Prawo międzynarodowe

Z Wikipedii

Prawo międzynarodowe (dla odróżnienia od prawa prywatnego międzynarodowego zwane też prawem międzynarodowym publicznym) – jedna z gałęzi prawa, obejmująca zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami, organizacjami międzynarodowymi, a także innymi podmiotami prawa międzynarodowego. Jedna z najstarszych dziedzin prawa, znana i rozwijana już w okresie starożytności. Za "konstytucję" współczesnej społeczności międzynarodowej i najważniejszy dokument prawa międzynarodowego uważa się Kartę Narodów Zjednoczonych powołującą do życia ONZ i proklamującą szereg zasad na których opierają się prawo międzynarodowe i stosunki międzynarodowe. Zobowiązania wynikające z Karty Narodów Zjednoczonych (np. zakaz agresji, zakaz grożenia użyciem siły, zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne innych państw, nakaz pokojowego załatwiania sporów) mają pierwszeństwo przed innymi zobowiązaniami państw członkowskich ONZ^[1].

Znaczenie prawa międzynarodowego we współczesnym świecie znacznie wzrasta. Relacje wewnątrz społeczności międzynarodowej są coraz intensywniejsze, współpraca bezpośrednia między państwami oraz współpraca poprzez organizacje międzynarodowe obejmuje kolejne dziedziny, przez co pojawiają się nowe regulacje prawne. Z prawa międzynarodowego wyrastają kolejne szczególne porządki prawne: prawo Unii Europejskiej, prawo WTO.

Część norm prawa międzynarodowego może być stosowana (powoływana) bezpośrednio w prawie krajowym (wewnętrznym), w tym przed sądami i organami administracyjnymi. Tak jest również w polskim systemie prawnym, na podstawie art. 87 ust. 1 Konstytucji RP ratyfikowane umowy międzynarodowe są źródłami prawa w Polsce^[2].

Spis treści 1 Nazwa "prawo międzynarodowe" 2 Działy prawa międzynarodowego 3 Źródła prawa międzynarodowego 4 Specyfika prawa międzynarodowego 5 Rozwiązywanie sporów międzynarodowych 6 Przypisy 7 Linki zewnętrzne 8 Bibliografia

[edytuj] Nazwa "prawo międzynarodowe"

Termin "prawo międzynarodowe" zaczął być stosowany w XVIII wieku. Przyjmuje się, że po raz pierwszy użył go Jeremy Bentham w 1780 roku, natomiast na grunt języka polskiego trafił za sprawą krakowskiego prawnika Franciszka Kasparka.

Wcześniej powszechnie używano terminu "prawo narodów" (ang. law of nations, fr. droit de gens, niem. Völkerrecht), które pochodziło z czasów cesarstwa rzymskiego i było tłumaczeniem łacińskiego terminu ius gentium - działu prawa rzymskiego regulującego stosunki prawne obywateli Rzymu z cudzoziemcami. Zanim ustalił się termin "prawo międzynarodowe" (ang. international law, fr. droit international; w języku niemieckim nadal używa się terminu Völkerrecht), ów dział prawa próbowano określać różnymi terminami, np. "prawo państw", "prawo międzypaństwowe", "prawo międzysuwerenne", "prawo zewnątrzpaństwowe"^[3].

[edytuj] Działy prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe początkowo obejmowało przede wszystkim zagadnienia prawa wojny, które określało kiedy (ius ad bellum) oraz w jaki sposób (ius in bello) wolno prowadzić wojnę. Inne działania międzynarodowe z reguły także powiązane były z wojnami (zawieranie traktatów przymierza i pokoju, wysyłanie poselstw). Zaczęto je łączyć w zbiorowym określeniu "prawo pokoju". Dwupodział na prawo wojny i prawo pokoju jest charakterystyczny dla prawa międzynarodowego przez większą część jego historii^[4], przy czym z czasem kolejność uległa odwróceniu i prawo międzynarodowe dzielono na prawo pokoju i prawo wojny.

Współcześnie działy prawa międzynarodowego określa się przede wszystkim poprzez dziedzinę regulacji. Do tak wyodrębnianych działów zalicza się:

• prawo traktatów, zw. też prawem umów międzynarodowych,
• służba zagraniczna: prawo dyplomatyczne i prawo konsularne,
• prawo dotyczące terytorium: prawo morza, uregulowania dotyczące rzek międzynarodowych, prawo lotnicze,
• prawo dotyczące ludności: ochrona praw człowieka, zagadnienia obywatelstwa, cudzoziemców, ekstradycji, azylu i ochrony uchodźców,
• prawo kosmiczne,
• prawo organizacji międzynarodowych
• rozwiązywanie sporów międzynarodowych,
• prawo konfliktów zbrojnych, zwane też prawem humanitarnym,
• międzynarodowe prawo karne.

Poza tym nauka prawa międzynarodowego zajmuje się także teorią prawa międzynarodowego i jego podstawowymi pojęciami, a także historią tej dziedziny prawa.

[edytuj] Źródła prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe ma własne źródła prawa, inne niż prawo krajowego (konstytucja, ustawa, rozporządzenie). Tradycyjnie należą do nich:

• umowa międzynarodowa, obecnie podstawowe źródło prawa międzynarodowego. Największa liczba norm powstaje poprzez zawieranie umów międzynarodowych.
• zwyczaj międzynarodowy, kiedyś podstawowe źródło prawa międzynarodowego, tworzone poprzez jednolitą praktykę państw, które w podobnych sytuacjach zachowywały się podobnie. Z czasem taka praktyka nabierała charakteru prawnie wiążącego (opinio iuris), państwa jej przestrzegały w przekonaniu, że tego wymaga od nich prawo.
• Do tych dwu podstawowych źródeł prawa międzynarodowego dodaje się ogólne zasady prawa. Zostały one wymienione jako jedna z podstaw wyrokowania Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, a później przejęte w Statucie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.
• Do źródeł prawa międzynarodowego od połowy XX wieku zalicza się także wiążące, prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych.

Niektórzy autorzy do źródeł prawa międzynarodowego zaliczają także akty jednostronne państw (notyfikacja, zastrzeżenie, uznanie).

Prawo międzynarodowe cechuje brak hierarchii źródeł prawa, która jest charakterystyczna dla prawa krajowego (konstytucja jest nadrzędna nad ustawami, te z kolei mają pierwszeństwo przez rozporządzeniami). Umowa międzynarodowa może zmienić zwyczaj, ale także (choć znacznie rzadziej) zwyczaj międzynarodowy może zmienić umowę międzynarodową.

[edytuj] Specyfika prawa międzynarodowego

Normy prawa międzynarodowego mają w większości charakter ius dispositivum czyli norm względnie obowiązujących. Oznacza to, że na swój użytek dwa państwa lub grupa państwa mogą umówić się odmiennie. Istnieje wąska grupa norm bezwzględnie wiążących (imperatywnych, peremptoryjnych) nazywanych normami ius cogens, z którymi inne normy prawa międzynarodowego nie mogą być sprzeczne.

Pozostałe cechy prawa międzynarodowego:

• brak centralnego (nadrzędnego) ustawodawcy; same podmioty prawa międzynarodowego (przede wszystkim państwa) tworzą normy prawne, które je wiążą. Podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest zgoda państw.
• brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego (aby sąd międzynarodowy lub arbitraż mógł sprawę rozstrzygać potrzebna jest na to zgoda stron sporu)
• brak zorganizowanego aparatu przymusu

[edytuj] Rozwiązywanie sporów międzynarodowych

Wszelkie spory muszą być rozwiązywane środkami pokojowymi.^[5]. To co dziś wydaje się oczywiste, w przeszłości oczywistym nie było. Wojna była dopuszczalnym przez prawo środkiem rozwiązywania sporów, a prawo do prowadzenia wojny (ius ad bellum) uznawano za atrybut podmiotowości prawa międzynarodowego.

Prawo międzynarodowe wśród środków rozwiązywania sporów wyróżnia środki dyplomatyczne i sądowe. Do tych pierwszych zalicza się: negocjacje, dobre usługi, mediację, komisje badania faktów oraz koncyliację. Środkami sądowymi są: arbitraż międzynarodowy oraz sąd międzynarodowy.

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• (en) Portal prawa międzynarodowego na stronie ONZ
• (en) Electronic Information System for Interantional Law
• (pl) Internetowa Baza Traktatowa polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych

[edytuj] Bibliografia

• Władysław Czapliński, Anna Wyrozumska, Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, wyd. 2, Warszawa 2004, ISBN 83-7387-195-0
• Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, wyd. 8, Warszawa 2005, ISBN 83-7334-294-X
• Stanisław Edward Nahlik, Prawo międzynarodowe i stosunki międzynarodowe, wyd. 2, Kraków 1981

To jest tylko zalążek artykułu związanego z prawem. Jeśli potrafisz, rozbuduj go.