Irlandzka wojna dziewięcioletnia
Z Wikipedii
Irlandzka wojna dziewięcioletnia, irl. Cogadh na Naoi mBliana 1594-1603 (zwana także Rebelią Tyronów) to konflikt pomiędzy siłami z galijsko-irlandzkich klanów pod wodzą Hugha o'Neilla (Earl of Tyrone) a elżbietańskicm rządem angielskim w Irlandii. Działania wojenne mimo że rozciągały się na cały kraj, koncentrowały się przeważnie w północnych prowincjach Ulsteru. Wojna zakończyła się porażką strony irlandzkiej, co doprowadziło do opuszczenia kraju przez przeciwników rządu (Flight of the Earls). Konflikt porównywany jest często z Wojną Dwóch Władców z roku 1690, która także nazywana jest często wojną dziewięcioletnią.
Spis treści |
[edytuj] Przyczyny wojny
Przyczyn wojny należy szukać w ambicjach rządu angielskiego i rociągnięcia władzy na całą Irlandię. Chcąc temu zapobiec O'Neilowi udało się, wykorzystując panujące w kraju niezadowolenie z polityki angielskiej, przeciągnąć na swoją stronę liczne kleny oraz dużą liczbę katolików w Irlandii.
[edytuj] Działania O'Neilla
Hugh O'Neill pochodził z potężnego klanu Tyronów, będącego wówczas dominująca siłą w całej prowincji. Jego ojciec zastał zabity przez Shane O'Neilla, który wypędził małoletniego wówczas Hugha z Ulsteru. Chłopak wyrastał w miejscowosci Pale, później uchodził wśród zwierzchników angielskich jako godny zaufania młody lord. W roku 1587 Elżbieta I nadała mu tytuł Earl of Tyrone (Tir Eoin), ten sam tytuł, który nosił jego ojciec. Godność ta jednak nie umożliwiała O'Neillowi rządów w Ulsterze, a tylko zwierzchność nad klanami O'Neillów.
Hugh mocno związał ze sobą wszystkie klany na nowych ziemiach, a następnie rozpoczął przygotowania do powstania. Od jednego ze swoich sojuszników Reda Hugha O'Donnella, otrzymał wsparcie w postaci szkockich żołnierzy (Redshanks). Następnie zawiązał sojusze z irlandzkimi żołnierzami (buanadha) dowodzonymi przez Richarda Tyrella. W celu uzbrojenia swojej armii, Hugh zakupił w Szkocji i Anglii muszkiety, amunicję i piki. Od roku 1591 O'Donnell (na zlecenie Hugha O'Neilla) nawiazał kontakt z Filipem II hiszpańskim, którego prosił o wsparcie militarne przeciwko Anglii i rozpowszechnianiu się protestantyzmu. Dzięki wsparciu króla Filipa II, O'Neill mógł uzbroić i wyżywić 8000 ludzi. Irlandczycy byli dobrze przygotowani do wojny.
[edytuj] Angielskie wojska w Ulsterze
Około roku 1590 Anglicy polecili Lordowi Deputy Fitzwilliamowi przejecie kontroli nad Ulsterem, a także utworzenie tam rządów. Drugim kandydatem do objęcia władzy w prowincji był Henry Bagenal, angielski kolonista z Newry, zamierzający przejąć władzę przy wykorzystaniu represjji i działań militarncyh. Siostra Bagenala (bez jego woli) poślubiła O'Neilla, zmarła jednak kilka lat po slubie.
W roku 1591 Fitzwilliam zdobył lordostwo MacMahona w Monaghan. MacMahon przeciwstawił się angielskiemu ,,szeryfowi,, za co został wkrótce powieszony. Jego ziemie zostały podzielone, co doprowadziło do wystąpień miejscowej ludności zarzucającej Anglikowi korupcję. Ten jednak nie przejmował się tym, atakując kolejne ziemi e m.in. Longford (obszar O'Farrellów) i Clavan (ziemie O'Reillów). Jednak na ziemiach O'Neilla, na Fitzwilliama czekała już silnie uzbrojona armia irlandzka, która nie dopuściła Anglików do akcjii rabunkowej.
Największym problemem Anglików, chcących zając Ulster było naturalne ukształtowanie terenu. Rejony górskie, zalesione i moczary skutecznie utrudniały akcje Anglików, którym udało się zdobyc zaledwie 2 mało znaczące miejscowości (Newry na wschodzie i Sligo na zachodzie), leżące w łatwo dostępnych dolinach.
W miejscowości Carrickfergus założonej przez osadników angielskch w roku 1570 (na północ od Belfast Lough) Anglicy mieli poważny punkt zaczepny. Niedaleko stąd odgrodzona rzeką przebiegała granica z ziemiami O'Neilla. Anglikom trudność sprawiał jednak brak portu na północnym brzegu rzeki, skąd mogliby przeprowadzić atak.
[edytuj] Wybuch wojny
W roku 1592 Red Hugh O'Donnell wypędził ze swoich ziem angielskiego szeryfa Kapitana Willisa. Rok później połączone siły O'Donnella i Maguire'a pokonały siły szeryfa z Fermanagh. Nastąpiły ataki na posterunki angielskie w Ulsterze.
W tym czasie O'Neill trzymał się nieco na uboczu od tych wydarzeń, mając nadzieję na objęcie stanowiska Lorda Presidenta of Ulster. Elżbieta I mylnie sądziła, że O'Neill nie ma żadnego interesu w uzyskaniu tego tytułu. Mimo to obawiała się, że mógłby on uzyskać pełnię władzy i zostać kimś w rodzaju ,,Księcia Ulsteru,,. Jednak O'Neill odmawiał przyjęcia jakiekogolwiek tytułu od królowej, gwarantującego mu rządy w Ulsterze. Dopiero gdy stało się jasne, że to Henry Bagenal otrzymał tytuł Lorda Presidenta Ulsteru, O'Neill właczył się do konfliktu, atakując angielski fort nad rzeką Blackwater.
[edytuj] Zwycięstwo pod Yellow Ford
Pomimo porażki w bitwie pod Clontibret w 1595 r. Anglicy nie zrezygnowali ze zdławienia rebelii. Po nieudanych rokowaniach w roku 1596 oddziały angielskie dokonały najazdu na Ulster, zostały jednak pobite przez dobrze wyposażoną armię powstańczą. W bitwie pod Carrickfergus w roku 1597 Anglicy zostali pokonani i wycofali się z Ulsteru.
Do kolejnego starcia doszło w roku 1598 pod Yellow Ford. Bitwa zakończyła się klęską Anglików, którzy stracili 2000 żołnierzy w zastawionej przez powstańców pułapce na drodze do Armagh. Pozostali przy życiu żołnierze wycofali się do miasteczka Armagh, które opuścili po podpisaniu kapitulacji. Osobisty wróg O'Neilla Henry Bagenal dowodzący wojskami angielskimi, został zabity już na początku bitwy pod Yellow Ford. Starcie to było ówcześnie największą porażką Anglików w Irlandii.
Zwycięstwo wznieciło powstanie w całym kraju. W Munsterze do rebelii przyłączyło się 9000 ludzi. Osady angielskie zostały zniszczone, wielu tamtejszych osadników zmuszonych zostało do ucieczki z zagrożonych terenów. Wiele miast jednak pozostawało nadal pod zwierzchnością angielską. O'Neillowi nie udało się przeciągnąć na swoją stronę ludności wszystkich miast.
W roku 1599 Robert Devereux (2 Earl of Essex) na czele 17 000 ludzi wkroczył do Irlandii. Pierwszym jego celem było południe kraju, jednak jego brautalne poczyniania spowodowały opór powstańców, którzy w walce podjazdowej osłabili znacznie armię angielską. Głównym punktem działań na południu Irlandii, było Curlew mountains na drodze do Sligo. Jednak w trakcie bitwy pod Curlew Pass prawie jedna czwarta wojsk angielskich została zniszczona. Pozostałe przy życiu setki żołnierzy Devereuxa schroniło się w pobliskich garnizonach, gdzie wkrótce zmarło na tufus i czerwonkę. Pomimo zdobycia Cahir Castle, sytuacja Anglików była trudna.
Osłabiony Devereux podjął się rozmów pokojowych z O'Neillem, z którym podpisał zawieszenie broni, co spotkało się z gwałtowną krytyką w Londynie. Anglik zdecydował się na powrót do Anglii gdzie został osądzony i stracony. Jego następcą w Irlandii został Charles Blount (Lord Mounjoy -1 Earl of Devon), który okazał się sprawnym dowódcą. Po jego stronie walczyło dwóch weteranów wojennych - George Carew i Arthur Chichester, którzy dowodzili siłami w Munsterze.
[edytuj] Koniec rebelii w Munsterze
W roku 1600 doszło do bitwy pod Moyry Pass, która jednak nie przyniosła zwycięstwa żadnej ze stron. W tym roku jednak Anglikom udało się przejąć kontolę nad znaczną częścią Ulsteru. Po zdobyciu licznych zamków, w ręce Anglików dostali się Fitzthomas i Florence MacCarthy, którzy zostali uwięzieni w Tower of London.
[edytuj] Bitwa pod Kinsale i koniec powstania
Charles Blount wspierany przez wojska posiłkowe pod wodza Henry'ego Dowcra i Arthura Chichestera wkroczył ponownie do Ulsteru. Dowcra i Chichester z pomocą jednego z rywali Red Hugha -Nialla Garbha O'Donnella, pustoszyli okolice zabijając ludność cywilną. Anglicy niszczyli też pola uprawne, które mogłyby być wykorzystywane przez powstańców szukających pozywienia. Te działania szybko przyniosły skutek. Sytuacja powstańców stała się coraz bardziej rozpaczliwa.
W roku 1601 nadeszło wreszcie długo oczekiwane wsparcie hiszpańskie Ww sile 3500 ludzi, którzy wylądowali w pobliżu Kinsale w hrabstwie Cork. Hiszpanie zostali jednak wkrótce po wylądowaniu okrążeni przez 7000 Anglików, którzy borykali się również z chorobami i głodem. O'Neill, O'Donnel i ich sprzymierzeńcy, podjęli decyzję o przyjściu z pomocą dla Hiszpanów i skierowali się na południe. Dnia 24 grudnia O'Neill i O'Donnell zaatakowali wojska angielskie. Jednak na skutek nieporozumień na szczblu dowodzenia oraz niewielkiego doświadczenia wojsk, dowódcy powstania nie potrafili wykorzystać elementu zaskoczenia. Ostatecznie Irlandczycy zostali okrążeni w Kinsale i po zaciętej walce pobici przez Anglików.
Pozostałe oddziały irlandzkie zbiegły do Ulsteru, gdzie zamierzały bronić własnych ziem. Podczas odwrotu, na skutek chłodu zmarło więcej żołnierzy niż w całej bitwie. Ostatnia zajęta przez powstańców twierdza na południu Dunboy Castle została zdobyta w czerwcu 1602 r. przez George Carewa. Red Hugh O'Donnell opuścił Irlandię i skierował się do Hiszpanii gdzie starał się nadaremnie uzyskać pomoc. Tam też zmarł w roku 1602. Jego syn Rory pozostał w Irlandii, gdzie bronił swoich ziem. Wraz z Hughem O'Neillem bronili Ulsteru stosując taktykę partyzancką.
[edytuj] Koniec wojny
Taktyka spalonej ziemi zastosowana przez Blounta spowodowała w krótkim czasie głód w całym kraju. Anglikowi poddali się tacy sprzymierzeńcy O'Neilla jak Lord O'Hagan, O'Quinn i MacCann. Rory O'Donnell (1 Earl of Tyrconnell) poddał się pod koniec roku 1602. Ostatnie punkty oporu położone w gęstych lasach poddały sie do 30 marca 1603 r. Tydzień później zmarła Elżbieta I.
[edytuj] Podsumowanie
Nowy król angielski Jakub I okazał się łagodny dla powstańców. O'Neill, O'Donnell i pozostali lordowie z Ulsteru zostali ułaskawieni i odzyskali swoej ziemie. Musieli jednak zwrócić swoje tytuły, rozwiązać prywatne armie a także uznać zwierzchictwo Korony Angielskiej. Wojna koztowała Anglię ponad 2 mln funtów i przyczyniła się do finansowych problemów w kraju. W roku 1604 Anglicy wprowadzili jednak na Irlandię wysokie podatki, których nie była w stanie spłacic okoliczna ludność.
Według źródeł irlandzkich około 60 000 Irlandczyków zmarło w tym czasie z głodu (lata 1602-1603). Liczba ofiar w trakcie całej wojny szacowana jest na 100 000 ludzi. Anglicy stracili 30 000 ludzi, w większości na skutek chorób i zarazy.
W roku 1607 O'Neill, O'Donnell i ich sprzymierzeńcy opuścili Irlandię (Flight of the Earls). Decyzja ta podjęta była w odpowiedzi na działania nowego Lorda Deputy of Ireland Arthura Chichestera, który starał się ograniczyć prawa przywódców powstania. Obaj Irlandczycy obawiali się otrucia. Planowali w przyszłości nową wojnę z pomoca innych krajów. W Europie nie udało im się jednak uzyskać poparcia. Ich ziemie w Irlandii skonfiskowano i zasiedlono angielskimi kolonistami. Wojna dziewięcioletnia była istotnym krokiem dla osadnictwa angielskiego na północy Irlandii.
[edytuj] Literatura
- Steven G.Ellis: Tudor Ireland, London 1985 ISBN 0582493412
- Hiram Morgan: Tyrone's War, 1995
- Cyril Falls: Elizabeth's Irish Wars, London 1996 ISBN 0094772207
