Kulmhof
Z Wikipedii
SS Sonderkommando Kulmhof, Vernichtungslager Kulmhof, Kulmhof an der Nehr - obóz zagłady założony przez Niemców we wsi Chełmno nad Nerem. Funkcjonował od jesieni 1941 roku do kwietnia 1943, oraz na krótko w 1944 roku.
Spis treści |
[edytuj] Historia obozu
Kulmhof był przede wszystkim ośrodkiem zagłady dla ludności żydowskiej z wcielonego do III Rzeszy "Kraju Warty" (Wartheland). Tym niemniej kierowano tam również transporty romskie, rzadko inne.
Kulmhof został założony jeszcze przed konferencją z Wannsee, która formalnie podjęła decyzję o eksterminacji ludności żydowskiej. Jest zatem wybitnym dowodem na to, że zagłada była dużo wcześniej wpisana w wizję polityki nazistowskiej. Konferencja w Wannsee stanowiła tylko uruchomienie na szeroką skalę machiny, której próby były wykonywane zawczasu. Decyzja o eksterminacji Żydów z Kraju Warty zapadła prawdopodobnie już w połowie roku 1941.
Podobnie do obozów zagłady w Bełżcu lub w Treblince o lokalizacji zdecydowała sieć transportu i stosunkowe odludzie zalesionych terenów. Obóz został utworzony wyjątkowo szybko. Zagospodarowano istniejący pałac otoczony parkiem, wysiedlono okoliczną ludność i przejęto budynki mogące służyć celom obozowym (plebanię, remizę itp.).
Transporty przybywały już od grudnia 1941, ofiary mordowano przez zagazowanie spalinami w ciężarówkach. Ciała wpierw grzebano w masowych fosach, które rozkopano latem 1942 roku, aby ciała spalić. Wówczas utworzono krematoria dla dalszych transportów. 7 kwietnia 1943 zaniechano dalszych mordów w tym miejscu, wysadzono zabudowania (w tym adaptowany dawny pałac) i krematoria. W okresie od kwietnia 1943 do czerwca 1944 obóz był nieczynny. Po przerwie zaczęły się znów pojawiać transporty z Łodzi. Obóz uruchomiono jeszcze w 1944 roku, w chwili przyspieszenia akcji zagłady przed przybyciem Armii Czerwonej. Obóz przestał istnieć w dniu 17 stycznia 1945 w przeddzień wkroczenia Armii Czerwonej.
Komendantami obozu byli: Herbert Lange (1940-marzec 1942), Hans Bothmann (marzec 1942-marzec 1943) . W obozie pracowało stale około 120-130 SS-manów.
[edytuj] Więźniowie i ofiary
[edytuj] Ofiary gazu spalinowego
Olbrzymia większość ludzi zwiezionych do Kulmhof mordowano natychmiast. Byli to przede wszystkim Żydzi (dzieci, dorośli, kobiety, starcy) z Kraju Warty. Znane są jednak przypadki innych transportów m.in. romskich, które często dzieliły los Żydów, przynajmniej w tej części Europy. Liczbę ofiar obozu trudno ustalić. W 1945 roku pojawiała się zupełnie nieprawdopodobna liczba 1 300 000. Większość badaczy przyjmuje liczby w granicach 150-250 000 ofiar, prawie wyłącznie Żydów z Kraju Warty. Zamordowano też ok. 4300 Cyganów z Burgenlandu (osadzonych przejściowo w obozie na terenie getta w Łodzi), jak i nie-żydowskich Polaków, w tym księży i grupę dzieci z Zamojszczyzny oraz czeskiej wsi Lidice.
[edytuj] Waldkommando
Niektórzy silni mężczyźni z transportów zostawali wyłączani z logiki gazowania i kierowani do komanda grzebiącego zwłoki ofiar. Była to bardzo ciężka psychicznie praca, wielokroć ludzie ci grzebali własne rodziny, dzieci i najbliższych przyjaciół. Mało kto z tych więźniów trwał przy życiu więcej niż kilkanaście dni. Byli zastrzeliwani przy najmniejszych uchybieniach, niejednokrotnie sami decydowali się na zakończenie swego obłędnego życia na trupach.
[edytuj] Hauskommando
Komando pracujące w lżejszych warunkach od poprzedniego, zajmujące się sortowaniem ubrań oraz przedmiotów pozostałych po ofiarach gazowania. Pracowali w dużym pośpiechu, aby kolejny transport nie widział przedmiotów pochodzących z poprzedniego. Nocowali w pałacowej piwnicy. Co pewien czas byli mordowani gazem, a na ich miejsce typowano kolejnych mężczyzn z następnych transportów. W ten sposób zacierano ślady i usuwano świadków zbrodni.
[edytuj] Dzieci z Zamojszczyzny i z Czech
Istnieją świadectwa okolicznej ludności o transportach dzieci z Zamojszczyzny, trafiających do Kulmhof z olbrzymiej akcji eksterminacyjno-wysiedleńczej przeprowadzanej na Zamojszczyźnie. Niestety świadectwa te są skąpe w informacje i nie zawsze pokrywają się w szczegółach. Podobne transporty z dziećmi, wysiedlonym z czeskich Lidic, uznanych najprawdopodobniej za nieprzydatne do germanizacji trafiły w okolice Chełmna. Najprawdopodobniej skończyły swój bieg w Kulmhof. Istnieją także relacje o mordach księży i zakonnic katolickich. Potwierdzałyby to badania archeologiczne, w których pozyskano sporą liczbę krzyżyków i medalików.
[edytuj] Ucieczki
Bardzo niewielu ludziom udało się uciec z Kulmhof. Dlatego też jest to z pewnością obóz zagłady, o którym najmniej wiadomo konkretów. Trzech uciekinierów (Abram Roj, "Szlamek", Wiener z Izbicy) nie przeżyło wojny. Ocalał Michał Podchlebnik, którego relacja stanowi główne źródło do dziejów obozu Kulmhof.
[edytuj] Komory gazowe
Stosowano dwa typy ciężarówek - o długości 5,8m i 4,5m, obydwie o szerokości 2,5 i wysokości 1,7m. Większa mieściła 130-150 osób, mniejsza 80-100. Ciężarówki dostarczono na przełomie listopada i grudnia 1941, pierwsza egzekucja miała miejsce 8 grudnia. Początkowo przerobiono ciężarówki wyprodukowane przez firmy Dodge, Mercedes i Saurer, natomiast w 1942 firma Gaubschat Fahrzeugwerke GmbH, Willi Walter Strasse 32-38 (obecnie Karl-Marx-Straße 259/263), Berlin-Neukölln dostarczyła ok. 30 ciężarówek z komorami gazowymi [1], [2].
[edytuj] Dzieje powojenne
[edytuj] Odpowiedzialność karna oprawców
Po wojnie udało się ustalić personalia 70 członków załogi SS z Kulmhof. Wśród nich 14 zostało osądzonych i w większości skazanych na niewielkie kary w zawieszeniu.
W lipcu 2001 sąd w Koninie skazał 78-letniego Henryka M. na osiem lat pozbawienia wolności za to, że od 8 grudnia 1941 do 7 kwietnia 1943 w obozie zagłady Kulmhof pomagał hitlerowcom w eksterminacji ludności. Proces ten był pierwszym, skierowanym do sądu przez IPN i jednocześnie pierwszym od 1973 procesem w sprawie zbrodni ludobójstwa.
[edytuj] Tereny obozowe, pomnik i muzeum
Na terenie obozu powstał pomnik oraz niewielkie muzeum, którego otwarcie odbyło się 17 czerwca 1990 roku. W muzeum udostępniane są nieliczne przedmioty świadczące o dziejach tego terenu oraz kopie relacji i sądowych dokumentów powojennych. Pomnik reprezentuje "ścianę pamięci" z napisem: Pamięci Żydów pomordowanych w Chełmnie 1941-1945. Odtworzono również zarys fundamentów krematorium odsłonięty w czasie wykopalisk.
Na przełomie XX i XXI wieku były prowadzone badania archeologiczne, które zaowocowały odkryciem kilkunastu stanowisk z zakopanymi przedmiotami należącymi do ofiar (zegarki, nożyczki, biżuteria, małe przedmioty użytku codziennego). Pełna analiza tego materiału wzbogaci wiedzę o Kulmhof i jego ofiarach.
 Pomnik w lesie rzuchowskim |
 Lapidarium żydowskich nagrobków |
 "Ściana Pamięci" |
[edytuj] Bibliografia
- Serwański Edward. Obóz zagłady w Chełmnie nad Nerem 1941-1945. Poznań 1964
- Władysław Bednarz. Obóz straceń w Chełmnie nad Nerem. Warszawa 1946
- P. Anders, W. Gostyński, B. Kucharski, W. Łęcki, P. Maluśkiewicz, J. Sobczak, Z. Szmidt. 155x Wielkopolska. Poznań 2000
- Ośrodek zagłady Żydów w Chełmnie nad Nerem w świetle najnowszych badań - materiały z sesji naukowej. Konin-Łódź 2004
Pełny wykaz bibliografii dla serii artykułów o niemieckich obozach w latach 1933-1945 został umieszczony na osobnej stronie.
