Galeon

Z Wikipedii

Galeon - XVI-XVII wieczny, żaglowy okręt wojenny lub statek handlowy, cechujący się wysoką zwężającą się ku górze nadbudówką rufową oraz galionem - figurą na dziobie okrętu, z reguły uzasadniającą jego nazwę.

Galeony powstały w drodze ewolucji karaki, zmierzającej do poprawienia ich własności żeglugowych przez nadanie smuklejszych kształtów, bazując na doświadczeniach z budowy mniejszych karawel. Pierwsze galeony, mające jeszcze wiele cech karak, pojawiły się na początku XVI wieku w państwach śródziemnomorskich. Klasa galeonów ukształtowała się w połowie XVI wieku. Głównymi cechami wyróżniającymi je od karak były smuklejsze kształty kadłuba, znacznie niższa nadbudówka dziobowa (forkasztel) i smuklejsza, wysoka, zwężająca się ku górze nadbudówka rufowa o konstrukcji schodkowej. Na samej rufie w nadbudówce umieszczano kabiny dowódcy i oficerów, często bogato przeszklone i zdobione z zewnątrz. Nadbudówka dziobowa przy tym została nieco cofnięta ku rufie, a dziób upodobnił się do dziobów galer i przybrał formę galionu, z platformą ułatwiającą obsługę takielunku na dziobie.

Galeony były jednostkami 3-masztowymi, rzadko 4-masztowymi z żaglami rejowymi na pierwszych dwóch masztach (fokmaszt i grotmaszt) oraz nad i pod bukszprytem, oraz żaglami łacińskimi na jednym - dwu ostatnich (bezanmaszt i ew. bonaventura). Uzbrojone były w od kilkunastu (małe galeony i handlowe) do ponad setki dział różnych wagomiarów i kalibrów, najczęściej niewielkich.

Pojemność galeonów sięgała 750 łasztów (tonaż od 100 do 600-700 ton, największe do 2300 ton). Długość kadłuba wahała się od ok. 30 do 55 m, szerokość od 7 do 14 m. Przede wszystkim przeznaczone były do żeglugi oceanicznej, budowano jednak też mniejsze jednostki. Wczesne jednostki mogły pełnić funkcje zarówno handlowe, jak i wojenne, po uzbrojeniu. Od lat 70. XVI wieku rozpoczęto budować specjalne galeony wojenne, o obniżonych [kasztel]ach i uzbrojone w cięższą artylerię. Galeony wojenne uzbrajano w działa lekkie (80-200 sztuk), lub ciężkie działa 18-funtowe (40-50 sztuk) rozmieszczone wzdłuż burt na jednym lub dwóch pokładach działowych. Pierwszym galeonem z dwoma pokładami działowymi był brytyjski "Prince Royal" (zwodowany 1610, szkutnik Phineas Pett). Pierwszym galeonem z trzema pokładami działowymi był brytyjski "Sovereign of the Seas" (szkutnik Phineas Pett, koszt: 65.586 funtów; w służbie 1649, wyporność 1.683 t, długość na linii wodnej 52 m, 100 dział). Na kasztelach ustawiano lżejsze armaty. Liczebność załogi galeonu sięgała 700 ludzi (żołnierzy, marynarzy i kanonierów). W wyniku dalszej ewolucji, w drugiej połowie XVII wieku galeony wojenne przekształciły się w okręty liniowe.

Do galeonów zaliczamy takie jednostki jak: "Mayflower", "Golden Hind", "Mary Rose", "Ark Royal", "Royal Sovereign", "Adler von Lubeck", "Vasa", "Henry Grâce à Dieu" czy polskie: "Smok", "Rycerz Święty Jerzy", "Wodnik".

Zobacz też: przegląd zagadnień z zakresu żeglarstwa.

[edytuj] Literatura

• Piotr Olender: "Okręty wojenne 1492-1650" w: Morza, statki i okręty 4/2005
• Paweł Wieczorkiewicz: "Historia wojen morskich", tom 1 Wiek żagla, Wydawnictwo PULS, Londyn 1995, ISBN 1 85917 030 7