Elżbieta Janicka
Z Wikipedii
Elżbieta Janicka (ur. 1970), fotografka, doktor nauk humanistycznych. Absolwentka wydziału literatury nowożytnej Université Paris VII Denis Diderot (1994) oraz Uniwersytetu Warszawskiego (2004). Autorka dysertacji Sztuka czy Naród? Monografia pisarska Andrzeja Trzebińskiego (Universitas, Kraków 2006). Jej prace fotograficzne prezentowane były m.in. w ramach wystawach indywidualnych Ja, fotografia – Galeria FF, Łódź 1998 oraz Miejsce Nieparzyste – Atlas Sztuki, Łódź 2006. Wykłada w Collegium Civitas oraz w Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi.
Spis treści |
[edytuj] Sztuka czy Naród?
Książka Janickiej jest pierwszą całościową próbą analizy twórczości oraz osobowości twórczej Trzebińskiego. W swoich badaniach nad Trzebińskim Janicka stawia fundamentalne pytania o kondycję artysty, a w szczególności artysty awangardowego oraz o jego odpowiedzialność za swoje dzieło i czyny. Janicka obala dotychczasowe poglądy dotyczące postaci poety i jego twórczości, obnażając je jako ideologicznie nacechowane. Sama zaś skupia się na uświadomionym "pęknięciu" pomiędzy wczesną postawą artystyczną Trzebińskiego a jego późniejszą postawą ideologiczną jako redaktora naczelnego Sztuki i Narodu.
[edytuj] Fotografia
Jako fotografka Janicka działa na przedłużeniu eksperymentów awangardy lat 70. (konceptualizm, medializm, minimal art). W swoich cyklach (m.in.+/-; f2) autorka dąży przede wszystkim do rekonstytuowania pojęcia obrazu oraz uniezależnienia medium, jakim jest fotografia, od jego stereotypowych zastosowań i wynikających zeń mylnych interpretacji. Fotografie Janickiej są zaprzeczeniem fotografii rozumianej jako odbicie głębokiej rzeczywistości (Baudrillard).
Artystka unaocznia sztuczność fotografii, fakt zapośredniczenia widzenia poprzez medium. Swoją strategię Janicka opisała w szkicu Ja, Fotografia zamieszczonym w katalogu jej wystawy pod tym samym tytułem. Wprowadza tam rozróżnienie na to, co widzialne, widziane i to, czym jest obraz fotograficzny.
Widzialne to to, co może zostać zobaczone; obszar rzeczywistości odbierany przez postrzegającego jako jej wizualny przejaw/widziane, zakres widzialnego uwarunkowany percepcyjnymi możliwościami i ograniczeniami postrzegającego; widziane, to zdaniem artystki jeden z przejawów rzeczywistości, zależny w swym kształcie od cech percepcji skonfrontowanej z rzeczywistością oraz równoprawność, komplementarność rozmaitych form percepcji/widzianego. Wobec widzialnego i widzianego obraz fotograficzny jest wypadkową rzeczywistości oraz percepcyjnych właściwości dwojga postrzegających, fotografującego z psychofizjologiczną złożonością jego postrzegania, fotografii z jej technicznymi parametrami, która manifestuje odrębność wobec ludzkiego widzenia; (przy kształtowaniu obrazu medium/narzędzie zaznacza swoją obecność niemalże jako drugie ja, drugi – obok człowieka – podmiot postrzegający). Takie zapośredniczenie determinuje inne pojęcie rzeczywistości, która jest partyturą, z której obraz fotograficzny ukazuje mniej, więcej, inaczej lub co innego niż ludzkie spojrzenie. Jednocześnie istnieje pewien zakres widzialnego i kształt widzianego wspólny dla fotografii i fotografującego, stąd możliwość analizy i porównania ich sposobów widzenia.
[edytuj] Miejsce nieparzyste
Miejsce nieparzyste to cykl prac Elżbiety Janickiej z lat 2003-2004, na który składa się sześć wielkoformatowych fotografii czarno-białych oraz trzynaście ponad jednominutowych nagrań dźwiękowych, eksponowanych w zupełnie ciemnym pomieszczeniu jako komora dźwiękowa. Kolejne fotografie na pierwszy rzut oka wydają się być pustymi, białymi kwadratami obramowanymi brzegiem kliszy fotograficznej wyprodukowanej przez firmę AGFA. W rzeczywistości każda z prac jest rejestracją powietrza nad obozami zagłady. W ten sposób artystka ukazuje w doskonale wymowny sposób paradoks Niewyrażalności Shoah, umieszczając jednocześnie samą Zagładę w continuum europejskiego antysemityzmu – tytuł Miejsce nieparzyste odnosi się do getta ławkowego wprowadzonego na polskich wyższych uczelniach w roku 1937 na za zgodą rządu II RP; pięczątkę z napisem miejsce w ławkach nieparzystych wbijano do indeksów studentom pochodzenia żydowskiego. Janicka posługuje się metaforą powietrzną w sposób odkrywający ukryte związki między antysemityzmem a Shoah. W rozmowie z Krzysztofem Cichoniem zamieszczonej w Atlasie Sztuki obok tekstów poświęconych Miejscu nieparzystemu Janicka następująco motywuje wykorzystanie powietrza jako medium Niewyrażalnego: W powietrzu krążą popioły. My tym powietrzem oddychamy. A wiatr, chmury, deszcz? Popioły są w ziemi, w rzekach, na łąkach i w lasach – poddawane nieprzerwanemu recyklingowi, w którym uczestniczymy nie ruszając się z miejsca zamieszkania, kupując w osiedlowym spożywczym żółty ser ze spółdzielni mleczarskiej w Kosowie Lackim, miód z tamtych terenów czy sos tatarski z Wizny Bo tam się pasą zwierzęta. W Treblince stoją przy drodze żółte, trójkątne znaki drogowe z krową. Znak z krową obok znaku "Treblinka". W eseju Hortus Judeorum będącym komentarzem do cyklu Miejsce nieparzyste rozwija tę metaforę, z jednej strony opisując powietrze jako przestrzeń, w której krążą popioły z pieców krematoryjnych czy pogorzelisk z miejsc pogromów, jednocześnie zaś przesyconą niewidzialnym antysemityzmem, nienawiścią wchłanianą tak łatwo, jakby się nią oddychało. Pozorna pustka białych wnętrz kolejnych ogniw cyklu jest więc w rzeczywistości wypełniona sprzecznymi treściami: niemożnością zasymilowania krańcowej przemocy, jaką była Zagłada, a jednocześnie obecnością przemocy pozostającej w stanie potencjalnym.
Dodatkowym elementem prac jest wspomniana, obecna na każdej fotografii rama-brzeg kliszy z widoczną nazwą AGFA. AGFA była bowiem częścią koncernu I.G. Farben, który brał czynny udział w przekształcaniu gospodarki niemieckiej na potrzeby wojenne przekazując miliony marek na rzecz NSDAP oraz SS. W swoich filiach budowanych na terenach państw okupowanych zatrudniał 200 000 robotników, z których połowę stanowili więźniowie (w tym więźniowie Auschwitz-Birkenau) oraz robotnicy przymusowi z państw okupowanych. Na więźniach nazistowskich obozów testowano preparaty farmakologiczne i substancje toksyczne. Ta sama firma, która produkowała klisze AGFA jednocześnie wytwarzała cyklon B. [por. Eleonora Jedlińska, Elżbiety Janickiej podróże do "miejsca nieparzystego". Refleksje o przeszłości, pamięci, czasie i tożsamości w: Atlas Sztuki, nr 21]
[edytuj] Bibliografia
- Elżbieta Janicka, Sztuka czy Naród? Monografia pisarska Andrzeja Trzebińskiego, Universitas, Kraków 2006.
- [[Arteon]], sierpień 2006, nr 21 (poświęcony pracy Janickiej Miejsce nieparzyste)
- Elżbieta Janicka, Hortus Judeorum. Refleksje oddechowe i pokarmowo-trawienne na marginesie pracy "Miejsce Nieparzyste" [w:] Imhibition pod red. Ewy Małgorzaty Tatar i Romana Dziadkiewicza, Muzeum Narodowe w Krakowie /Korporacja Ha!art, Kraków 2006
- Agnieszka Stawiarska, Odkłamać Trzebińskiego, rec. z książki Sztuka czy Naród?, Gazeta Wyborcza, 25-26 sierpnia 2007, s. 27.
- Jakub Beczek, Zabijanie Trzebińskiego, rec. z książki Sztuka czy Naród?, Nowe Książki, 2007, nr 10, s. 13.
