skąd deszcze i pogodę otrzymywali; nie wiedzą więcej, gdzie szukać boga, któremu siedzibę zabrano. Jest kilka mniejszych gajów, w których zwykli czcić bogów; i te chcą zniszczyć, jakieś nowe świętości wprowadzając, a ojczysty zwyczaj wykorzeniając; proszą więc i błagają, aby nie dozwolił niszczyć miejsc i obrzędów kultu przodków. Za kobietami następują mężczyźni i twierdzą, że nie mogą znieść nowego obrzędu, i mówią, że opuszczą raczej ziemię i ogniska ojczyste niż przyjętą od przodków wiarę.
Proces nawracania Słowian i niszczenia świętych gajów, jest niemal w całym stopniu wymysłem średniowiecznych kronikarzy. Nie wiadomo dlaczego Reinbern po trzynastu latach spędzonych w Kołobrzegu z tego Kołobrzegu jest odwołany przez króla, Bolesława Chrobrego. Namiastką "świętego gaju" można określić najbliższe otoczenie świątyni w Arkonie. Nie można mówić o świętym gaju w słowiańskim Szczecinie i w słowiańskim Wolinie. Jeśli chodzi o tereny stanowiące ówczesną Polskę Mieszka I na tym koniec, źródła milczą pomijając tu relacje kronikarzy, które musimy z pewnością zwykłymi przypuszczeniami nazwać.
[edytuj] Bibliografia
- Brückner Aleksander, Mitologia słowiańska i polska, PWN, Warszawa 1980
- Brückner Aleksander, Starożytna Litwa, Ludy i Bogi, Szkice historyczne i mitologiczne, Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn 1984
- Gąssowski Jerzy, Mitologia Celtów, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978
- Łowmiański Henryk, Religia Słowian i jej upadek (wieki VI-XII), PWN, Warszawa 1979
- Łowmiański Henryk, Początki Polski, z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., PWN, Warszawa 1964
