Sztuka i Naród
Z Wikipedii
| Sztuka i Naród | |
|---|---|
| Częstotliwość | miesięcznik |
| Kraj |  Polska |
| Rodzaj czasopisma | literackie |
| Pierwsze wydanie | 2 kwietnia 1942 |
| Ostatnie wydanie | lipiec 1944 |
"Sztuka i Naród" - miesięcznik literacki wydawany konspiracyjnie w Warszawie w latach 1942-1944, związany z Konfederacją Narodu.
Spis treści |
[edytuj] Historia
"Sztuka i Naród" było jedynym wychodzącym regularnie w czasie okupacji niemieckiej pismem literackim.
Pierwszy numer ukazał się 2 kwietnia 1942 r., jako miesięcznik, cena jednego egzemplarza wynosiła 3 zł, a liczył on 22 strony. Początkowo pismo miało formę zeszytów powielanych, od jesieni 1943 r. było drukowane. Łącznie ukazało się 16 numerów (ostatni w lipcu 1944 r.). Większość nakładu ostatniego numeru spłonęła w czasie Powstania w powielarni.
Funkcję redaktora naczelnego pełnili kolejno:
- Bronisław Onufry Kopczyński (ps. "Stefan Barwiński") – do aresztowania w nocy z 8 na 9 stycznia 1943 r.; zmarł na Majdanku 5.04.1943 r.
- Wacław Bojarski (ps. "Jan Marzec", "Wojciech Wierzejewski", "Marek Zalewski") - ranny 25.05.1943, zmarł 5.06.1943 r.
- Andrzej Trzebiński (ps. "Stanisław Łomień", "Paweł Późny") - aresztowany 6.11, rozstrzelany 12.11.1943 r.
- Tadeusz Gajcy (ps. "Karol Topornicki", "Roman Oścień") - do ostatniego numeru.
Twórcami pierwszych numerów pisma byli B.O. Kopczyński, A. Trzebiński, W. Bojarski.
W 2. numerze ogłoszono konkurs poetycki – zgłaszane wiersze miały być przekazywane kolporterom pisma. Do jury weszły także osoby spoza redakcji: Józef Stachowski i Jerzy Zagórski. Laureatami zostali:
-
-
- 1. nagroda - 100 zł – Wacław Bojarski za wiersz Ranny różą,
- 2. nagroda - 30 zł - Witold Kozłowski (ps. "Parvo") za wiersz Tubadur,
- 3. nagroda - 20 zł - Tadeusz Gajcy za wiersz Wczorajszemu.
-
Po konkursie tym do redakcji dołączyli Tadeusz Gajcy i Zdzisław Stroiński (ps. "Marek Chmura"). Pismo stało się ośrodkiem, wokół którego skupiła się grupa młodych, debiutujących dopiero w czasie wojny, twórców. Należeli do niej poza wymienionymi także: Kazimierz Winkler (ps. "Andrzej Augustowski"), Stanisław Marczak (ps. "Juliusz Oborski") – późniejszy redaktor "Drogi", Wojciech Mencel (ps. "Paweł Janowicz"), Stanisław Ziembicki (ps. "Józef Błażej"), Lesław Bartelski (ps. "Lesław Gierut"), Tadeusz Sołtan.
W serii wydawniczej Biblioteka "Sztuki i Narodu" ukazały się trzy tomy poezji:
- Karol Topornicki [Tadeusz Gajcy], Widma, 1943. (nakład 200 egz.)
- Marek Chmura [Zdzisław Stroiński], Okna, 1943. (nakład 125 egz.) – ze względów konspiracyjnych opatrzony nr 4.
- Karol Topornicki [Tadeusz Gajcy], Grom powszedni, 1944. (nakład 400 egz.)
[edytuj] Profil pisma
Pismo opatrzone było mottem z Norwida: Artysta jest organizatorem wyobraźni narodowej.
Zamieszczane w nim były utwory literackie: poetyckie i prozatorskie, artykuły publicystyczne, szkice historyczno-literackie i krytycznoliterackie. Zawierało bardzo dużo recenzji – żywo reagowało na ukazującą się w podziemiu produkcje literacką. Posiadało także dział nekrologów oraz dział satyryczny.
Publicystyka "Sztuki i Narodu" chętnie posługiwała się takimi pojęciami jak imperium, kultura imperialna, rewolucja kulturalna, pochwała siły i czynu. Na łamach pisma pojawiła się między innymi idea imperium słowiańskiego (w jednym z numerów znajdowała się mapka takiego imperium) będącego federacją narodów słowiańskich pod przewodnictwem Polski (której granice obejmować miały większość terenów obecnej Białorusi). Narody te miały przeciwstawiać swą wspólną siłę dominacji Rosji i Niemiec. W koncepcjach polityczno ustrojowych powoływano się na hasło uniwersalizmu – w którym widziano trzecią drogę pomiędzy totalitaryzmem a liberalną demokracją. (A. Trzebiński, Metoda złotego szczytu, ks. Józef Warszawski Uniwersalizm w kulturze, "SiN" 1943, nr 70)
Twórcy należący do kręgu "SiN"-u krytycznie oceniali międzywojnie – nie tylko literaturę, ale atmosferę duchową, intelektualną i polityczną. (A. Trzebiński, Polska fantastyczna, T. Gajcy Już nie potrzebujemy, "SiN" 1943, nr 11-12). Dla młodych wkraczających w dorosłe życie i w literaturę w okresie okupacji – będącej doświadczeniem ekstremalnym, literatura poprzedników była bezpośrednim negatywnym punktem odniesienia. Z największą krytyką spotykała się tradycja i twórczość Skamandrytów, ale ataki nie omijały także awangardy – Już nie potrzebujemy – tytuł artykułu Gajcego oddawał najlepiej stosunek młodych do literatury dwudziestolecia, której zarzucano ideową i moralną miałkość, "bebechowatość", kult subiektywnego i osobistego widzenia, brak siły, mocy, która sprostać by mogła wyzwaniom rzeczywistości.
Wśród intelektualnych patronów – nie traktowanych bynajmniej całkiem bezkrytycznie – znajdowali się m.in. Stanisław Brzozowski i Karol Irzykowski, a spośród poetów przede wszystkim Józef Czechowicz. W umiłowaniu groteski, w widzeniu jej jako jedynego właściwie języka, którym dramat może mówić o rzeczywistości (a dramat uznany został za najdoskonalszą, a właściwie za jedyną moralną formę wypowiedzi literackiej – A. Trzebiński, Pokolenie liryczne i dramatyczne, "SiN" 1942, nr 5), widoczne były z kolei wpływy Witkacego. Poszukiwanie w języku groteski właściwej formy wypowiedzi o rzeczywistości charakterystyczne było zresztą dla całego pokolenia, nie tylko dla twórców związanych ze środowiskiem "SiN"-u.
Odrzucenie dwudziestolecia implikowało postulat stworzenia nowej świadomości kulturalnej, Stąd hasła rewolucji kulturalnej i pomysł stworzenia ponad podziałami politycznymi i organizacyjnymi Ruchu Kulturowego. W ideę tę zaangażowany był przede wszystkim trzeci z redaktorów "Sztuki i Narodu" – Andrzej Trzebiński. (A. Trzebiński, W klimacie kultury imperialnej, "SiN" 1943, nr 13). Był on też współautorem deklaracji ideowej Ruchu, która wydrukowana została nr 14/15 "SiN"-u z grudnia 1943 - stycznia 1944.
Pismo wzbudzało (i wzbudza do dziś) wiele kontrowersji, mających związek przede wszystkim z używaną na jego łamach imperialną i nacjonalistyczną frazeologią oraz z protektoratem wywodzącej się z ONR-Falanga i Konfederacji Narodu. Niemniej uważane jest za jedno z bardziej istotnych i inspirujących zjawisk w podziemnym życiu literackim.
[edytuj] Bibliografia
- Lesław M. Bartelski, Genealogia ocalonych, Kraków 1963. (I wydania następne)
- Maria Gutowska, "Sztuka i Naród" a uniwersalizm, "Zeszyty Naukowe WSO w Bydgoszczy. Studia Filologiczne" 1979, z. 5.
- Portrety twórców "Sztuki i Narodu", praca zbiorowa pod red. Jerzego Tomaszkiewicza, Warszawa 1983. (Zawiera m.in. bibliografię zawartości pisma)
- W gałązce dymu, w ognia blasku... Wspomnienia o Wacławie Bojarskim, Tadeuszu Gajcym, Onufrym Bronisławie Kopczyńskim, Wojciechu Menclu, Zdzisławie Stroińskim, Andrzeju Trzebińskim, zebrał i oprac. Józef Szczypka, Warszawa 1977.
- Stanisław Sierotwiński, Kronika życia literackiego w Polsce pod okupacją hitlerowską w latach 1939-1945, tom I i II, Kraków 1988. (Odnotowuje ukazywanie się kolejnych numerów "Sztuki i Narodu" i podaje informacje na temat ich zawartości.)
[edytuj] Zobacz też
- "Dźwigary"
- "Droga"
