Nowy, wspaniały świat
Z Wikipedii
Nowy, wspaniały świat to powieść Aldousa Huxley'a napisana w 1932 roku. Jest to antyutopia, klasyfikowana do gatunku science-fiction, zaliczana do najsłynniejszych powieści obok Wehikułu czasu H. G. Wellsa i Roku 1984 G. Orwella. Kanon fantastyki posłużył w niej Huxley'owi jako narzędzie do konfrontacji idei wolności z porządkiem, pragmatyzmu z fantazją, indywidualizmu z kulturą społeczności masowej. W pewnych kręgach uważa się, że Nowy, wspaniały świat jest plagiatem napisanej wcześniej powieści polskiego autora, Mieczysława Smolarskiego Miasto światłości (1924)[potrzebne źródło].
Powieść rozpoczyna się od wykładu w "Ośrodku Rozrodu i Warunkowania w Londynie Centralnym", podczas którego grupa londyńskich studentów zapoznaje się z zasadami funkcjonowania Republiki Świata.
Idee utopii ujęte zostały w trzech słowach przewodnich Republiki:
- Wspólność - czego wyrazem jest zasada każdy jest dla każdego.
- Identyczność - upodobań i poglądów, a w niższych warstwach klasowego społeczeństwa Republiki także wyglądu, będąca efektem klonowania.
- Stabilność - wypływająca z zachowania wspólności i identyczności, osiągana ustawiczną kontrolą i tępieniem zachowań odbiegających od ustalonych norm.
Aby powyższe zasady wcielić w życie stosowano różne metody, najważniejszą z nich było warunkowanie genetyczne i psychologiczne całego społeczeństwa. Zgodnie z twierdzeniem:
"Wszelkie warunkowanie zmierza do jednej rzeczy: do sprawienia, by ludzie polubili swe nieuniknione przeznaczenie społeczne."
Na obrzeżach Nowego Świata znajdował się Rezerwat, w którym ludzie żyli według starych, naturalnych zasad, nie przyjmując nowego porządku. Jeden z bohaterów, John (Dzikus), wychowując się tam poznał ideę Boga, potrzebę indywidualności, prawo do przeżywania cierpienia i smak wolności myśli. Kiedy został sprowadzony do Londynu, odkrywał stopniowo, że ten cudowny świat nie jest taki, jak tego oczekiwał. Porównanie świata szekspirowskich namiętności pełnego tragedii, miłości i cierpienia, piękna i brzydoty ze światem uporządkowanym od chwili narodzin aż do śmierci, wypadło na niekorzyść dla nowego, wspaniałego świata, doprowadziło Dzikiego do ucieczki w samotność i pokutę.
Huxley stworzył powieść-proroctwo-przestrogę, którą próbuje ostrzec ludzkość przed utopią przedkładającą trwałą szczęśliwość i wygodę nad wzloty i upadki w świecie pełnym emocji. Krytykowane wartości dostrzegał u podstaw ery przemysłowej. Stworzył zatem Republikę, w której rozwinął i przerysował je ukazując ich mechanistyczną naturę. Stąd w Republice niechęć do wszelkich przejawów starości, włączając w to starą literaturę, przedmioty codziennego użytku, idee i religię. Raz zepsutych rzeczy nie naprawiano, gdyż byłoby to działanie aspołeczne. Z tych samych powodów nieaprobowane były także gry i sport nie wymagające skomplikowanego sprzętu. Tworzono doskonałych konsumentów o ustabilizowanych potrzebach.
Krytyka cywilizacji przemysłowej sięga dalej - Nowy Świat hoduje idealnych robotników. Warunkowani psychicznie i fizycznie do pełnienia określonej roli w społeczeństwie nie mają wygórowanych wymagań, są zadowoleni ze swojej pracy. Aby nie mieli wyższych potrzeb celowo obniża się ich poziom umysłowy dostosowując go do minimalnych wymagań mechanicznej, odtwórczej pracy. Stanowią idealną załogę: nie strajkują, nie żądają podwyżki, nie intrygują w celu uzyskania awansu. Kolejna dawka somy, narkotyku, na którego używanie wszyscy byli warunkowani, uśmierza ewentualne niepokoje, zgodnie z maksymą: Gdy jednostka czuje, wspólnota szwankuje.
Huxley położył na szalę wyboru wygodną szczęśliwość i wybitną twórczość, tę drugą kosztem spokoju zarówno duchowego jak i społecznego jednostki. Z ideologii Republiki wyłania się niejako definicja ludzkiego szczęścia: szczęśliwi ludzie to tacy, którzy nie są świadomi lepszych i większych możliwości, żyją we własnych światach odpowiednio skrojonych do ich predyspozycji.
