Poligon toruński
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
Spis treści |
[edytuj] Schrony poligonu toruńskiego
[edytuj] Wstęp
W południowej części Torunia rozciągają się rozległe tereny wojskowe obejmujące dawny poligon twierdzy i artylerii fortecznej oraz fragment zewnętrznego pasa fortów. Mimo długiej historii poligonu toruńskiego trudno jest znaleźć w literaturze opisy obiektów architektury obronnej stanowiących nierozłączny element tego placu ćwiczeń. Sprawia to, że tereny poligonu do dziś kryją wiele tajemnic. Sytuacja długo nie ulegnie zmianie gdyż badania terenowe wiążą się z zagrożeniami (ćwiczenia artyleryjskie, obszary występowania dużej ilości niewypałów i niewybuchów), oraz wymagać będą czasu z uwagi na olbrzymią, trudno dostępną powierzchnię. Nawet wśród kadry toruńskich jednostek wojskowych jest niewiele osób, które mogą powiedzieć, że znają teren poligonu. Latem 2004 r. udało się poznać bliżej dwa typy schronów występujących na tym obszarze.
[edytuj] Typy schronów poligonowych – stan obecny
Pierwszy typ budowli to schron przeznaczony do osłony sprzętu przeciągającego ruchome cele (tarczociągu) i obserwacji wykonywanych zadań artyleryjskich. Schron wykonano jako naziemny w konstrukcji żelbetowej o dużej odporności. Świadczy o tym grubość elementów budowli: strop około 120 cm, ściana czołowa i boczna 100-120 cm, tylna (narażona) około 150-200 cm. Otwór drzwiowy został umieszczony z prawej strony. Z tej samej strony umieszczono szczelinę do obserwacji w płaszczyźnie pionowej, w zakresie 90°. Obserwacja w płaszczyźnie poziomej odbywała się przez szczelinę umieszczoną z lewej strony podzielona na dwie części w zakresie 90°. Szczelina obserwacyjna zamykana stalową żaluzją (nie zachowana). Budowla nie została obsypana ziemią dzięki czemu jest doskonale widoczna z daleka. Obecnie w miesiącach letnich gęsta roślinność maskuje schron. We wnętrzu schronu było dwie izby, o czym świadczą fragmenty ściany działowej z cegły. W pierwszej izbie umieszczony był na postumencie betonowym mechanizm wielobębnowej wyciągarki poruszającej tarcze strzeleckie. W drugiej izbie wykonano w posadzce betonowe koryta jako prowadnice stalowych lin ciągnących ruchome cele. Liny przechodziły otworami (2 rzędy) w ścianie czołowej budowli około 10 i 15 cm od posadzki. Na tej samej ścianie wbetonowane są metalowe rury przez które przechodziły również stalowe liny. Rury umieszczone zostały pod szczeliną obserwacji w płaszczyźnie poziomej. Wychodzące ze schronu liny (dolne otwory) napędzały cele ustawiane na wózkach jeżdżących po torowiskach rozmieszczonych w pobliżu schronu. Natomiast liny przechodzące przez rury w ścianie czołowej prawdopodobnie uruchomiały sygnalizację optyczną zastępczą. Obecnie jest trudne zbadanie czy schron posiadał łączność telefoniczną. Cały system mechanizmu napędzającego ruchome cele nie zachował się. Obecnie z uwagi na bezpieczeństwo pobliskiego osiedla mieszkaniowego i sprzęt artyleryjski wykorzystywany w Wojsku Polskim nie prowadzi się strzelań na polu roboczym, na którym zbudowano schron. Przyczyną zniszczenia opisanego obiektu są sami saperzy, którzy traktują nieużywany schron jako miejsce ćwiczeń saperskich. Według słów saperów jednostki obsługi poligonu w jednym ze schronów o podobnej budowie zachował się oryginalny mechanizm napędu systemu ruchomych celów wraz z pancerną żaluzją do zasłaniania szczeliny obserwacyjnej. Już niedługo będzie szansa przeprowadzenia badań terenowych tego obiektu.
Drugim typem budowli jest schron obserwacyjny o odporności B-B dodatkowo wzmocnionym stropem i szczeliną obserwacyjną z prawej strony w płaszczyźnie poziomej, w zakresie 900. Grubość ścian czołowych i bocznych około 100-120 cm, stropodach około 170 cm. Wymiary i odporność schronu były następstwem prowadzenia badań nad bronią przeciwpancerną oraz bronią wykorzystywaną do niszczenia grubych ścian schronów w latach 1939 - 1940 oraz prowadzenia doświadczalnych prób strzelań z sześciolufowych dział w 1941 roku. Budowla umieszczona została na stoku i na wprost pola roboczego (miejsce upadku pocisków). Ziemią obsypano tylną i jedną z bocznych ścian schronu. Wejście do schronu znajduje się w bocznej ścianie. Wnętrze schronu jednoizbowe połączone korytarzem z wejściem. Przed szczeliną wykonano rodzaj stopnia umożliwiającego obserwację na wysokości oczu. Na ścianach widać pozostałości instalacji elektrycznej i telefonicznej (zniszczona szafa rozdzielni elektrycznej współczesna). Nie zachowały się żaluzje osłony szczeliny. Sposób umieszczenia schronu w terenie daje możliwość doskonałego zamaskowania. Na schronie widać ślady częściowej konserwacji (izolacja przeciwwilgociowa ścian zewnętrznych). Stary obiekt niemiecki również dzisiaj może pełnić funkcję schronu obserwacyjnego poligonu artylerii. W odległości około 100 m znajduje się schron obserwacyjny budowany po 1945 r.
[edytuj] Schrony w walce - historia
W historii poligony schrony były wykorzystywane nie tylko do celów ćwiczebnych. Plany niemieckie w 1944 r. wobec wycofujących się wojsk przewidywały zamienić Toruń w silną twierdzę zwaną "Festung Thorn" . Poligon wraz z swoją infrastrukturą stał się ważnym przyczółkiem twierdzy umocnionym na trzech rubieżach:
- rubież pierwsza – linia fortów stanowiąca zaplecze materiałowe,
- rubież druga – umocnienia polowe i ziemne na linii wzgórz Sypka, Dziwak, Żymierskiego (nazwa współczesna),
- rubież trzecia - linia zapór i rów przeciwpancerny długości około 14 km od miejscowości Otłoczyn wzdłuż obecnej drogi poligonowej Służewskiej do wzgórz Czerniawskiego.
Dzięki tym przygotowaniom poligon stał się rubieżą obronną na całej głębokości, jednak wiązało się to z niewolniczą pracą jeńców wojennych wielu narodowości przetrzymywanych w fortach na południu twierdzy oraz barakach obozu znajdującego się w miejscowości Glinki na granicy z poligonem. Armia Czerwona starała się ominąć umocnioną twierdzę okrążając ją. Zgromadzone siły niemieckie w ilości około 18 tys żołnierzy zostały skutecznie zablokowane od południa przez 136 dywizję 47 korpusu Armii Czerwonej. Na północy doszło do zaciętych walk w których uczestniczyły siły 125 korpusu generała majora Andriejewa 70A, 2 Frontu Białoruskiego marszałka Rokossowskiego. Wskutek zamierzeń taktycznych jednostki broniące południowej części twierdzy wycofały za Wisłę. Wzmocnione siły wojsk niemieckich przełamały pierścień okrążania od północy posuwając się w kierunku Fordonu. 1 lutego 1945 roku Toruń został zdobyty.
[edytuj] Schrony jako obiekt historyczny
Schrony poligonu toruńskiego są obiektami nietypowymi, występującymi jednostkowo. Od niedawna rozpoczęto prowadzenie ewidencji tych obiektów. Jednak olbrzymi obszar, niebezpieczny i niedostępny teren powoduje trudności w badaniach terenowych. Dzisiaj jest ważny czas i tu trafili "złomiarze", którzy nie zważając na niebezpieczeństwo niszczą to co ma wartość historyczną.
