Imiesłów

Z Wikipedii

Imiesłów to forma nieosobowa czasownika mająca cechy przymiotnika bądź przysłówka.

Konsekwentnie, współcześnie w języku polskim wyróżniamy dwa rodzaje imiesłowów:

[edytuj] Imiesłów przymiotnikowy

• imiesłów przymiotnikowy teraźniejszy czynny - "robiący" (tylko od czasowników niedokonanych); nazywa cechy, które oznaczają wykonywanie czynności w teraźniejszości; końcówki: "-ący", "-ąca", "-ące";
• imiesłów przymiotnikowy przeszły bierny - "robiony", "zrobiony"; nazywa cechy, które oznaczają uleganie czynnościom (historycznie nazywał czynności oznaczające uleganie czynnościom w przeszłości); końcówki: "-ny", "-na", "-ne", "-ty", "-ta", "-te", "-ni", "-ci";
• imiesłów przymiotnikowy przeszły czynny - "zgorzkniały", "posiwiały", "powstały", "wyrosły"; nazywa cechy, które oznaczają wykonywanie czynności w przeszłości; końcówki: "-ły", "-ła", "-łe", "-li";

Pozostałości historycznego imiesłowu przymiotnikowego teraźniejszego biernego traktowane są współcześnie przez nieświadomych użytkowników języka jako przymiotniki ("znajomy", "widomy", "rzekomy", "ruchomy", "świadomy", "wiadomy"). Często zmieniły one swe pierwotne znaczenia.

Imiesłów przymiotnikowy może w zdaniu pełnić rolę przydawki lub orzecznika.

[edytuj] Imiesłów przysłówkowy

• imiesłów przysłówkowy współczesny - "robiąc" (tylko od czasowników niedokonanych); nazywa czynność równoczesną z czynnością wyrażaną przez orzeczenie; końcówka: "-ąc";
• imiesłów przysłówkowy uprzedni - "zrobiwszy" (tylko od czasowników dokonanych); nazywa czynność wcześniejszą od tej wyrażanej przez orzeczenie; końcówki: "-wszy", "-łszy";

Imiesłów przysłówkowy uprzedni jest używany współcześnie dość rzadko.

[edytuj] "Nie" z imiesłowami

• Imiesłowy przysłówkowe z "nie" piszemy oddzielnie

• Imiesłowy przymiotnikowe z "nie" piszemy łącznie

Rozpatrując imiesłów przymiotnikowy należy jednak zwrócić uwagę na jedną rzecz. Dawniej "nie" z tymi imiesłowami pisaliśmy prawie zawsze oddzielnie. Działo się tak jeśli dany imiesłów miał cechy czasownika, np. "nie zamknięte drzwi". Odstępstwo od tej reguły mogło nastąpić wyłącznie, gdy dany imiesłów pełnił wyraźną funkcję przymiotnika i oznaczał cechę, np. "niepomalowany stół". Zdarzało się często, że pewien imiesłów mógł mieć znaczenie i czasownikowe i przymiotnikowe. Wtedy prawidłowa była podwójna pisownia, np. "Nie palący pracownicy idą z nami" (ci którzy teraz nie palą) oraz "Mam niepalącego wujka" (w ogóle nie pali). 9 grudnia 1997 roku Rada Języka Polskiego wydała uchwałę, zgodnie z którą, od 1 stycznia 1998 roku, imiesłowy przymiotnikowe z partykułą "nie" piszemy zawsze łącznie. Działanie to miało na celu wyeliminowanie błędów ortograficznych popełnianych przez większość społeczeństwa. Wzbudziło to jednak liczne obawy i krytykę, zarzucając przede wszystkim, że język polski stanie się uboższy oraz, że po zmianie przepisów zatraci się możliwość rozróżniania funkcji czasownikowej od przymiotnikowej, np. "Rada Nieustająca" i "nie ustający deszcz". Rada rozumiejąc trudności przy unifikacji pisowni partykuły "nie" z imiesłowami przymiotnikowymi postanowiła zezwolić, na początku stosowania nowej zasady, na pisanie "nie" oddzielnie, jeśli usilnie chce się zaznaczyć czasownikową funkcję imiesłowu. Obecnie powinna już obowiązywać wyłącznie nowa zasada, lecz przyzwyczajenia wyedukowanej części społeczeństwa i potrzeba rozróżniania funkcji czasownikowej i przymiotnikowej spowodowały, że w języku naukowym i literackim nadal można spotkać starą zasadę pisowni.