Mandaryn
Z Wikipedii
Mandaryn - to urzędnik biurokracji w cesarskich Chinach. Istniało wiele rang mandarynów, od szczebla lokalnego, przez prowincję, aż po urzędników władz centralnych pracujących bezpośrednio przy cesarskim dworze. Przez 1300 lat, od 605 do 1905 roku mandaryni uzyskiwali swoje stanowisko na drodze surowych egzaminów urzędniczych. Chiny byłym pierwszym na świecie krajem, który wprowadził takie egzaminy, dlatego ustrój Cesarstwa Chińskiego określa się czasem jako feudalizm biurokratyczny.
[edytuj] Etymologia
Termin mandaryn wywodzi się w Europie zapewne z portugalskiego, do słowa mandarim oznaczającego "ministra" lub "radcę". Portugalski termin pochodzi prawdopodobnie z sanskrytu (przez malajski, od słowa mandari, oznaczającego "dowódcę". Według innej teorii źródłosłów jest chiński, z epoki Qing, kiedy termin mandaren (满大人) oznaczał "mandżurskiego urzędnika". W chińskim słowo tłumaczy się jako guan (官) - "urzędnik", "urzędowy" itd.
[edytuj] Chińska biurokracja cesarska
To właśnie ta klasa mandarynów, cesarskich biurokratów, odróżnia feudalizm w Chinach od feudalizmu europejskiego albo japońskiego, w których władza w dużej mierze spoczywała w rękach klasy wojowników. O ile częścią europejskiego i japońskiego dziedzictwa kulturowego jest etos rycerski i samurajski, o tyle podobną rolę pełni w Chinach etos mandaryna-uczonego.
Mandaryni zdobywali pozycję dzięki studiowaniu klasycznych ksiąg konfucjańskich (przygotowując się do egzaminów), dlatego uczeni i nauczyciele cieszą się w Chinach wielkim poważeniem. Mandaryni kultywowali poezję i kaligrafię, cenili również studiowanie historii.
Etos rycerski zakorzeniony był w chrześcijaństwie, samurajski - w zen, a etos mandarynów - w konfucjanizmie. Mandaryni ćwiczyli się w sztukach wojennych, ale - poza strategią (patrz: Sunzi), nigdy nie cieszyły się one w Chinach poważaniem. Wojskowi w Państwie Środka traktowani byli jak inni fachowcy (np. budowniczowie) i nigdy nie zajmowali tak wysokiej pozycji społecznej jak w Europie i Japonii.
Służba cywilna istniała w Chinach od czasów dynastii Zhou, jednak większość stanowisk obsadzano szlachtą. Po powstaniu scentralizowanego cesarstwa rolę szlachty zmniejszano, żeby zapobiec tendencjom odśrodkowym. Już za dynastii Han wprowadzono egzaminy, które miały sprawić, że stanowiska przypadną ludziom kompetentnym. Ostateczną formę egzaminy przybrały za czasów dynastii Tang, kiedy powstał system dziewięciostopniowy. U schyłku dynastii Qing, próbowano mandarynów zastąpić urzędnikami cywilnymi na wzór zachodni.
Od mandarynów wywodzi się nazwa języków mandaryńskich. Od czasów dynastii Ming "język mandaryński", oparty na dialekcie stolicy (Pekinu), pełnił dla chińskich biurokratów rolę lingua franca. Po powstaniu ChRL opracowano tzw. standardowy język mandaryński, przeznaczony do powszechnej nauki w szkołach.
Mandaryni nosili uniformy, z wyszywanymi symbolami, takich jak sosna albo żuraw, które pozwalały poznać ich rangę. Od niej zależał także rozmiar świty, rozmiar lektyki itd. Siedzibą mandarynów był yamen - urząd, który znajdował się w każdym większym mieście.
