Andrzej Trzebiński
Z Wikipedii
Andrzej Trzebiński, ps. Paweł Późny, Stanisław Łomień, Andrzej Jarociński (ur. 27 stycznia 1922 w Radgoszczy koło Łomży, rozstrzelany 12 listopada 1943 w Warszawie) – polski poeta, dramaturg, krytyk literacki i publicysta.
Spis treści |
[edytuj] Informacje biograficzne
Absolwent Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego, po konspiracyjnej maturze w 1940 r. podjął studia na Uniwersytecie Warszawskim. Studiował slawistykę i filologię polską. Jak wielu jego rówieśników łączył studia i pracę zarobkową (tracza na kolei) z działalnością konspiracyjną. Od 1942 r. związany z Konfederacją Narodu. W konspiracji angażował się przede wszystkim w organizację ruchu literackiego, był nie tylko twórcą, ale także wizjonerem, teoretykiem, ideologiem kultury. Od początku brał udział w wydawaniu pisma "Sztuka i Naród" – pierwszego podziemnego almanachu literackiego. Był autorem wielu artykułów programowych próbujących zdefiniować zadania literatury i miejsce pokolenia wchodzącego do niej w sytuacji okupacji.
Na przełomie maja i czerwca 1943 przejął po Wacławie Bojarskim stanowisko redaktora naczelnego "Sztuki i Narodu". Prowadził to pismo aż do aresztowania 6 listopada tegoż roku.
Był twórcą i pierwszym kierownikiem Ruchu Kulturowego – ponad podziałami partyjnymi i organizacyjnymi. Współtworzył deklarację ideową ruchu, która ukazała się w 14/15 numerze "SiN" z grudnia 1943 – stycznia 1944, już po jego śmierci.
Długo poszukiwany przez Niemców jako redaktor "SiN-u", aresztowany został nie w związku ze swą konspiracyjną działalnością, ale za nielegalne korzystanie z fabrycznej stołówki, pod fałszywym nazwiskiem Andrzeja Jarocińskiego. Nie został zidentyfikowany. Rozstrzelano go, jako jednego z zakładników, w egzekucji ulicznej na rogu ul. Wareckiej i Nowego Światu 12 listopada 1943 r. Miał wtedy 21 lat.
[edytuj] Twórczość
Większość spuścizny Trzebińskiego spłonęła w czasie powstania warszawskiego, ocalało łącznie ok. 400 stron. Są to wiersze, dramat Aby podnieść różę..., fragmenty niedokończonej powieści Kwiaty z drzew zakazanych, publicystyka i pamiętnik.
Za najmniej ciekawe w dorobku Trzebińskiego uważane są utwory liryczne – zresztą autor eseju Pokolenie liryczne i dramatyczne ("Sztuka i Naród" 1942, nr 5) deklarował niemoc liryki szukając w dającym możliwość obiektywizacji dramacie właściwej dla swego pokolenia formy wypowiedzi. Własne koncepcje teoretyczne na temat dramatu (Z laboratorium dramatu, "Sztuka i Naród", 1943, nr 8) zrealizował w grotesce Aby podnieść różę.... Wśród dorobku poetyckiego Trzebińskiego znalazły się także piosenki żołnierskie: Wymarsz Uderzenia i Ojczyzna wzywa nas do boju wydane w 1942 r. w broszurze Uderzenie (w związku z przeprowadzoną w tym czasie akcją Konfederacji Narodu).
Zachowała się także twórczość publicystyczna i krytycznoliteracka Trzebińskiego, drukowana głównie w "Sztuce i Narodzie". Obok wspomnianych artykułów Z laboratorium dramatu i Pokolenie liryczne i dramatyczne składają się na nią m.in. szkice: To czas się wstrzymał i odwrócił lica (1942, nr 1, bardzo ostra, krytyczna recenzja Kwiatów polskich Juliana Tuwima), Udajmy, że istniejemy gdzie indziej (1942, nr 3-4), Metoda złotego szczytu (Glosy na temat uniwersalizmu) (1943, nr 7), Wspomnienie o przyjacielu (1943, nr 9-10, poświęcone Wacławowi Bojarskiemu), Polska fantastyczna (1943, nr 11-12), W klimacie kultury imperialnej (1943, nr 13).
Na niedokończoną powieść Kwiaty z drzew zakazanych składają się dwa tomy. W pierwszym dominuje obraz przedwojennego środowiska literackiego – widzianego jako pozbawionego idei, pełnego postaw cynicznych i sceptycznych. Nakreślony jest on z wyraźnym zacięciem demaskatorskim, a widziany oczami młodego twórcy – Zbigniewa. W drugim tomie punkt ciężkości przenosi się na postać Zbigniewa. Przestał on być już wyłącznie obserwatorem – ma teraz ambicję stania się animatorem ruchu kulturowego, niemalże wodzem rewolucji, która stanie się odpowiedzią na miałkość postaw przedwojennych. I postać ta, wyraźnie nosząca cechy samego autora i jednoznacznie nawiązująca do roli, jaką sam starał się odegrać w konspiracyjnym środowisku – staje się w drugim tomie powieści przedmiotem obserwacji i analizy.
Wysoko ceniony jest także pamiętnik Trzebińskiego, stanowiący ważne źródło informacji o okupacyjnym życiu literackim. Jest on jednak zapisem nie tylko wydarzeń ale i zmagań intelektualnych – świadectwem świadomości reprezentanta pokolenia, któremu przyszło wkraczać w dorosłość w sytuacji ekstremalnej.
[edytuj] Bibliografia
Podmiotowa
- Aby podnieść różę... "Tygodnik Powszechny" 1955, nr 7-8 (pierwodruk dramatu)
- Fragmenty drugiej części pamiętnika: "Kierunki" 1961, nr 32-39
- Aby podnieść różę. Poezje i dramat, wstęp i oprac. Zdzisław Jastrzębski, Warszawa 1970 (poezje, dramat, 1 artykuł)
- Kwiaty z drzew zakazanych. Proza, wstęp i oprac. Zdzisław Jastrzębski, Warszawa 1972 (powieść, fragmenty pamiętnika i kilka artykułów)
- Aby podnieść różę. Szkice literackie i dramat, wstęp i oprac. Maciej Urbanowski, Warszawa 1999 (dramat i komplet 19 artykułów)
- Pamiętnik, wstęp i oprac. Paweł Rodak, Warszawa 2001 (edycja niemal kompletna)
Przedmiotowa
- Lesław Bartelski, Genealogia ocalonych, Kraków 1963 (i wydania następne)
- Tadeusz Borowski, Wspomnienie o przyjacielu, w: W gałązce dymu, w ognia blasku... Wspomnienia o Wacławie Bojarskim, Tadeuszu Gajcym, Onufrym Bronisławie Kopczyńskim, Wojciechu Menclu, Zdzisławie Stroińskim, Andrzeju Trzebińskim, zebrał i oprac. Józef Szczypka, Warszawa 1977
- Elżbieta Janicka, Sztuka czy Naród? Monografia pisarska Andrzeja Trzebińskiego, Kraków 2006
- Henryk Jerzmański, Spłonąć najjaśniej (Portret Andrzeja Trzebińskiego), w: Portrety twórców "Sztuki i Narodu", pod red. Jerzego Tomaszkiewicza, Warszawa 1983
- Aleksander Kopiński, Ludzie z charakterami. O okupacyjnym sporze Czesława Miłosza i Andrzeja Trzebińskiego, Warszawa 2004
- Czesław Miłosz, Andrzej Trzebiński, "Kultura" 1960, nr 5
- Stanisław Stabro, Sprawa Trzebińskiego, w: tegoż, Poeta odrzucony, Kraków 1989
