Lex duodecim tabularum
Z Wikipedii
Prawo Dwunastu Tablic (łac. lex duodecim tabularum), pierwsza kodyfikacja prawa rzymskiego dokonana w latach 451-449 p.n.e. Formalnie obowiązywało aż do kodyfikacji justyniańskiej w VI w. n.e.
Do kodyfikacji doszło na fali walk plebejuszy z patrycjuszami o wpływ na rządy państwem. Jednym z postulatów plebejuszy było spisanie prawa zwyczajowego. Jego znajomość i interpretacja zarezerwowane były dla pontyfików wywodzących się z patrycjuszy, co umacniało ich władzę.
Według tradycji rzymskiej w 451 r. p.n.e. zawieszono obowiązywanie prawa i wyznaczono dziesięciu patrycjuszy (Decemviri legibus scribundis - stąd zwanych decemwirami), mających spisać obowiązujące prawa. Komisja działała opieszale, co spowodowało tzw. II secesję plebejuszy. Z obawy o wybuch wojny domowej patrycjusze zgodzili się powołać drugą komisję, do której dopuszczono dwóch plebejuszy. Komisje wybrały się do Grecji, celem zaczerpnięcia z obowiązujących w miastach greckich prawa elementów do tworzonej właśnie ustawy i w 449 r. p.n.e. spisane prawo zostało uroczyście proklamowane przez konsulów. Tekst został wyryty na XII tablicach z brązu lub drewna i umieszczony na Forum Romanum aby mógł być znany wszystkim obywatelom.
Wg znanych nam rekonstrukcji, ustawa XII tablic miała następujący porządek:
t. 1,2,3 - prawo procesowe (np.: Si in ius vocat est ito = jeśli zostaleś wezwany na sąd, to się staw)
t. 4 i cz.5 - organizacja wewnętrzna rodziny rzymskiej (np.: ojciec nie może sprzedać syna więcej niż 3 razy)
cz. t. 5 - spadkobranie (np.: zasady dziedziczenia testamentowego)
t. 6 stosunki gospodarcze między rodzinami rzymskimi (np.: obowiązek wykonywania oświadczeń złożonych uroczyście podczas aktu mancypacji)
t. 7 - prawa sąsiedzkie (np.: zakaz zmiany biegu wody deszczowej na niekorzysc sasiada)
t. 8 - przestępstwa naruszające prawa obywatela rzymskiego (np.: kara 25 asów za obrazę wolnego obywatela)
t. 9 i 10 - prawa sakralne i publiczne (np.: zakaz pochówku i spalania zwłok na terenie Rzymu)
t. 11 i 12 - różne przepisy
Oryginalne tablice dość szybko zaginęły, a do dzisiejszych czasów nie przetrwała również pierwotna treść prawa – znamy je jedynie z rekonstrukcji na podstawie rzymskiej literatury prawniczej.
Znaczenie "prawa XII tablic" nie ograniczało się do politycznego zwycięstwa plebejuszy. Wprowadziło procedurę sądową (proces legisakcyjny). Zapoczątkowało wspaniały rozwój prawa rzymskiego.
Ustawa XII tablic była jednym z podstawowych źródeł prawa rzymskiego. Pomimo faktu, że niektóre przepisy z czasem wychodziły z użycia, to sama ustawa nigdy nie została uchylona. W związku z tym, iż nie regulowała ona wszystkich nurtujących Rzymian kwestii, z czasem kluczową rolę zaczęła odgrywać interpretacja ustawy XII tablic, polegającą na rozszerzaniu zawartych w niej przepisów na sytuacje, które fizycznie nie zostały ujęte w jej tekście. Początkowo monopol na taką interpretację miało kolegium pontyfików, czyli kapłanów, z czasem jednak (połowa III w. p.n.e.) stało się to domeną iuris consulti, czyli świeckich znawców prawa.
