Konrad Gesner

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: sprawdzić pod kątem NPA, rozdzielić na dwa hasła. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Konrad Gesner (także Conrad Gessner, Conrad Geßner, Conrad von Gesner, Conradus Gesnerus) (urodzony 26 marca 1516 r. w Zurychu, zmarł 13 grudnia 1565 r. w tym samym mieście) – szwajcarski bibliograf, bibliofil, lekarz, przyrodnik, filolog, lingwista, leksykolog, wydawca i komentator wielu dzieł starożytnych i współczesnych z różnych dziedzin wiedzy. Znawca bibliotek starożytnych, średniowiecznych i renesansowych. Wszechstronny encyklopedyczny umysł epoki renesansowego humanizmu. Pozostawił po sobie cenny dorobek naukowy.

Gesner urodził się w wielodzietnej rodzinie skromnego garbarza i kuśnierza. Wcześnie osierocony, wychowywany był przez swego wuja, który zaszczepił chłopcu zamiłowanie do książek i przyrody. Dzięki niewielkiemu stypendium mógł uczęszczać do miejscowej szkoły, w której m. in. nauczył się łaciny. Uczył się też w Bazylei i Strasburgu. Studiował medycynę w Paryżu i Montpellier. Do czasu uzyskania w 1541 r. tytułu doktora nauk medycznych uczył w szkołach w Zurychu i Lozannie. Ostatecznie w 1557 r. uzyskał stanowisko profesora historii naturalnej w szkole przy katedrze Grossmünster w Zurychu i został mianowany oficjalnym medykiem miejskim. Zwłaszcza dochody z tej ostatniej funkcji pozwoliły mu poświęcać więcej czasu na prowadzenie działalności naukowej, wydawniczej i bibliograficznej. Zmarł na dżumę, walcząc jako lekarz z jej epidemią w Zurychu.

W oparciu o jego dzieła, korespondencję i opinie jemu współczesnych możemy przedstawić sobie Gesnera jako człowieka uczciwego, usłużnego i towarzyskiego, obdarzonego miłą powierzchownością. Charakteryzował się wyjątkowo szeroką wiedzą, trzeźwością umysłu, cierpliwością w pracy i konsekwencją. Przy tym był wyjątkowo czuły na piękno przyrody, czego bezpośrednie dowody znajdziemy m. in. w jego listach. Posiadał dar obserwacji natury i wiele zdolności plastycznych, przydatnych w jego pracach przyrodniczych. Był poliglotą i typowym przykładem XVI-wiecznego humanisty, potrafiącego doskonale łączyć różne zainteresowania i odnosić sukcesy w wielu dziedzinach wiedzy.

Gesner miał charakter zarazem encyklopedysty i bibliografa, dążącego do systematyzowania, katalogowania i udostępniania aktualnego stanu wiedzy i dzieł, w których jest ona zawarta. Opracował Historia animalum (Historia zwierząt) – potężne dzieło w pięciu tomach in-folio, liczące 3500 stron i blisko 1000 ilustracji, opublikowane w latach 1551 – 1587 (ostatni tom wyszedł 22 lata po jego śmierci). Ze względu na to, że systematyka zwierząt była wówczas jeszcze słabo zaawansowana, poszczególne gatunki autor przedstawił w porządku alfabetycznym według ich nazw. Jego następcy uznali Historię za najbardziej znaczące dzieło z zakresu zoologii, jakie kiedykolwiek przedtem zostało stworzone. Przez ponad 200 lat stanowiło podstawowe źródło wiedzy na temat świata zwierząt. Z tego powodu Gesner nazywany bywał szwajcarskim Pliniuszem.

Zainteresowania botaniczne Gesnera wiązały się początkowo – jak u większości óczesnych naturalistów – z zastosowaniami leczniczymi roślin. Wkrótce jednak z herbarzysty (czyli zielarza) przeistoczył się w botanika par excellence, a jego zainteresowania skierowały się na niedalekie Alpy. Podejmował wycieczki w góry, podczas których obserwował alpejska florę. W 1555 r. odbył z przyjaciółmi wycieczkę w masyw Pilatusa, górujący od zachodu nad Jeziorem Czterech Kantonów i z racji związanego z nim przesądu praktycznie nieodwiedzany. W wydanej później książce pt. Descriptio Montis Fracti opisał ponad 40 gatunków roślin alpejskich, zauważając jednocześnie zmienność zbiorowisk roślinnych wraz ze zmianą wysokości n.p.m., występowanie w górach pięter roślinnych oraz wpływ wysokości na skracanie okresu wegetacyjnego roślin.

W 1558 r. odbył wycieczki na Stockhorn i na Niesen w Oberlandzie Berneńskim, a w 1559 – na szczyt Calanda. Prowadził ożywioną korespondencję z szeregiem innych przyrodników, dostarczających mu obserwacji botanicznych z różnych rejonów Alp: Benedyktem Aretiusem z Berna, Johannem Fabriciusem Montanusem z Chur w Gryzonii, Fridolinem Brunnerem z Glarus i Kasprem Ambühlem z Sion. W 1561 r. opublikował nomenklatury roślin, zestawione przez Aretiusa i Montanusa, jako aneks do wydanego dzieła Valeriusa Cordusa. Działalność uczonego na polu nauk przyrodniczych inspirowała i mobilizowała do dalszych prac wielu innych autorów, z którymi Gesner utrzymywał ożywioną korespondencję, zwłaszcza Ulissesa Aldrovandiego. Stanowiła ona jeden z ważniejszych etapów w dziejach nowoczesnej nauki europejskiej. Hermann Boerhaave nazwał Gesnera geniuszem erudycji (monstrum eruditionis), a Joseph Pitton de Tournefort uznał go w ogóle za ojca nowożytnych nauk przyrodniczych.

Gesner przez niektórych nazywany jest "ojcem bibliografii" lub "ojcem bibliografii uniwersalnej". Po stu latach od wynalezienia druku opracował on pierwszą bibliografię uniwersalną pod tytułem Bibliotheca Universalis, która stała się jednym z jego największych osiągnięć. Bibliografia ta była zjawiskiem zupełnie nowym i niezmiernie doniosłym w piśmiennictwie światowym. Wydano ją w 1545 roku w Zurychu. Bibliotheca obejmuje dzieła wszystkich pisarzy, wszystkich narodowości, od początków znanego piśmiennictwa do dnia wydania. Zawiera około 15 000 pozycji (3000 autorów) ułożonych w porządku alfabetycznym według imion autorów. Dodatkowo zamieszony jest tam alfabetyczny indeks nazwisk i przydomków (cognomina). W latach 1548–1555 uzupełniona została 3 tomami.

Zasugerowano, aby ta sekcja została przeniesiona do nowego artykułu nazwanego Bibliotheca Universalis. (dyskusja)

1. Bibliotheca Universalis (1545). Dzieła w porządku alfabetycznym według imion autorów, indeks nazwisk i przydomków
2. Pandectarum sive partionum universalis libri (1548). Zawiera w układzie systematycznym materiał tomu 1 z pominięciem medycyny i teologii
3. Partitiones theologicae (1549). Medycyna, teologia, indeks rzeczowy w układzie abecadłowym
4. Appendix Bibliothecae (1555). Uzupełnienia do tomów 1-3

Jedynym ograniczeniem był język publikacji. Bibliografia notowała dzieła sporządzone w łacinie, grece, hebrajskim, czyli językach nauki tamtych czasów. Gesner wykazywał dokumenty drukowane i rękopiśmienne. Opisy sporządzane były z autopsji, rzadziej ze źródeł pośrednich. Hasło autorskie rozpoczynało się od imienia. Tytuł nie zawsze podawany był dokładnie, natomiast prawie zawsze wykazana była treść dzieła lub adres wydawniczy lub opis zewnętrzny. Zastosowana tam klasyfikacja (21 działów) łączy średniowieczny podział nauk na trivium i quadrivium z systemem fakultatywnym uniwersytetu.

Autor nadał swojemu dziełu tytuł Bibliotheca i termin ten, w stosunku do spisów bibliograficznych, utrzymywał się jeszcze przez około trzy wieki. Geneza tego tytułu ma związek z bibliotekami jako zbiorami książek. Stosowano jeszcze nazwy takie jak np. catalogus, lexicon, index, thesaurus, elenchus, repertorium, historia litteraria. Dzisiaj dzieło takie nazwalibyśmy bibliografią uniwersalną. Wobec ogromu i ciągłego wzrostu produkcji wydawniczej ten typ bibliografii obecnie byłby niemożliwy do zrealizowania. Dzisiaj bibliografię uniwersalną zastępuje system bibliografii narodowych wszystkich krajów.

Bibliotheca Universalis była wielokrotnie opracowywana, przerabiana, skracana, uzupełniana i publikowana pod wieloma tytułami przez różnych autorów. Bibliotheca zawiera również polonica. Analizując wypowiedzi Gesnera wiemy, że przystępując do swojej pracy zdawał sobie sprawę z tego, co zamierza zrobić oraz z jakich środków powinien skorzystać i jakie metody zastosować. Powodów do opracowania takiej bibliografii miał wiele. Chciał uratować od zapomnienia informacje o pisarzach lub dziełach zaginionych, zniszczonych, bardzo starych, rzadkich.

Bibliotheca miała za zadanie zachęcić uczonych i możnych mecenasów do dbania o istniejące biblioteki i do zakładania nowych. Była pomocą w zbieraniu materiałów i systematyzowaniu ich. Bibliografia informowała nawet o pracach będących dopiero na warsztacie autorskim. W celu zwiększenia użyteczności bibliografii gdzie tylko można było Gesner podawał wskazówki: ważniejsze dane biograficzne, dokładne daty i adresy wydawnicze dzieł, informacje o ich treści, oceny a nawet cytaty. Podczas tak wielkiej pracy autor musiał pokonać wiele trudności. Kontaktował się z firmami wydawniczymi, drukarniami, miejscami sprzedaży książek, odwiedzał biblioteki prywatne i publiczne, gdzie badał ich księgi inwentarzowe. Analizował bieżącą produkcję wydawniczą, utrzymywał kontakt z wieloma naukowcami, a także wyszukiwał informacje rozproszone w różnych dziełach.

Mimo ogromu pracy wykonanej przez Gesnera szacuje się, że Bibliotheca wykazuje około 25% dzieł, które potencjalnie mogłyby znaleźć się w niej. Gesner mieszkał w Zurychu – ówczesnej naukowej stolicy Europy. Dzięki temu miał ułatwiony dostęp do informacji o publikacjach. Zbierał również informacje od przyjaciół przebywających za granicą. Posiłkował się też wcześniejszymi bibliografiami, aczkolwiek zawsze starał się, jeżeli było to możliwe, opisać dzieło z autopsji.

[edytuj] Bibliografia

• Birkenmajer Aleksander red. nacz.: Encyklopedia wiedzy o książce. Wrocław 1971.
• Gertsmann Zygmunt: "Polonica w pierwszej nowoczesnej bibliografii powszechnej Konrada Gesnera (1545)". Rocznik historyczno – literacki oddziału PAN w Krakowie T. 1 1963 s 5-52
• Głombiowski Karol, Świderski Bolesław, Więckowska Helena kom. red.: Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego. Wrocław 1976
• Korpała Józef: Dzieje bibliografii w Polsce. Warszawa 1969
• Korpała Józef: Krótka historia bibliografii polskiej. Wrocław 1986