Niemcy karpaccy
Z Wikipedii
Niemcy karpaccy (niem. Karpatendeutsche, słow. Karpatskí Nemci) - mniejszość narodowa, zamieszkała na terytorium Węgier i Słowacji, w obrębie Spisza, Szarysza, Zemplína i Zakarpacia włącznie, po II wojnie światowej (lata 1945-1950) zostali w większości wysiedleni do Niemiec i Austrii.
Liczebność tej grupy na Słowacji wynosi obecnie około 6000 osób (dane ze spisu powszechnego z 2001), jednak osób pochodzenia niemieckiego na Słowacji może być około 17-18 tysięcy[1]. Po kilku dekadach prześladowań w komunistycznej Czechosłowacji wiele starszych osób nadal boi się zadeklarować swoje pochodzenie (przykład Chmielnicy), młodsi natomiast mają coraz mniej związków z kulturą przodków i deklarują się jako Słowacy.
Pojęcie Niemcy karpaccy po raz pierwszy użył niemiecki historyk Reimund Friedrich Kaindl, który zajmował się problematyką migracji niemieckiej na terytorium Węgier.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Pierwsi liczni niemieccy górnicy i rzemieślnicy pojawili się na tych ziemiach w XIII wieku. Największe nasilenie osadnictwa niemieckiego (saskiego) przypada na okres między rokiem 1241 a końcem XV wieku. W celu zwiększenia tempa kolonizacji po okresie najazdów tatarskich, królowie Węgier m.in. Béla IV udzielali zaproszonym osadnikom licznych przywilejów, z których najważniejszym było prawo wydobywania metali w okolicznych górach.
Z terenów Szarysza w pierwszej połowie XIV wieku dotarła na ziemie polskie pierwsza fala osadników niemieckich po przyłączeniu przez króla Kazimierza Wielkiego Grodów Czerwieńskich do Polski (zob. Balowie).
- Znani przedstawiciele:
- Rudolf Schuster - prezydent Słowacji
- Populacja:
- Od średniowiecza: 20 - 25% mieszkańców terenów dzisiejszej Słowacji, w II poł. XVIII wieku stopniowo zaczęło maleć
- 1880: 318.794 (12,8%)
- 1910: 198.405 (6,8%)
- 1930: 154.821 (4,5%)
- 1947: 24.000 (0,7%) (dane szacunkowe, inne mówią o ok. 15.000)
- 1950: 5179 (pierwszy oficjalny spis powojenny w Czechosłowacji)
- 1980: 2198
- 2001: 5.405 (0,1%)
Z kolei według [2] populacja Niemców karpackich kształtowała się następująco:
Największe skupisko Niemców karpackich było na Spiszu, rejonie Bańskiej Bystrzycy i Kremnicy(tzw. Hauerland) oraz Bratysława i tereny położone na północ od niej.
[edytuj] Niemcy Karpaccy od II wojny światowej
Prawie wszyscy Niemcy opuścili teren dzisiejszej Słowacji pod koniec lub po zakończeniu II wojny światowej. Większość (130 tysięcy ze 150 tysięcy karpackich Niemców) opuściła miejsca zamieszkania w wyniku akcji ewakuacyjnej. Jeszcze przed wybuchem Słowackiego Powstania Narodowego zdarzały się przypadki morderstw (najgłośniejszy zdarzył się w miejscowości Sklabina, w której partyzanci zabili kilkadziesiąt osób), które nasiliły się na terenach objętych powstaniem. We wsi Sklené zamordowano 187 osób, w Rużomberku 146, w okolicach Bańskiej Szczawnicy 83 osób, w Magurce 69[3].
Po zakończeniu wojny 30-40 tysięcy Niemców karpackich powróciło w swoje rodzinne strony, gdzie jednak nie mogli pozostać. Odebrano im czechosłowackie obywatelstwo, konfiskowano majątki, odebrano wszelkie prawa obywatelskie, a w wyniku tzw. dekretów Benesza wypędzono ich na terytorium okupowanych Niemiec. Również podczas tej akcji dochodziło do tragicznych wydarzeń - najbardziej głośne wydarzyło się w lipcu 1945 Přerovie - zamordowano 247 mężczyzn, kobiet i dzieci ze Spiszu.
Od 1946 rozpoczęto masowe wywózki do amerykańskiej i rosyjskiej strefy okupacyjnej. W sumie było 27 transportów, po 1200 osób każda - ogółem 32 400 ludzi. Pod koniec lat 40. zostało na Słowacji około 20 tysięcy Niemców bez żadnych praw. Ich sytuacja zaczęła się zmieniać po powstaniu NRD, a w 1953 ci, którym udało się pozostać, otrzymali z powrotem czechosłowackie obywatelstwo. Spora część Niemców obawiała się jednak przyznawać do swego pochodzenia (w 1950 zadeklarowało niemiecką narodowość tylko 5179 osób) i określała się jako Słowacy. W wyniku postępującej asymilacji oraz sytuacji politycznej w 1980 jedynie 2918 zadeklarowało niemieckie pochodzenie [4].
Obecnie najwięcej Niemców żyje w stolicy (ok. 1200), miastach dawnego Hauerlandu (od kilkudziesięciu do kilkuset - jak w Prievidzy), kilkuset w Koszycach. Skupiska Niemców znajdują się również na zachód od Koszyc (prawie 500 zadeklarowało narodowość niemiecką w miejscowości Medzev - ponad 10% mieszkańców) oraz na Spiszu (w miejscowości Chmielnica etniczni Niemcy stanowią blisko 90% mieszkańców, choć w spisach zadeklarowało ją jedynie 20% ludności).
Od 1990 działa Związek Karpatoniemiecki na Słowacji, prowadzący działalność kulturalną oraz edukacyjną.
- ↑ S. Kozak, Niemcy spiscy dzisiaj, w: Spisz. Wielokulturowe dziedzictwo, red. A. Kroh, Sejny 200, ISBN 83-904749-0-5, s. 39
- ↑ Ondrej Pöss, Dejiny a kultura karpatskych Nemcov, Bratislava - Pressburg 2005, ISBN 80-89079-16-4
- ↑ Ondrej Pöss, Dejiny a kultura karpatskych Nemcov, Bratislava - Pressburg 2005, ISBN 80-89079-16-4, s. 14
- ↑ Tamże, s. 18.
[edytuj] Literatura
- Kaindl, R. F.: Geschichte der Deutschen in den Karpatenländern, 3 zväzky, 1907–11
- Pöss )., Dejiny a kultura karpatskych Nemcov, Bratislava - Pressburg 2005, ISBN 80-89079-16-4
[edytuj] Zobacz też
Sesja popularnonaukowa „Niemcy w Karpatach” Andrzej Wielocha
[edytuj] Linki
- Muzeum kultury Karpackich Niemców w Bratysławie
- Karpatskonemecký spolok na Slovensku
- Gabzdilová, Soňa: Nemecká komunita v živote slovenskej spoločnosti 1938–1945
- historia Niemców karpackich w jęz. niem.
