Richard Francis Burton
Z Wikipedii
Sir Richard Francis Burton (ur. 19 marca 1821 w Barham House, Hertfordshire, zm. 19 października 1890 w Trieście) - brytyjski żołnierz, dyplomata, lingwista, pisarz, podróżnik i odkrywca w Indiach, na Bliskim Wschodzie, w Afryce i Ameryce Południowej.
Spis treści |
[edytuj] Młode lata
Jego ojciec Irlandczyk był zawodowym wojskowym w armii brytyjskiej, gdzie dosłużył się stopnia pułkownika. Po zakończeniu edukacji w szkołach prywatnych na kontynencie europejskim Burton zapisał się na arabistykę na uniwersytecie w Oksfordzie, ale już po roku został z uczelni usunięty za udział w pojedynku. W związku z tym w roku 1842 wstąpił do sił zbrojnych Kompanii Wschodnioindyjskiej jako oficer piechoty w pułku Bombay Native Infantry, wraz z którym służył przez siedem lat w dolinie Indusu w dzisiejszym Pakistanie. Dużo podróżował ucząc się języków perskiego, afgani i hindustani oraz doskonaląc swój arabski. Wkrótce został oficjalnie tłumaczem w swoim pułku. Jego raport po wykryciu afery z udziałem żołnierzy pułku w męskich domach publicznych w Karaczi wywołał wiele kontrowersji i spowodował odwołanie go w roku 1849 do Anglii.
[edytuj] Wyprawa do Mekki
W 1853 otrzymał roczny urlop na doskonalenie swej znajomości arabskiego i wyjazd na Bliski Wschód. Dokonawszy dla niepoznaki obrzezania, w przebraniu pielgrzyma, jako afgański lekarz Mirza Abdullah dotarł do Mekki i Medyny. Jako pierwszy Brytyjczyk miał możność obejrzeć z bliska i dokonać rysunków przedstawiających najświętsze sanktuarium islamu i tajemniczy "czarny kamień". Planował także wyprawę w poprzek Półwyspu Arabskiego, by móc na własne oczy zobaczyć tajemniczy "Pusty kwartał" (arab. Rub' al-Khali}[1], ale zachorował i zmuszony był do powrotu do Egiptu, a stamtąd do Bombaju.
[edytuj] Afryka
[edytuj] Somalia
W 1854 roku Burton otrzymał rozkaz spenetrowania "Złotego Rogu Afryki", a w szczególności nie zbadanego obszaru zwanego Somaliland (dzisiejsza Somalia). Na czele nielicznej ekspedycji, w skład której wchodzili trzej oficerowie brytyjscy - G.E. Herne, John Hanning Speke i William Stroyan, wylądował w Adenie i zaraz na wstępie odwiedził osławione w tamtych czasach centrum handlu niewolnikami Harar w północnowschodniej Abisynii. Przebrany - jak uprzednio - za Araba, dostał się, jako pierwszy Europejczyk, do zamkniętego miasta i odbył szereg spotkań z miejscowymi prominentami. Po dziesięciu dniach wrócił - samotnie wędrując przez pustynię - do Adenu.
Dalsza część wyprawy miała mniej szczęśliwy przebieg. Nim jeszcze ekspedycja opuściła wybrzeże na południe od dzisiejszego Mogadiszu[2], została znienacka zaatakowana przez tubylców. Stroyan zginął, a Burton został ciężko raniony w twarz[3].
Po wyzdrowieniu Burton wziął udział w wojnie krymskiej (1854-1856), ale już w roku 1856 ponownie znalazł się w Afryce. Rok wcześniej dwaj podróżnicy niemieccy - Johann Ludwig Krapf i Johann Rebmann - ogłosili, że w sercu Czarnego Lądu znajduje się wielkie jezioro, być może wielkości Morza Kaspijskiego, będące prawdopodobnie źródłem Nilu.
[edytuj] Do źródeł Nilu
Ekspedycja - sponsorowana przez Królewskie Towarzystwo Geograficzne i brytyjskie ministerstwo spraw zagranicznych - wyruszyła w drogę w sierpniu 1857 roku z Bagamojo w dzisiejszej Tanzanii[4]. Była to pierwsza ekspedycja poszukująca źródeł Nilu, która nie wyruszyła z Aleksandrii, lecz ze wschodniego wybrzeża Afryki. Na jej czele stali Burton i współtowarzysz z Somalii - Speke. Karawana liczyła 130 tragarzy i 30 zwierząt jucznych. Sułtan Zanzibaru dostarczył przewodników, z Sidi Bombayem na czele.
Wędrując szlakiem arabskich karawan w roku 1858 dotarli do miejscowości Tabora[5], położonej w odległości około 800 kilometrów od wybrzeża, gdzie dowiedzieli się, że rzekome wielkie jezioro to trzy oddzielne zbiorniki wodne. Posuwając się dalej na zachód z biegiem rzeki Malagarasi dotarli, 13 lutego 1858 roku do Udżidżi nad jeziorem Tanganika. Obaj podróżnicy byli w tym czasie obłożnie chorzy. Burton był niemal sparaliżowany, a Speke prawie oślepł od gorączki malarycznej. W tej sytuacji pozostali przez jakiś czas w Udżidżi. Speke, który pierwszy doszedł do zdrowia, odbył kilka podróży czółnem po jeziorze. Burton był przekonany, że jezioro Tanganika jest źródłem Nilu, ale wyprawy Speke'a tego nie potwierdziły.
W związku z tym, że żaden z podróżników nie doszedł w pełni do zdrowia, a wyprawie brakło żywności i aparatury pomiarowej[6], zawrócono do Tabory. Tam Speke zdecydował sie podjąć jeszcze jedną wyprawę na północ. Wrócił po sześciu tygodniach twierdząc, że rzeka Nil wypływa z innego zbiornika wodnego, który nazwał jeziorem Wiktorii. Od tej chwili między nim a Burtonem rozpoczął się spór, który miał trwać aż do śmierci Spekle'a w roku 1864[7].
Wkrótce po powrocie z Afryki Speke udał się do Królewskiego Towarzystwa Geograficznego, gdzie ogłosił rezultaty swych badań[8] i zyskał miano odkrywcy źródeł Nilu. W ciągu kilku nastepnych lat Burton starał się oablić jego tezę o źródłach Nilu w Jeziorze Wiktorii[9].
Po powrocie z Afryki Burton pojął za żonę Izabellę Arundel. W latach 1860-1861 odwiedził Stany Zjednoczone odbywając podróż do Salt Lake City i opisując w książce "City of the Saints" życie mormonów. W roku 1861 wrócił do Afryki jako konsul brytyjski w Zatoce Gwinejskiej i dokonał pierwszego wejścia na górę Kamerun.
[edytuj] Ostatnie lata
W roku 1865 został mianowany konsulem brytyjskim w São Paulo w Brazylii, co zaowocowało podróżą w poprzek kontynentu południowoamerykańskiego.
W roku 1869 wrócił na Bliski Wschód jako dyplomata w Damaszku, a od roku 1872 podjął pracę konsula w austriackim wówczas Trieście.
W latach 1877-1882 brał udział w wyprawach w poszukiwaniu złota na Bliskim Wschodzie i w Ghanie. W roku 1886 królowa Wiktoria obdarzyła go tytułem szlacheckim. W cztery lata później zmarł na posterunku w Trieście. Przetłumaczył Baśnie z tysiąca i jednej nocy, które zostały wydane jako The Arabian Nights w 1885. Badacz afrykańskich i arabskich zachowań seksualnych. Tłumacz orientalnej literatury erotycznej.
[edytuj] Osiągnięcia
Sir Richard Burton był pierwszym Brytyjczykiem, który dotarł do Mekki w Arabii i Harar w Etiopii. Był też pierwszym podróżnikiem, który przedsięwziął podróż do źródeł Nilu ze wschodniego wybrzeża Afryki. Był multilingwistą znającym 29 języków obcych i 11 dialektów. Napisał wiele książek o swych odkryciach, przetłumaczył też na angielski "Opowieści 1001 nocy".
[edytuj] Bibliografia
- Carl Waldman, Alan Waxler, Encyclopedia of Exploration, New York 2004, ISBN 0-8160-4676-X
Przypisy
- ↑ Pustynne, piaszczyste wnętrze półwyspu
- ↑ Wówczas Berbera
- ↑ Celnie rzucony oszczep przebił mu policzek i język
- ↑ Na wysokości Zanzibaru
- ↑ Wówczas Kezeh
- ↑ Straconej lub skradzionej przez krajowców
- ↑ Do dzisiaj nie wiadomo, czy był to nieszczęśliwy wypadek podczas polowania, czy samobójstwo
- ↑ Wbrew wcześniejszym ustalenion z Burtonem, że nie będą działać przeciwko sobie
- ↑ W roku 1874 wersję Speke'a potwierdził Henry Morton Stanley; w rzeczywistości źródłem Nilu jest rzeka Kagera
