Deesis
Z Wikipedii
Deesis (łac. z gr. Δεομαι, modlitwa, prośba) - motyw związany z ikonografią chrześcijańską. Polega ona na trimorhionicznym (trójczęściowym) obrazowaniu osób świętych - centralną osobą jest Chrystus jako Pantokrator, obok Maryja, następnie Jan Chrzciciel. Często też kompozycja uzupełniania jest o znajdujące się poniżej postacie aniołów, świętych, apostołów lub proroków - wtedy powstaje tzw. Wielkie Deesis. Przedstawienie Deesis wiąże się z Sądem Ostatecznym i wyraża wiarę w Maryję, św. Jana i innych świętych, jako przedstawicieli ludzkości i orędowników za grzesznych, proszących Boga o łaskę.
Czasem, kompozycja Deesis nie była jedną ikoną, ale trzema oddzielnymi ikonami umieszczonymi obok siebie lub składaną ikoną potrójną (gdzie Bogurodzica i Jan Chrzciciel byli umieszczeni na skrzydłach ikony). W domach obrządku prawosławnego, zwłaszcza na Rusi, w kąciku modlitewnym również komponowano ikony w układ Deesis z tym, że Jana Chrzciciela zastępowano Mikołajem Cudotwórcą.
Wschodnie ikony Deesis znane były już w VI-VIIw. Po przezwyciężeniu ikonoklazmu w IX-XIw. była umieszczana na architrawie (pozioma belka, podtrzymująca belkowanie) templonu świątyń bizantyjskich. Na Rusi przekształciła się w rząd Deesis tzw. wysokiego ikonostasu.
Spis treści |
[edytuj] Warianty Deesis
[edytuj] Król królów (Chrystus Wielki Arcykapłan)
W XII-XIVw. na Bałkanach, Chrystus na ikonach Deesis zaczął być przedstawiany nie tylko jako Pantokrator ale też jako Wielki Arcykapłan - tzw. Król królów (ros. Царь царей), przedstawienie rozwinięte w XIV-XVw. w sztuce serbskiej, później rozpowszechnione na Rusi, gdzie w początkowych wariantach Jana Chrzciciela zastępował król Dawid i inni prorocy. Przedstawienie opiera się na cytatach: Król królów i Pan panów (Ap 19,16) i Królowa (...) stoi po Twej prawicy (Ps 45,10-11) - gdzie Królem jest Chrystus a Królową Bogurodzica-Cerkiew.
[edytuj] Anielskie Deesis (Chrystus Emmanuel)
Istnieje też kompozycja przedstawiając Chrystusa-Emmanuela i dwóch archaniołów - Michała i Gabriela, która nosi nazwę Anielskiego Deesis (istnieją interpretacja wskazujące, że ci aniołowie symbolizują pozostałe osoby Trójcy Świętej).
[edytuj] Chrystus - Salvator Mundi
[edytuj] Chrystus Boleściwy
[edytuj] Przykłady Deesis
Przykładem Deesis w Polsce jest np. na obraz w Tumie pod Łęczycą (z 1161). Przypuszcza się, że mógł on zainspirować autora Bogurodzicy, która powstała w tym samym okresie i także zawiera motyw deesis.
