Liczyrzepa

Z Wikipedii

Liczyrzepa (Duch Gór, Karkonosz, Rzepiór, Rzepolicz, niem. Rübezahl, czes. Krakonoš, Krkonoš) − postać fantastyczna, bohater licznych legend związany z obszarem Karkonoszy.

Legenda Ducha Gór sięga średniowiecza − jej początki wiążą się prawdopodobnie z pogańskim kultem źródeł Łaby. Był on początkowo personifikacją sił przyrody w tym miejscu, związanym z kultem Światowita, (Swantewita) któremu składano w ofierze czarne koguty. Podczas chrystianizacji usiłowano wykorzenić dawne zwyczaje, zastępując Swantewita świętym Witem (czes. svatý Vit), którego atrybutem stał się w rejonie sudeckim czarny kogut.

Opowieści o Duchu Gór wciąż jednak były popularne. Początkowo był on przedstawiany jako zły duch lub demon. Pierwsze znane przedstawienie graficzne postaci Liczyrzepy pochodzi z mapy Śląska autorstwa śląskiego kartografa Martina Helwiga z 1561 roku. Jest to niezwykły stwór, przypominający nieco jelenia stojącego na tylnych nogach, a nieco może nawet gryfa. Posiada rosochate rogi i diabelski ogon, koźle kopyta, w łapach trzyma wysoki, pionowo stojący kij. Ukazany jest z profilu, z paszczą zwróconą w prawą stronę. Ten wizerunek Ducha Gór jest dziś mało znany, choć powoli powraca i uważniejsi turyści pewnie zwracają na ten motyw uwagę (choćby na biletach do Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze).

O wiele popularniejszy i bardziej znany jest natomiast inny wizerunek Liczyrzepy - starego mężczyzny, podpierającego się kosturem, czasem w ubraniu myśliwego. Od XVII wieku przestał być już tylko demonem wzbudzającym strach i powstało o nim wiele legend − jedna z nich mówi o tym, jak Liczyrzepa porwał świdnicką księżniczkę, która dla odwrócenia jego uwagi kazała mu liczyć rzepę w polu, a następnie korzystając z okazji uciekła. Jest to jednak opowieść wymyślona dla wyjaśnienia pochodzenia imienia Liczyrzepa. Prawdziwa jego etymologia jest bardzo niejasna. Polska forma „Liczący rzodkiewki”^[1] została wprowadzona przez Stanisława Bełzę (brata Władysława Bełzy) w 1898 roku i jest literacką próbą tłumaczenia niemieckiego imienia Rübezahl. W przytaczanej przez Bełzę wersji opowieści to właśnie liczenie rzodkiewek było okazją do ucieczki wybranki Rubezahla^[2]. Przedtem Zygmunt Bogusz Stęczyński w swoim poemacie Śląsk^[3] stosował formę Rzepolicz; używano także formy Rzepiór (zbitka wyrazów rzepa i upiór). Później Józef Sykulski użył określenia „Liczyrzepa”^[4].

Istnieje jednak problem, bo wydaje się, że niemiecki wyraz Rübezahl czy też Rübenzahl nie pochodzi od słów Rübe (rzepa, burak) i zahlen (liczyć), lecz prawdopodobnie jest on związany ze słowami Rabe (kruk) i staroniemieckim Zabel (diabeł). Część uczonych twierdzi, że pierwszy człon pochodzi od dawnej nazwy Karkonoszy - Góry Ryfejskie (Riphaei Montes). Jednak mimo fałszywej etymologii imię Liczyrzepa / Rübezahl jest powszechnie stosowane w odniesieniu do Ducha Karkonoszy zarówno w języku polskim, jak i w niemieckim. Po czesku używa się formy Krakonoš lub Krkonoš.

Na temat Liczyrzepy powstało wiele dzieł literackich i muzycznych, w tym opera Carla Marii von Webera (niestety nieukończona przez kompozytora). Duch Gór jest też przedmiotem badań naukowców i mitografów − napisano o nim ok. 200 prac naukowych, w tym prace doktorskie i habilitacyjne. Johann Karl August Musäus opracował literacko legendy o Liczyrzepie w drugim tomie Volksmärchen der Deutschen.

W Görlitz znajduje się Muzeum Liczyrzepy (Rübezahl-Museum).

W okresie PRL funkcjonowała na Dolnym Śląsku, uruchomiona w maju 1957, regionalna gra liczbowa pod nazwą "Liczyrzepka".

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta Szklarska Poręba - obszerny tekst o Duchu Gór, dużo wizerunków, w tym podobizna Liczyrzepy z mapy Helwiga z 1561
• Wszystkie imiona Liczyrzepy - tekst, wizerunek z mapy Helwiga
• Rübezahl-Museum - Muzeum Liczyrzepy w Görlitz
• Lista dzieł muzycznych inspirowanych tematem Liczyrzepy