Historia Chile
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
Spis treści |
[edytuj] Okres prekolumbijski
Indianie przybyli na terytorium Chile ok. 600 r. p.n.e. Północą część osiedliło plemię Aymara, zajmujące się uprawą kukurydzy oraz hodowlą lam i alpak. Obszary górskie zamieszkali Indianie Diaguita. Południową część i centralną część dzisiejszego kraju zamieszkali Araukanie, żyjący z hodowli, myślistwa, rybołówstwa i uprawy ziemi. W pierwszej połowie XVI wieku ziemie te częściowo zajęli Inkowie, przewyższający pozostałe plemiona pod względem cywilizacyjnym.
[edytuj] Konkwista
Hiszpanie w 1535 roku rozpoczęli podbój Chile, wyniku porozumienia z Portugalią na mocy, którego, mieli prawo do zajmowania ziem na zachód od Brazylii. Pod przywództwem Diego de Almargo i Pedro de Valdivia Hiszpanie do 1550 roku podbili północną i środkową część Chile. W 1541 roku powstała kapitania Chile, należąca administracyjnie do wicekrólestwa Peru. Pod rządami Hiszpanów autochtoniczni Indianie masowo wymierali na choroby zakaźne przywiezione przez nowych osadników. Konkwistadorzy zastosowali politykę rabunkową względem Indian. Wprowadzili system "encomienda" polegający na przyznaniu ziem Indianom w zamian za co musieli oni pracować przez 160 dni na ziemiach hiszpańskiego właściciela. Granicę rządów konkwistadorów wyznaczała na południu rzeka Bío Bío, za którą istniało wolne państwo Araukanów.
W okresie konkwistadorskim najszybciej rozwijała się centralna część kraju, północ oraz południe rozwijały się wolniej.
[edytuj] Uzyskanie niepodległości
W 1810 roku wybuchło powstanie antyhiszpańskie. W 1818 roku Chile stała się niezależną republiką. W 1859 r. przyłączono do Chile także Araukanię. W latach 1879-1884 Chile prowadziło wojnę (tzw. wojnę saletrową) z Boliwią (która w wyniku wojny utraciła dostęp do morza) oraz Peru. Chile uzyskało tereny bogate w złoża saletrowe i praktycznie zmonopolizowało światowy rynek. W tym okresie zasiedlono północne obszary. Na południu odkryto ropę naftową oraz gaz ziemny. Nastąpił przypływ fali emigracji głównie z Niemiec oraz Chorwacji. W 1906 r. trzęsienie ziemi dotknęło Chile czyniąc poważne szkody. W czasie II wojny światowej Chile zachowało status neutralny, w 1943 roku, zerwało stosunki dyplomatyczne z Państwami Osi. Następnie w 1945 przystąpiło do ONZ. W latach 1938-1952 w rządzie brały udział partie lewicowe(tzw. front ludowy), 1964-1970 rządziła chrześcijańska demokracja, 1970-1973 rządy Jedności Ludowej (koalicja partii lewicowych oraz Komunistycznej Partii Chile). Prezydentem został człowiek lewicy Salvador Allende. Za jego rządów przyśpieszono reformę rolną, znacjonalizowano banki, część przedsiębiorstw przemysłowych. Działania te przyczyniły się do masowych strajków, w dużej mierze inspirowanych przez CIA. Allende zdecydował się przeprowadzić plebiscyt, w którym obywatele mieli się opowiedzieć za kontynuacją jego rządów albo przeciw. Ogłoszenie terminu plebiscytu miało nastąpić 11 września 1973 r.
[edytuj] Przewrót wojskowy, wprowadzenie reżimu
Zobacz więcej w osobnym artykule: Pucz w Chile 1973.11 września 1973 roku został dokonany wojskowy, prawicowy zamach stanu pod dowództwem Augusto Pinocheta. Allende zginął w pałacu La Moneda zabity przez żołnierzy zbuntowanych oddziałów wojskowych (wg innej wersji - popełnił samobójstwo). Pod rządami reżimu wojskowego Pinocheta rozwiązano parlament, zakazano działalności partii wszelkich politycznych, prześladowano działaczy demokratycznych (znane miejsca kaźni: Colonia Dignidad, Estadio Nacional de Chile, Villa Grimaldi). Szczególnym okrucieństwem zapisała się policja polityczna DINA, aresztująca, torturująca i więżąca obywateli Chile bez nakazu sądowego. Wprowadzono politykę neoliberalizmu gospodarczego i otworzono dostęp dla obcego kapitału. Dzięki temu “w latach 1973-1987 – wzrósł czterokrotnie (…). Wzrost produkcji rolnej wyniósł w tym czasie ponad 500 proc. Dochód narodowy wzrastał w tempie prawie 10 proc. rocznie" [źródło: Konik R., Czarna legenda Generała, w: “Opcja na Prawo” 2003, nr 2, s. 29]. W 1985 roku rozwiązano spór graniczny z Argentyną o kanał Beagle. W 2. połowie lat 80. uzyskano stabilizację gospodarczą oraz stopniowo powracano do rządów konstytucyjnych. W 1988 roku Pinochet przegrał plebiscyt prezydencki. Efektem była legalizacja partii politycznych.
[edytuj] Przywrócenie demokracji
W 1989 w wyborach prezydenckich zwyciężył polityk chadecki Patricio Aylwin Azocar z opozycyjnej koalicji Porozumienie Na Rzecz Demokracji. Za jego rządów, powołano Narodową Komisję Prawdy i Pojednania badającą morderstwa na zlecenie rządu, w czasie junty Pinocheta. Komisja ta w 1991 sporządziła tzw. Raport Rettiga. 22 grudnia 1992 odkryto Archiwa terroru opisujące zbrodnie dokonane w wyniku Operacji Kondor. Azocar rządził do 1994. Następnym prezydentem został Edwardo Frei z Partii Chrześcijańskich Demokratów. W latach 1990-2000, przeprowadzono kolejne reformy gospodarcze, wzrost produktu narodowego miał poziom 4-6%, przy jednocześnie niskiej inflacji i stale spadającym bezrobociu. W latach 2000-2006 prezydentem był Ricardo Lagos socjalista, prawnik z wykształcenia. Za jego kadencji, powstała Narodowa Komisja do Spraw Więźniów Politycznych i Tortur, która 29 listopada 2004 roku ogłosiła Raport Valecha. W 2006 Michelle Bachelet z Socjalistycznej Partii Chile została pierwszą kobietą prezydent.
[edytuj] Bibliografia
- Umierać za Chile - Zdzisław Marzec, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1980 r.
- Encyklopedia Popularna PWN, wydanie XXIII, Warszawa 1993 r.
