Interlingua a język polski
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Zasady
W 1924 roku w Nowym Jorku powstała International Auxiliary Language Association, której celem było upowszechnianie problemu języka międzynarodowego i rozpatrzenie wszelkich aspektów funkcjonowania takiego medium. Owocem badań były liczne publikacje naukowe.
Ostatecznie zdecydowano się przyjąć nowatorski na owe czasy pomysł wyekstrahowania wspólnego zasobu językowego grecko-łacińskiego pochodzenia (idea zrealizowana w pewnej mierze przez nieco wcześniejsze chronologicznie projekty latina sine flexione i occidental), drzemiącego w kilku najważniejszych językach zachodnich, które dominowały w świecie polityki, ekonomii, kultury, nauki i techniki. Przyjęto cztery tzw. języki kontrolne (angielski, francuski, włoski i hiszpański/portugalski jako całość) i z nich wybrano wspólny zasób leksykalny i gramatyczny, kodyfikując całość w postaci języka, któremu nadano naturalną w tej sytuacji nazwę interlingua, czyli międzyjęzyk. Z tego powodu interlingua jest też określana mianem najmniejszego wspólnego mianownika języków o grecko-łacińskich korzeniach.
Staranna analiza słownictwa i słowotwórstwa pozwoliła zachować bogactwo języków klasycznych, leżących u podstaw współczesnych języków zachodnich. Dlatego też język niemiecki nie stał się językiem kontrolnym interlinguy, a właściwie tylko w takim zakresie, w jakim opiera się w warstwie leksykalnej na łacinie i grece.
Interlingua jest projektem językowym który został oparty na podstawach naukowych, a zawarta w fundamentalnych pracach (Interlingua-English Dictionary i Interlingua Grammar) kodyfikacja jest silnie związana z językową rzeczywistością dominującej w świecie cywilizacji zachodniej. Okazuje się też być przydatnym narzędziem językowym, które udanie zastępuje w roli kulturotwórczej języki klasyczne. Zawdzięcza to właśnie starannej pracy jej twórców, którzy zrezygnowali z kuszącego w takiej sytuacji upraszczania zjawisk językowych i starali się zachować jak najwierniejszy obraz prawdziwego dziedzictwa językowego, które zawdzięczamy europejskim korzeniom cywilizacyjnym i kulturowym.
[edytuj] Międzynarodowe rdzenie wyrazowe
Najważniejsza jest oczywiście warstwa leksykalna interlingwy. Fundamentalny słownik gromadzi ok. 27 tysięcy wyrazów (dzięki wieloletnim pracom Pieta Cleija został on już zresztą rozszerzony do ok. 50 tys. wyrazów, przede wszystkim pojęć, które powstawały w ciągu ostatniego półwiecza), które są w takiej czy innej formie obecne w językach kontrolnych. Tak zwany stopień penetracji międzynarodowego słownictwa w hiszpańskim, włoskim czy portugalskim przekracza 95 proc., dzięki czemu osoby mówiące tymi językami bezpośrednio rozumieją tekst napisany w interlingwie. Wykształceni anglofoni także w dużym stopniu rozumieją interlingwę, gdyż słownictwo angielskie w ponad 70 procentach wywodzi się z łaciny i greki. Jeszcze większy stopień penetracji międzynarodowego słownictwa jest obecny w nauce i technice, która opiera się na łacinie i grece.
Nawet języki słowiańskie są przesycone językami klasycznymi, chociaż, rzecz jasna, świadomość tego faktu mają osoby lepiej wykształcone, dla których wyrazy obcego pochodzenia są chlebem powszednim, i które wyrazy takie jak biografia, lakoniczny czy nominacja traktują jak oczywistość. Już poznanie podstawowego kursu interlingwy znacznie rozszerza znajomość międzynarodowych rdzeni wyrazowych, co owocuje lepszym rozumieniem wspólnego zasobu kulturowego Europy.
[edytuj] Słowotwórstwo
Obok rdzeni wyrazowych bogatym źródłem kulturotwórczym jest słowotwórstwo, które uelastycznia zasoby leksykalne. Przytoczmy kilka charakterystycznych przykładów:
Ambi- oznacza dwustronnie, obustronnie, obu rodzajów, oba, obu. Jak nietrudno dociec, ambiwalentny to po prostu dwuwartościowy, choć w języku polskim wyraz ambiwalentny jest na tyle zleksykalizowany, że nie dostrzegamy już jego wewnętrznej struktury. Anti- (i ant-) oznacza przeciwieństwo - dzięki temu antarktyczny jest przeciwieństwem wyrazu arktyczny. Archi- to arcy-, archi-, w wysokim stopniu, naczelny, główny - cząstkę tę rozpoznamy od razu w takich wyrazach, jak archikatedra, arcybiskup czy arcyksiążę. Arche-, czyli stary, dostrzeżemy w wyrazach archeologia i archetyp. Można mnożyć przykłady polskich wyrazów zawierających cząstki bio- (życie), geo- (Ziemia), helio- (słońce), litho- (kamień), petro- (skała), -dromo (tor, droga), -algia (ból), -phono (dźwięk) i wiele innych.
[edytuj] Tematy oboczne
Jeszcze innym bogatym rezerwuarem językowym są oboczności tematów czasownikowych (supin), które są źródłem słownictwa nie tylko dla języków wywodzących się z łaciny i greki, ale i języka polskiego.
Czasownik gerer ma znaczenie rządzić, administrować. Tematem obocznym od ger- jest gest- co dostrzeżemy np. w zwrocie w gestii. Invader = najeżdżać; vad-/vas-; stąd wyraz inwazja. Poner = kłaść, stawiać; pon-/posit-/post-; w języku polskim znajdziemy wyrazy pozycja czy postura. Traher = ciągnąć; trah-/tract-; i znów mamy tutaj wyrazy takie, jak trakcja, traktor, ekstrakt czy abstrakt. Mulger = doić; mulg-/muls-; nietrudno dostrzec źródło polskiego wyrazu emulsja. Mover = ruszać, przenosić, wzruszać; mov-/mot-; motor. Scriber = pisać; scrib-/script-; i tutaj znajdziemy wyrazy skrypt, manuskrypt czy deskryptor. Przykładów takich są tysiące.
[edytuj] Wspólnota kulturowa
Przykłady te dowodzą, że wpływ języków klasycznych na postać języków współczesnych jest bardzo duży, i że języki europejskie są ze sobą bardziej związane niż może się wydawać na pierwszy rzut oka. To właśnie dostrzeżono i starano się podkreślić w pracach nad ostateczną postacią Interlinguy. Łatwość używania tego języka została świadomie złożona na ołtarzu jego lingwistycznej rzetelności, choć i tak jest on, dzięki uproszczonej strukturze gramatycznej, znacznie łatwiejszy od języków narodowych, a jego opanowanie na podstawowym poziomie wymaga kilkakrotnie mniej czasu niż ma to miejsce w przypadku języka angielskiego, niemieckiego czy francuskiego. Tego faktu uparcie nie dostrzegali krytycy interlingwy, którzy w języku sztucznym widzieli przede wszystkim narzędzie codziennej komunikacji, a nie narzędzie o dużych walorach kulturotwórczych i propedeutycznych (klucz do innych języków). Dla Polaka jest to wygodne źródło poszerzenia zasobu leksykalnego i zrozumienia paneuropejskich korzeni polszczyzny.
