Botanika

Z Wikipedii

Pączek kwiatu lotosu (Nelumbo), w tle liść

Botanika (biologia roślin) (gr. botanē = zieleń, owoc, roślina) - dział biologii zajmujący się roślinami. Obejmuje całokształt wiedzy o świecie roślin i związanych z nimi zjawiskach. Szeroki zakres problematyki jest przyczyną wyodrębniania licznych, w różnym stopniu samodzielnych działów, wymagających stosowania swoistych metod i technik badawczych.

[edytuj] Zakres botaniki

Podobnie jak w przypadku innych organizmów stanowiących przedmiot badań biologii, rośliny badane są na każdym poziomie ich organizacji: od molekuł począwszy, poprzez geny, organelle, komórki, tkanki, organy, osobniki, populacje po zbiorowiska roślinne. Na każdym z tych poziomów botanicy zajmują się poznaniem klasyfikacji (taksonomii), struktury (anatomii i morfologii) oraz zasad funkcjonowania (fizjologii i socjologii) roślin.

W skład tradycyjnie pojmowanej botaniki włącza się też czasem nauki zajmujące się grzybami (mikologia), porostami (lichenologia), glonami (algologia), a nawet cyjanobakteriami (sinicami) i niektórymi pierwotniakami (mikrobiologia). Wywodzi się to z dawnych poglądów systematycznych łączących wszystkie organizmy nie należące do zwierząt w jedną grupę z roślinami.

[edytuj] Działy botaniki

organografia roślin - bada budowę roślin, głównie wyższych:
- anatomia roślin - bada budowę wewnętrzną roślin:
  - histologia roślin - bada rozwój, budowę i funkcje tkanek,
- morfologia roślin - bada budowę zewnętrzną roślin,
- karpologia - nauka o owocach, nasionach oraz sposobach rozsiewania się roślin.
cytologia roślin - bada budowę wewnętrzną i funkcje komórek roślinnych,
fizjologia roślin - bada procesy życiowe roślin oraz funkcje ich organów,
genetyka roślin - bada dziedziczność i zmienność roślin,
embriologia roślin - bada rozwój zarodkowy roślin,
morfogeneza roślin - bada proces kształtowania się tkanek i organów roślin,
fitofenologia - bada związki między warunkami klimatycznymi i porami roku, a periodycznymi zjawiskami w rozwoju roślin,
systematyka - porządkuje różnorodność roślin za pomocą systemu klasyfikacyjnego,
- taksonomia roślin - klasyfikacja, nazewnictwo i hierarchizacja roślin,
ewolucja roślin - bada proces zmian cech dziedzicznych w populacjach roślin prowadzący do powstawania gatunków,
paleobotanika - zajmuje się roślinami kopalnymi,
palinologia - bada pyłki roślin,
geobotanika - bada relacje między roślinami i środowiskiem naturalnym,
- ekologia roślin - bada wzajemne oddziaływanie roślin i ich grup ze środowiskiem,
- florystyka - zajmuje się inwentaryzacją florystyczną
- fitogeografia (geografia roślin) - bada rozmieszczenie roślin,
- fitosocjologia (fitocenologia, socjologia roślin) - bada roślinność i organizację zbiorowisk roślinnych
  - syntaksonomia (taksonomia zbiorowisk roślinnych) - tworzy system klasyfikacyjny zbiorowisk roślinnych,
botanika stosowana - bada praktyczne zastosowanie roślin w różnych rodzajach działalności człowieka,
- botanika rolna - zajmuje się problematyką roślin w rolnictwie,
- botanika leśna - zajmuje się problematyką roślin w leśnictwie
- botanika rybacka - zajmuje się problematyką roślin w rybactwie
- botanika lekarska - zajmuje się zastosowaniem roślin w medycynie,
ochrony przyrody - zajmuje się m.in. ochroną różnorodności roślin i ich siedlisk,
historii botaniki - bada rozwój botaniki na przestrzeni dziejów.

Ze względu na ograniczenie przedmiotu badań do określonych grup systematycznych lub ekologicznych roślin wyróżnia się:

agrostologię - naukę o trawach
algologię - naukę o glonach,
ampelografię - naukę o winorośli,
batologię - naukę o jeżynach,
briologię - naukę o mszakach,
dendrologię - naukę o drzewach i krzewach,
orchidologię - naukę o storczykach,
pterydologię - naukę o paprotnikach,
rodologię - naukę o różach.

[edytuj] Znaczenie i cele botaniki

Poznanie świata roślin jest ważne z wielu powodów. Rośliny są fundamentalną częścią życia na Ziemi, bez nich nie mogłyby istnieć inne, wyższe formy życia (w tym człowiek). Dostarczają nam: tlen, pożywienie, włókna, drewno, papier, paliwa, leki, barwniki, żywice, olejki eteryczne, kauczuk. Rośliny wiążą dwutlenek węgla (ważny gaz cieplarniany). Kształtują nasze środowisko życia (ekosystem) oddziałując na warunki klimatyczne, zmniejszając zanieczyszczenia powietrza i hałas. Wpływają także na nasze środowisko kulturowe ze względu na walory estetyczne, krajobrazowe, dawniej posiadały także znaczenie religijne.

Poznanie budowy, organizacji i funkcjonowania świata roślin jest ważne dla społeczności ludzkiej i jej przyszłości ponieważ pozwala na:

wyżywienie społeczności ludzkiej
dostarczanie leków, paliw i innych produktów
zrozumienie właściwości życia
zrozumienie przyczyn, zakresu i perspektyw zmian w środowisku.

[edytuj] Historia botaniki

Teofrast jest uważany za ojca botaniki

Jednym z najwcześniejszych dzieł botanicznych jest napisane około 300 r. p.n.e dzieło Historia Plantarum Teofrasta. Sformułował w nim m. in. różnice między światem zwierzęcym a roślinnym, dokonał podziału systematycznego roślin na 4 grupy, który utrzymywał się do XVI wieku oraz opisał około pół tysiąca gatunków roślin. Uważany jest w związku z tym za ojca botaniki. Innym znaczącym starożytnym dziełem, zbierającym informacje o roślinach leczniczych było opracowanie greckiego lekarza działającego w służbie cesarzy rzymskich, Dioskurydesa. Opisy i klasyfikacje roślin zawarte są także w najstarszych zabytkach piśmiennictwa hinduskiego - w Wedach.^[1] Także w starożytnych Chinach opisywano rośliny, w szczególności w kontekście zastosowań leczniczych.

Poczynając od I połowy XVI w. publikowane były liczne herbarze (zielniki) dające informacje o leczniczych właściwościach roślin, oparte jeszcze po części na starożytnych dziełach Galena czy Dioskurydesa. Pisane one były przez licznych wówczas naturalistów, m. in. przez Leonharta Fuchsa, Konrada Gesnera, Pierandreę Matthioliego, Johna Gerarda i Nicholasa Culpepera. Pierwszy nowożytny system klasyfikacyjny roślin opublikowany został w 1583 r. przez Włocha Andrea Cesalpino (De Plantibus). W 1665 r. z użyciem prostego mikroskopu Robert Hooke odkrył istnienie komórek w korku, a niedługo potem w żywych tkankach. W 1694 r. Rudolf Jakob Camerarius wykazał eksperymentalnie, że pręciki i słupki związane są z płcią męską i żeńską.

Tradycyjny warsztat pracy botanika

W 1737 r. szwedzki przyrodnik Karol Linneusz opublikował Genera Plantarum – dzieło dające podwaliny pod nowoczesny system klasyfikacyjny roślin, podstawę dzisiejszej botaniki. Linneusz tworząc system oparł się na obserwacji zapładniania roślin. Stworzył sztuczną klasyfikację dzieląc rośliny według kształtu słupka, pręcika oraz sposobu rozmnażania. W 1753 r. Linneusz opublikował Species Plantarum, w którym po raz pierwszy prawidłowo opublikowane zostały naukowe definicje gatunków roślin. Szwedzki naukowiec zaprowadził porządek w chaosie jaki powstawać zaczął w wyniku tworzenia rozmaitych systemów klasyfikacyjnych, opisywania coraz większej liczby gatunków roślin i szybko rosnących zasobów literatury botanicznej.

W wiek XIX botanika weszła z ograniczoną znajomością zewnętrznej budowy roślin i elementarną wiedzą o ich anatomii. Jednak w ciągu tego wieku nastąpił znaczny rozwój wiedzy o roślinach. Stało się tak z powodu dostępu do coraz lepszych przyrządów optycznych, postępów w zakresie fizjologii i anatomii, rozszerzeniu badań botanicznych na wszystkie kontynenty i uprawę w europejskich ogrodach roślin pochodzących z całego świata. Poznane zostały cykle życiowe, zrozumiano rolę płci i hybrydyzacji u roślin.

Teorie ewolucyjne Karola Darwina i odkrycie praw dziedziczenia Grzegorza Mendla spowodowały potrzebę porządkowania świata roślin z zastosowaniem taksonomii filogenetycznej. Za pierwszy system tego rodzaju uznaje się pracę Augusta Eichlera pt. Syllabus der Vorlesungen über Phanerogamenkunde (1883).