John Hanning Speke

Z Wikipedii

John Hanning Speke (ur. koło Bath w południowowschodniej Anglii w toku 1827, zm. tamże w 1864) - angielski podróżnik, oficer i badacz Afryki.

W wieku lat 17 wstąpił do armii w Indiach służąc w Pendżabie i biorąc udział w tłumieniu powstania Sikhów w roku 1849. Przebywając w północnych Indiach Speke, zapalony myśliwy, zorganizował - wespół ze swym przyjacielem Jamesem Augustusem Grantem wyprawę w Himalaje i do Tybetu sporządzając pierwsze dokładne mapy tych obszarów.

W roku 1854 spotkał w Adenie Richarda F. Burtona i przyłączył się do planowanej przezeń wyprawy do Rogu Afryki. Jednakże wkrótce po wylądowaniu w okolicach Berbery w dzisiejszej Somalii zostali zaatakowani przez tubylców. Jeden z członków ekspedycji został zabity, a Burton i Speke odnieśli rany. Speke ponadto został - na krótko - uprowadzony przez napastników.

Powróciwszy do zdrowia wziął udział w ostatnich zmaganiach wojny krymskiej, by w grudniu 1856 wrócić wraz z Burtonem do Afryki. Celem ekspedycji, która wyruszyła z Bagamojo koło Zanzibaru było poszukiwanie, na zlecenie Królewskiego Towarzystwa Geograficznego w Londynie, źródeł Nilu. W lutym obaj podróżnicy dotarli do Udżidżi na brzegach Jeziora Tanganika. Wobec choroby Burtona Speke samotnie eksplorował jezioro szukając ujścia, które mogłoby być wodami Nilu. Badania wykazały jednak, że wody jeziora są tylko o 3 metry wyżej niż Nil w Gondokoro w Sudanie.

Wiosną 1858 roku rozpoczęli podróż powrotną, jednakże w miejscowości Tabora, w połowie drogi do Oceanu, usłyszeli o wielkim jeziorze położonym za Jeziorem Tanganika. Chory Burton został na miejscu, a Speke jako pierwszy Europejczyk dotarł do Jeziora Wiktorii, które uznał za źródło Nilu.

Burton nie zgadzał się z nim uważając, że należy sprawdzić, czy Jezioro Wiktorii nie jest jeziorem przepływowym, a prawdziwe źródła Nilu leżą gdzieś dalej. Wracając do Anglii rozdzielili się i Speke dotarł do Londynu dwa tygodnie przed Burtonem. Mimo obietnicy, że wyniki odkryć ogłoszą wspólnie, Speke natychmiast doniósł w Królewskim Towarzystwie Geograficznym o swoim odkryciu źródeł Nilu. Dzięki temu cała sława odkrywcy przypadła Speke'owi.

W 1862 wraz z Jamesem Augustusem Grantem odkrył wypływ Nilu z Jeziora Wiktorii. Odkrycia te rozwiązały problem źródeł Nilu (do czasu odkrycia rzeki Kagera), co Speke ogłosił natychmiast po powrocie do Anglii. W związku ze sprzeciwem Burtona, który nadal podważał wyniki raportu, Brytyjskie Stowarzyszenie ds. Rozwoju Nauki zorganizowało dla obu badaczy debatę publiczną, która miała rozpocząć się 16 września 1864 roku. Dzień wcześniej Speke zginął od własnej kuli podczas polowania w okolicach jego domu. W ówczesnej prasie pojawiły się sugestie iż mogło to być samobójstwo dżentelmena i człowieka honoru, który nie mógł znieść pomówienie o głoszenie nieprawdy.

Zapis podróży pt. "Dziennik z odkrycia źródeł Nilu" (ang. Journal of the Discovery of the Source od the Nile) został wydany drukiem w roku 1863.

[edytuj] Bibliografia

• Carl Waldman & Alan Wexler, Encyclopedia of Exploration, New York 2004, ISBN 0-8160-4678-6