Partenon
Z Wikipedii
Partenon (gr. Παρθενών Parthenon) jest jednym z centralnie położonych budynków ateńskiego Akropolis. Jego budowę rozpoczęto w 447 p.n.e., a zakończono w roku 432 p.n.e.. Uważa się, że budowla powstała wg planów Iktinosa i Kallikratesa, zaś przy wykonywaniu elementów rzeźbiarskich pracować miał sam Fidiasz. Partenon ma nazwy jak Pertenos i Pwaretona.
Nazwa Partenon nawiązuje do Ateny Partenos (Ateny Dziewicy), której świątynia była poświęcona. Zbudowany w zgodzie z porządkiem doryckim, jest uważany za najdoskonalszy jego przykład, niemniej w świątyni znajdują się elementy porządku jońskiego, tj, 4 jońskie kolumny w pomieszczeniu zachodnim oraz tzw. fryz panatenajski znajdujący się na ścianach celli. Partenon zbudowano z białego marmuru pentelickiego. Nie oparł się on zniszczeniom i grabieży.
Spis treści |
[edytuj] Opis budowli:
Świątynia zbudowana na planie peripterosu, stoi na stylobacie o wymiarach 69,51 x 30,86 m. Otacza ją kolumnada złożona z 46 kolumn (po 17 na dłuższych bokach i po 8 na krótszych) o 20 kanelurach. Pronaos i opistodomos poprzedza po 6 kolumn. Za pronaosem (przedsionkiem) znajduje się cella, w której na podium umieszczony był wysoki na 11 m posąg Ateny Partenos, wykonany przez Fidiasza w technice chryzelefantynowej. Wnętrze celli z trzech stron otacza dwupoziomowa kolumna, która je dzieli na trzy nawy. Opistodomos, (starożytni tylko tą salę nazywali Partenonem) to kwadratowa sala, wewnątrz której ustawiono cztery kolumny w porządku jońskim.
[edytuj] Rzeźby Partenonu:
Ściany świątyni ozdobiono ciągłym fryzem jońskim (tzw. fryz Panatenajski). Długość fryzu umieszczonego na ścianach zewnętrznych wynosi 160 m a na ścianach wewnętrznych 60 m. Przyczółki Partenonu zdobiły płaskorzeźby nawiązujące do narodzin Ateny (tympanon wschodni) oraz do sporu pomiędzy Ateną i Posejdonem o panowanie nad Atenami (tympanon zachodni). W dekoracji przyczółków po raz pierwszy w sztuce greckiej zastosowano tzw. styl mokrych szat (w przedstawieniu Mojr obserwujących scenę narodzin).
Metopy umieszczone na belkowaniu zostały ozdobione scenami przedstawiającymi walkę bogów i herosów. Postacie walczących umieszczone są parami. Ściana południowa (najlepiej zachowana) to ilustracja walk Lapitów z centaurami, ściana zachodnia przedstawia walkę Greków z Amazonkami, ściana wschodnia ukazuje zmagania bogów z Gigantami, na ścianie północnej pokazano sceny ze zdobycia Troi.
Fryz Panatenajski (jego nazwa związana jest z Panatejami, świętem obchodzonym ku czci Ateny od 24 do 29 Hekatombajonu, czyli, według dzisiejszego kalendarza, na przełomie lipca i sierpnia). Fryz został umieszczony na wysokości 11,0 m powyżej stylobatu. Opasuje ściany świątyni z zewnątrz i po stronie wewnętrznej. W ukazanej procesji bierze udział ponad 400 postaci ludzkich i 200 zwierzęcych. W ukazanej procesji biorą udział wszyscy mieszkańcy Aten. Są tam wizerunki młodzieńców niosących wodę, starców z gałązkami oliwnymi, pochód 140 jeźdźców, zwierzęta prowadzone na ofiarę (hekatombę). Na ścianie wschodniej procesja dziewcząt kroczy w kierunku kapłanki, która odbiera z rąk dziecka peplos (punkt kulminacyjny procesji), nową szatę dla Ateny.
[edytuj] Złudzenia optyczne:
Podczas budowania Partenonu wprowadzono szereg krzywizn, które miały na celu niwelację złudzeń optycznych oraz dostosowanie fryzu doryckiego do wymogów zasady tryglifów. Środkowe części stylobatu zostały podniesione w stosunku do płaszczyzny poziomej o 6,6 (na krótszym boku) i 17,7 cm (na boku dłuższym). Aby uniknąć złudzenia wychylenia kolumn skrajnych na zewnątrz pochylono je do środka o 7 cm (dzięki temu zmniejszono także międzysłupie (inaczej interkolumnium) co pozwoliło na zachowanie zasady tryglifów). Na zmniejszenie interkolumnium wpłynęło także powiększenie średnicy skrajnych kolumn. Dla zachowania wrażenia pionu kolumn wprowadzono entazis na wysokości 2/5 trzonu. Zastosowane krzywizny dają złudzenie idealnego pionu i poziomu wszystkich elementów świątyni.
[edytuj] Historia:
Proces systematycznego niszczenia Partenonu rozpoczął się w V w n.e., kiedy to usunięto z niego niektóre rzeźby, w tym olbrzymi posąg Ateny dłuta Fidiasza, i zamieniono na kościół chrześcijański. Po zajęciu Aten przez Turków (1458) został zamieniony na meczet. W czasie oblężenia Aten przez Wenecjan (1687) eksplozja wewnątrz budynku (przerobionego przez Turków na magazyn prochu) spowodowała ogromne zniszczenia. Na początku XIX wieku większość pozostałych tam jeszcze wówczas rzeźb została za zgodą władz tureckich wywieziona do Anglii jako tzw. "marmury Elgina" i sprzedana rządowi brytyjskiemu, który umieścił je w British Museum. Niektóre rzeźby trafiły do Luwru i do Kopenhagi.
