Eksterytorialność

Z Wikipedii

Eksterytorialność (spotyka się niekiedy spolszczony termin "zakrajowość") – pojęcie prawnicze, które dawniej oznaczało wyłączenie pewnego obszaru lub osób (np. placówek dyplomatycznych, prywatnych rezydencji dyplomatycznych, a niekiedy nawet całych dzielnic, w których zamieszkiwali dyplomaci) spod władzy (jurysdykcji) państwa przyjmującego. Koncepcja eksterytorialności zakładała fikcję prawną iż pewne osoby (dyplomaci) lub obiekty (misje dyplomatyczne) znajdują się poza terytorium (extra territorium) państwa przyjmującego i nie opuszczają terytorium państwa, które ich wysyła. Akt lub czynność prawna (nawet całkowicie prywatna - np. zakupy w miejscowym sklepie) dokonywana przez taką osobę, traktowana była jako dokonana poza terytorium państwa, a więc była wyłączona spod miejscowej jurysdykcji.

Teoria eksterytorialności służyła także jako uzasadnienie udzielania azylu dyplomatycznego, czyli schronienia w placówce dyplomatycznej. Prawo międzynarodowe nie uznaje jednak normy azylu dyplomatycznego za powszechny (choć zna instytucje azylu politycznego (terytorialnego) oraz statusu uchodźcy). Norma przyzwalająca na stosowanie azylu dyplomatycznego wykształciła się jedynie na obszarze Ameryki Południowej, a jej przyczyn doszukiwano się nie tyle w eksterytorialności, co w potrzebie zapewnienia pomocy humanitarnej poszczególnym osobom ściganym przez swoje państwa.

Spis treści 1 Hugo Grocjusz 2 Odrzucenie zasady eksterytorialności 2.1 Krytyka koncepcji eksterytorialności 3 Co zamiast eksterytorialności? 4 Kontrowersje wokół "eksterytorialności" 5 Zobacz też 6 Linki zewnętrzne 7 Przypisy 8 Literatura

[edytuj] Hugo Grocjusz

Za twórcę koncepcji eksterytorialności uznaje się Hugo Grocjusza. Twierdził on, iż z woli narodów (placuisse gentibus) od zasady, według której osoba przebywająca na terytorium obcego państwa podlega jego prawu,^[1] należy uznać wyjątek co do posłów,^[2] i przyjąć fikcję, iż wraz ze swymi pocztami przebywają na terytorium swojego państwa.^[3]

[edytuj] Odrzucenie zasady eksterytorialności

Obecnie teoria eksterytorialności jest odrzucona przez doktrynę prawa międzynarodowego, jako mogąca prowadzić do wyciągania nieprawdziwych skutków prawnych, czy wręcz efektów absurdalnych. Proces odrzucenia eksterytorialności przebiegał przede wszystkim w okresie międzywojennym, a ostatecznie odrzuciły ją konferencje dyplomatyczne w Wiedniu w latach 1961 i 1963 podczas których opracowano Konwencję wiedeńską o stosunkach dyplomatycznych i Konwecję wiedeńską o stosunkach konsularnych. Obie konwencje za podstawę i uzasadnienie przywilejów i immunitetów zamiast teorii eksterytorialności przyjęły teorie reprezentacji oraz teorię funkcjonalności. Dzisiaj z wyjątkiem pojedynczych autorów nie sięga się już do pojęcia eksterytorialności.

[edytuj] Krytyka koncepcji eksterytorialności

• Koncepcja eksterytorialności w sposób jaskrawy przeczy rzeczywistości. Podstawowym zadaniem misji wysyłanych przez rozmaite państwa, jest właśnie reprezentowanie ich poza swoimi granicami.
• Zasady eksterytorialności nie da się pogodzić z suwerennością państwa. Wszyscy, którzy korzystają z przywilejów i immunitetów (obcy dyplomaci, misje dyplomatyczne, bazy wojskowe, okręty, oddziały zbrojne poza granicami swojego państwa) muszą respektować suwerenność państwa goszczącego^[4] i mają obowiązek respektować jego prawo wewnętrzne. Przejawem tego jest choćby fakt, iż w przypadku naruszenia suwerenności lub prawa krajowego, państwo goszczące ma prawo żądać natychmiastowego opuszczenia terytorium przez tego, kto dopuszcza się naruszenia.
• Zasada eksterytorialności może prowadzić do absurdalnych efektów. Terytorium państwa jest przestrzenią, obejmuje terytorium lądowe, wodne (morskie), przestrzeń powietrzną i podziemie. "Eksterytorialność" osoby lub obiektu dosłownie oznaczałby istnienie "eksterytorialnego" stożka przestrzennego, którego początkiem jest środek Ziemi, a który rozciąga się do granicy między przestrzenią powietrzną a kosmiczną (najczęściej przyjmuje się wysokość 80-100 km). W owym stożku państwo goszczące nie mogłoby nic zrobić bez każdorazowej zgody obcego państwa, a więc nie mogłoby eksploatować kopalin i złóż surowców, zbudować metra. Nie mógłby tam przelecieć (nawet na dużej wysokości) samolot, helikopter, balon meteorologiczny, etc.
• Przyjęcie eksterytorialności prowadziłoby do powszechnego dopuszczenia możliwości stosowania azylu dyplomatycznego. Jak wyżej zaznaczono, azyl dyplomatyczny (z wyjątkiem Ameryki Południowej) nie jest uznawany przez prawo międzynarodowe za dopuszczalny.

[edytuj] Co zamiast eksterytorialności?

Ochronę, którą próbowano osiągnąć poprzez zastosowanie fikcji prawnej, iż pewien obiekt, obszar lub osoba nie opuszczają "swojego" terytorium (a więc terytorium państwa, które reprezentują), są w pełni osiągane poprzez koncepcje przywilejów i immunitetów. Przedstawicielom dyplomatycznym i misjom dyplomatycznym przysługują przywileje i immunitety dyplomatyczne,^[5] podobnie jak urzędnikom konsularnym i urzędom konsularnym przysługują przywileje i immunitety konsularne,^[6]. Analogicznie, innym przedstawicielom państwa (tzw. VIP-om lub misjom specjalnych) także przysługuje odpowiedni zakres przywilejów i immunitetów.^[7] W podobny sposób uregulowany jest status oddziałów wojskowych i baz wojskowych na obcym terytorium – z reguły w dwustronnej umowie międzynarodowej. Niekiedy status ten może być wynikiem traktatów pokojowych, np. po II wojnie światowej.

[edytuj] Kontrowersje wokół "eksterytorialności"

Mimo odrzucenia przez naukę prawa międzynarodowego koncepcji eksterytorialności, pojęcie to bywa wciąż stosowane, z reguły przez nie-prawników lub nawet prawników, ale nie specjalizujących się w prawie międzynarodowym. Ci zaś autorzy, którzy go jeszcze stosują, traktują go jako przenośnię faktu, iż pewnej osobie lub obiektowi przysługuje immunitet (immunitet jurysdykcyjny lub/i immunitet nietykalności).^[8]

• Szczególną definicję "eksterytorialności" przyjmuje też polska instrukcja wojskowa. Definiuje eksterytorialność jako przywileje udzielane na zasadzie wzajemności przez państwa oficjalnym przedstawicielom innych państw przebywającym poza jego granicami. Według tej instrukcji, eksterytorialność polega na nietykalności osoby i mieszkania, zwolnienia od podatków, wyłączeniu spod jurysdykcji miejscowych sądów itp. Są nią objęte także oddziały wojskowe, okręty, samoloty i statki handlowe na pełnym morzu.^[9] Jest to kolejna wersja przestarzałego i nieaktualnego już pojęcia "eksterytorialności", co więcej - rozumiana bardzo szeroko i odnoszona nie tylko do przedstawicieli dyplomatycznych, okrętów, ale także prywatnych statków handlowych na morzu otwartym.

• "Eksterytorialność" bywa używana także przez publicystów i media, można ją spotkać w niektórych filmach, co dodatkowo wpływa na upowszechnienie nieprawidłowego znaczenia tego terminu.

Stosowanie terminu "eksterytorialności" w przypadkach, takich jak wyżej wymienione, wynika przede wszystkim z tego, iż daje on złudne poczucie łatwego wyjaśnienia szczególnego statusu prawnego niektórych osób, obiektów i obszarów. Prowadzi on do daleko idącego uproszczenia w określaniu owego statusu prawnego, przy jednoczesnym nie dostrzeganiu negatywnych konsekwencji koncepcji eksterytorialności (zob. wyżej - krytyka tej koncepcji).

[edytuj] Zobacz też

• przywileje i immunitety dyplomatyczne
• suwerenność
• immunitet państwa
• jurysdykcja eksterytorialna

[edytuj] Linki zewnętrzne

• (en) Shih Shun Liu, Extraterritoriality. Its Rise and Its Decline (1925)

Przypisy

[edytuj] Literatura

• Julian Sutor, Prawo dyplomatyczne i konsularne, wyd. VI, Warszawa 2000, str. 175-176 (ISBN 83-87558-77-X)
• Jan Białocerkiewicz, Prawo międzynarodowe publiczne. Zarys wykładu, Olsztyn 2003, str. 339 (ISBN 83-7299-251-7)
• Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1992, str. 170 (ISBN 83-01-11581-5)
• Jerzy Pieńkos, Prawo międzynarodowe publiczne, Kraków 2004, str. 423-425 (ISBN 83-7333-357-6)
• Wielka Encyklopedia Prawa, Białystok-Warszawa 2000, str. 213 (ISBN 83-87611-08-5)
• Ludwik Ehrlich, Prawo międzynarodowe, wyd. IV, Warszawa 1958, str. 193-195
• Malcolm N. Shaw, International Law, wyd. V, Cambridge 2003, str. 611-620, str. 675 (ISBN 0-521-53183-7)