Hiszpański podbój Peru
Z Wikipedii
Hiszpański podbój Peru 1636-1638.
Spis treści |
[edytuj] Wprowadzenie
W przeciągu 20 lat po odkryciu przez Krzysztofa Kolumba w roku 1492 Ameryki, Hiszpania stała się właścicielem ogromnych posiadłości w Nowym Świecie. Jej dotychczasowym największym sukcesem było zdobycie Meksyku w latach 1519-1521, które przyniosło dworowi królewskiemu olbrzymie dochody. Wielkie skarby pozyskiwane z Ameryki Południowej wzbudziły ogromną rządzę hiszpańskich konkwistadorów, którzy coraz częściej organizowali wyprawy na nowy kontynent. Po wyprawach Corteza, w roku 1522 doszło do ekspedycji Pascala de Andagoya, który dotarł do Rio San Juan w Kolumbii. Wyprawa jednak została przerwana na skutek choroby dowódcy. Anfagoya sprzedał swoje okręty dwóm ludziom: Francisco Pizarro i Diego de Almagro. Organizowali oni liczne ekspedycje w kierunku południowym, finansowane przez europejskie domy handlowe.
Królestwo Inków zwane Tahuantinsuyu rozciągało się wówczas na obszarach dzisiejszego Peru, Ekwadoru i Boliwii a także części Kolumbii, Chile i Argentyny. Pomimo, że technologia Inków stała na poziomie epoki brązu (nie znali oni obróbki miedzi ani żelaza), królestwo dzięki wspaniałej sieci dróg posiadało wspaniałą infrastrukturę i było świetnie zorganizowane. Stolica państwa znajdowała się w Cuzco, mimo to rządzący od roku 1493 Huayna Capac na swoją rezydencję wybrał Quito.
W latach 1527-1528 w kraju wybuchła epidemia ospy, która przywędrowała tu z Karaibów i Meksyku, gdzie zebrała obfite żniwo. W wyniku choroby zmarło wielu mieszkańców, nie tylko zwykłych ludzi ale również wysoko postawione osobistości kraju, dowódcy i gubernator Cuzco.
W tym czasie Hiszpanie po raz pierwszy dotarli w rejony królestwa Inków w okolice miejscowości Tumbes w północnym Peru. Miejscowa ludność przywitała Hiszpanów przyjaźnie, nie traktowała ich jednak jak Bogów. Miejscowy naczelnik wysłał szybko posłańca do Huayna Capaca, którego zamierzał poinformować o przybyszach. Gdy goniec przybył do obozu króla (Sapa Inka), stwierdził że Huayna Capac zachorował na ospę. Wbrew tradycji, na łożu śmierci, podzielił kraj wśród swoich synów - prowincje Quito złożył pod panowanie Atahualpie [1],. W maju 1528 Huayna Capac zmarł na ospę. W tej sytuacji w Peru wybuchła wojna domowa pomiędzy synami władcy Huascarem którego matka była siostrą króla, oraz Atahualpą, synem ekwadorskiej księżniczki.
W tym czasie Hiszpanie byli już w Rio Santa, gdzie pozyskali ceramiczne ozdoby inkaskie, zdobione ubrania i naczynia. Wszystkie te rzeczy zabrali z sobą do Panamy. Podczas audiencji w Madrycie u króla Karola V, Pizarro pokazał przedmioty starając się pozyskać środki na nową wyprawę. Król podpisał z nim oraz z Diego Almagro umowę, na mocy której upoważniał ich do zajęcia Peru, obiecując wsparcie finansowe.
[edytuj] Marsz Hiszpanów w kierunku Cajamarca
Na początku roku 1530 Pizarro opuścił Hiszpanię na czele małej floty. On i jego bracia Juan, Gonzalo i Hernando dowodzili liczącą 180 ludzi grupą, która wyszła na ląd na wysokości Ekwadoru. Tym razem tubylcy przyjęli Hiszpanów wrogo a po ich wylądowaniu doszło do kilku potyczek. Dokładne powody wybuchu walk nie są jednak do końca znane.
W kwietniu 1532 r. Hiszpanie podeszli do Tumbes, jednak miasto zastali juz całkowicie zniszczone. Miejscowi poinformowali ich, że było to wynikiem wojny domowej pomiędzy Huascarem i Atahualpą. Pizarro w wojnie domowej widział swoja szansę i w dniu 16 maja nakazał wymarsz w kierunku południowym. Droga wiodła starą trasą królewską Inków z Rio Chira do doliny Piura. Po drodze doszło ponownie do potyczek z tubylcami. Mimo to, podobnie jak Kortez w Meksyku, Pizarro pozyskał dla siebie kilka miejscowych plemion, parę kilka lat wcześniej utraciły swoją suwerenność.
Z doliny Piura Hiszpanie pomaszerowali w listopadzie dalej na południe. Po drodze musieli przekraczać liczne przełęcze Andów, które ku ich zdziwieniu nie były obsadzone wojskami. Mimo trudności i chorób kilku żołnierzy, dnia 14 listopada 1532 oddział Pizarro dotarł w okolice miasta Cajamarca.
[edytuj] Uwięzienie Atahualpy
W pobliżu miasta stacjonował Atahualpa na czele 30 000 wojowników. Krótko wcześniej pokonał on w walkach swojego brata Huascara, który dostał się do niewoli, a jego krewni zostali zabici. Gdy Atahualpa dowiedział się o nadejściu Hiszpanów, zaprosił ich na audiencję na głównym placu w Cajamarca. Na audiencję przybyli tylko Pizarro i kilku jego towarzyszy, reszta wojska stanęła za miastem, przygotowując się do walki.
Inkę przyprowadzono do Hiszpanów siedzącego w złotej lektyce. Wtedy podszedł do niego hiszpańskie pastor i zażądał od króla przyjęcia wiary chrześcijańskiej. Na pytanie Inki, na czym opiera on swoją wiarę, pastor podał mu biblię. Atahualpa przyjrzał się księdze, po czym przyłożył ją do ucha, żeby stwierdzić czy ta do niego przemówi. Nic nie słysząc, bez słowa rzucił księgę na ziemię.
Na to tylko czekali Hiszpanie. Pastor Friar Vincente de Valverde wydał żołnierzom rozkaz do ataku na niewiernych. Hiszpanie otworzyli ogień z broni palnej w nieuzbrojony tłum Indian. Następnie uderzyła jazda. W tłumie wybuchła panika. Ten którego nie dosięgła kula Hiszpanów, został stratowany przez uciekających ludzi. W wyniku masakry, zgineło od 2000 do 10 000 Indian a Atahualpa dostał się do niewoli. Hiszpanie stracili pięciu ludzi. Po walce pozbierali z placu bitwy wszystkie wartościowe przedmioty, które sobie przywłaszczyli. Wśród łupów były złote i srebrne naczynia, 1000 różnorodnych kielichów, wartościowe kamienie i kosztowności.
[edytuj] Splądrowanie kraju i śmierć Atahualpy
Po aresztowaniu Atahualpy Hiszpanie mieli w ręku decydujący czynnik władzy państwowej. Król został zamknięty w komnacie, skąd mimo to nadal rządził państwem. Wiedząc o zainteresowaniu Hiszpanów złotem, wódz zaproponował im wykupienie w zamian za ten kruszec. Jego poddani mieli wypełnić złotem pomieszczenie w którym znajduje się król aż pod sufit na wysokość wyciągniętej ręki. Hiszpanie otrzymali od króla pozwolenie na przejechanie całego kraju, gdzie mieli żądać złota. Realizując ten plan, agresorzy nakazywali mieszkańcom zdejmować złote ornamenty ze świątyń i różnorodne przedmioty kultu. Najwspanialsze miasta Inków zostały ograbione i popadły w ruinę.
Podczas gdy pomieszczenie króla zapełniało się złotem, jego wielu wysoko urodzonych poddanych zaczęło wypowiadać mu służbę. Atahualpa stał się coraz bardziej zależny od Hiszpanów, na wniosek których nakazał zabić członków rodziny królewskiej w tym swojego brata Huascara. Huascar był wówczas więźniem jego armii, której król nie wykorzystał do walki przeciwko Hiszpanom. Po wypełnieniu komnaty złotem, Hiszpanie złamali dane królowi przyrzeczenie pozostawiając go w niewoli. Dnia 26 maja 1533 r. Atahualpa został stracony przez uduszenie garrotą.
[edytuj] Przejęcie władzy przez Hiszpanów
Po śmierci Atahualpy Francisco Pizarro nakazał swoim żołnierzom marsz na stolicę Inków Cuzco, pod którą Hiszpanie dotarli wiosną 1533 r. Obecni na miejscu urzędnicy, popierający wcześniej Huascara, przywitali Hiszpanów przyjaźnie ale bez większego entuzjazmu. Dla nich Pizarro był człowiekiem, ktory usunął ich rywala Atahualpę i zakończyłwojnę domową. Wkrótce możni inkascy zjednoczyli swoje siły przeciwko Manco Capacowi jednemu z dalszych synów Huayna Capaca. Cały kraj stał się wówczas państwem marionetkowym w rękach Hiszpanów. Chcąc umocnić więzi z królestwem Pizarro poślubił osiemnastoletnią siostrę Manco Capaca - Quispe Cusi, która rok później urodziła mu córkę Franciscę. Także wielu żołnierzy Pizarra poślubiło miejscowe kobiety także z miejscowego klasztoru.
Podczas swojego panowania w kraju, Hiszpanie rozpoczęli zakrojoną na szeroką skalę akcję plądrowania Cuzco, co przyniosło im wielu wrogów wśród miejscowej ludności. Hiszpanie dokonali podziału złota, większą część przeznaczając dla dworu królewskiego w Hiszpanii i dla braci Pizarra, resztę podzielono pomiędzy żołnierzy. Podział tak wielkiej ilości złota jednak wywołał nieporozumienia wśród Hiszpanów. Dlatego też wybudowali oni w Cuzco odlewnię, gdzie przetapiali przedmioty ze złota, m.in. statuę pierwszego Inki. Kolejnym celem Pizarra było wybudowanie nowego portu, skąd można było ładować na okręty zdobyte złoto. W ten sposób powstała Lima, która stała się nową stolicą państwa. W roku 1535 na wniosek Karola V, królestwo podzielone zostało pomiędzy Pizarro i Diego Almagro. Krótko potem, jeszcze w tym samym roku Hiszpanie zorganizowali ekspedycję do Chile, co wykorzystał Manco Capac wywołując powstanie inkaskie.
[edytuj] Powstanie Manco Capaca
Już w roku 1535 Manco Capac próbował ucieczki z Cuzco, został jednak z powrotem przyprowadzony do swojego pałacu. Od tego czasu Hiszpanie nie okazywali mu łagodności. Nie liczyli się zupełnie ze znaczeniem Sapa Inka, ignorując prawa i potrzeby mieszkańców, oraz w dalszym ciągu plądrując Cuzco i inne święte miasta Inków. Manco Capaca zakuto w łańcuchy i upokarzano publicznie. Niechęć Inków wzbudził Gonzalo Pizarro, który uprzykrzał życie siostrze Manco Capaca -Coya Occlo. Jednak oliwy do ognia dodało dopiero zabicie przez Hiszpanów kilku inkaskich generałów i namiestników państwowych.
Powstanie było przygotowywane od dłuższego czasu przez generałów Manco Capaca. Inkowie zdawali sobie sprawę ze słabości swojej tradycyjnej broni przeciwko broni agresorów, nie widzieli jednak alternatywy. Na tajemnym zebraniu w Cuzco Manco Capac wezwał generałów do ogólnego powstania. Następnie rozesłał posłańców po całym królestwie, którzy mieli wszcząć przygotowania do rebelii. Rozpoczęła się prowadzona w tajemnicy produkcja broni i organizacja oddziałów, które miały równocześnie uderzyć na Limę i Cuzco.
Powstanie planowano na Wielkanoc 1536 r. Tydzień wcześniej Manco Capacowi udała się ucieczka do przygotowanej dla niego kryjówki na północy, gdzie zbierały się jego wojska. Na skutek nieporozumień w szeregach dowódczych w kwestii wybrania celu, atak powstańców przeprowadzono dopiero na początku maja. Po dotarciu do Cuzco na przeciwko rebeliantów stanęło 170 Hiszpanów i 1000 indiańskich żołnierzy. Armia Capaca liczyła dziesiątki tysięcy ludzi. Po odcięciu zaopatrzenia w wodę, powstańcy przystąpili do oblężenia miasta oraz położonej w pobliżu twierdzy Sacsayhuaman, która została szybko zdobyta.
Pomimo, że porażka wydawała się bliska Hiszpanie zawzięcie walczyli o swoje życie. Wiedzieli bowiem, że nie mogą liczyć na litość Inki. Chcąc osłabić morale przeciwnika, rozpoczęli terroryzowanie ludności cywilnej. W międzyczasie wojskom Capaca udało się zniszczyć posiłki hiszpańskie na drodze do Cuzco. W bitwie poległo około 300 Hiszpanów. Gdy tylko wiadomość ta dotarła do Cuzco, obrońcy podjęli się ostatniej próby przełamania oblężenia, podczas której zginął Juan Pizarro. Hiszpanie przypuścili też atak na twierdzę Sacsayhuaman, natykając się na siły inkaskie uzbrojone w miecze i tarcze hiszpańskie. Mimo to atak hiszpański powiódł się, a twierdza wpadła ponownie w ich ręce. Oblężenie miasta trwało jednak nadal. Wkrótce druga grupa powstańców obległa Limę. Zagrożony Pizarro zamierzał zwrócić się o pomoc dworu królewskiego w Hiszpanii. Pomoc przyszła szybko. Powrót wojsk Diego de Almagro z ekspedycji do Chile zakończył ostatecznie walki na korzyść Hiszpanów.
[edytuj] Upadek królestwa
Podczas walk o Limę i Cuzco Manco Capac na czele pozostałych wojsk wycofał się na swoje rodzinne ziemie do Ollantaytambo, gdzie zamierzał urządzić kwatery dla swoich żołnierzy. Naciskany przez grupę 70 konkwistadorów pod wodzą Hernando Pizarro, który ruszył z pościgiem z Cuzco, po stoczeniu kolejnej zwycięskiej dla Inków potyczki, zdecydował się w końcu na wycofanie z nowej rezydencji. Opuścił tym samym obóz w Ollantaytambo i pomaszerował z resztkami armii w połowie 1537 r. do Antisuyu, leżącego w pobliżu dżungli amazońskiej. Hiszpanie nie podjęli pościgu, tocząc tym razem spory o łupy. W sporze takim śmierć poniósł m.in. Diego de Almagro, który podjął walkę z braćmi Pizarro. Dopiero po zakończeniu bratobójczych walk, Hiszpanie kontynuowali pościg za Inką. W mieście zwanym przez Hiszpanów Espiitu Pampa (Równina Duchów) Hiszpanie natknęli się w końcu na rebeliantów. W kolejnej bitwie ponieśli jednak pierwszą porażkę w bitwie z Inkami w otwartym polu. Mimo, że i tym razem Capac umknął pościgowi, Hiszpanie splądrowali miasto. Ostatnim miejscem schronienia Sapa Inki stała się Vilcabamba.
Miasto jeszcze długo pozostawało nienaruszone przez Hiszpanów. W roku 1541 Francisco Pizarro został zamordowany. W roku 1544 ten sam los spotkał Manco Capaca. Po śmierci wodza Inkowie nie zaprzestali jednak walk. Prowadzili walki partyzanckie przeciwko Hiszpanom, którzy zajęli region Tahuantinsuyu. Hiszpanie systematycznie wypierali kulturę Inków, zmuszając Indian do przejścia na wiarę chrześcijańską, poślubiając inkaskie kobiety i osiedlając rasy mieszane (Metysów) na terenie kraju.
Dopiero w maju 1571 r. wraz ze zdobyciem Vicabamby zakończył się mit o królestwie Inków. Miasto padło bez walki, a wielu wojowników zbiegło w pobliskie lasy. Ostatni Sapa Inka -Tupac Amaru, najmłodszy syn Manco Capaca został pojmany dnia 24 września 1572 r. w Cuzco i stracony publicznie.
[edytuj] Bitwy okresu konkwisty na terenie Peru
- 1527-1533 Inkaska wojna domowa
- 1532-1548 Hiszpański podbój Peru
- 1533 Bitwa pod Huaripampą 11 października 1533
- 1533 Bitwa pod Vilcas
- 1533 Bitwa pod Vilcacongą
- 1533 Potyczka pod Cuzco 13 listopada 1533
- 1534 Bitwa nad rzeką Yacus
- 1536-1537 Powstanie Manco Capaca II
- 1537-1538 Pierwsza wojna domowa w Peru (Wojna Las Salinas)
- 1537 Bitwa nad rzeką Abancay (także: bitwa nad rzeką Maule)
- 1538 Bitwa pod Las Salinas 6 kwietnia 1538
- 1541-1542 Druga wojna domowa w Peru (Wojna Chupas)
- 1542 Bitwa na płaskowyżu Chupas 16 września 1542
- 1544-1548 Bunt Gonzalla Pizarro
- 1546 Bitwa pod Anaquito 18 stycznia 1546
- 1548 Bitwa nad Jaquijaguaną 11 kwietnia 1548
[edytuj] Literatura
- John Hemming: The Conquest of the Incas. London 2004. ISBN 0-3304-2730-X
- Michael Wood: Auf den Spuren der Konquistadoren. Stuttgart 2003.
- Andrzej Tarczyński: Cajamarca 1532. Wyd. Bellona 2006.
Przypisy
- ↑ m.in. Z. Kosidowski Królestwo złotych łez
