Potlacz

Z Wikipedii

Potlacz nad Chilkat River, Alaska, 1895

Potlacz (w jęz. czinuk znaczy 'karmić', 'spożywać'; ang. potlatch) – ceremonia przeprowadzana wśród plemion Indian Ameryki Północnej żyjących na północno-zachodnim wybrzeżu Pacyfiku. Uczestniczący w tym obrzędzie oddawał innym lub niszczył należące do siebie dobra materialne, aby zachować lub podnieść swój status społeczny. Bezpośrednim, uświadomionym celem potlaczu było wywołanie u gości poczucia poniżenia. Ci mogli bronić się składając gospodarzowi kontr-dary (bądź niszcząc je). To z kolei nakręcało spiralę wymiany coraz liczniejszych i cenniejszych dóbr (głównie derki, olej i miedziane blaszki). W skrajnych sytuacjach, potlacz kończył się spaleniem chaty gospodarza. Przed zniszczeniem zbyt dużej ilości dóbr chroniła zasada przesady, która zabraniała wodzowi uszczuplenia swojego majątku w stopniu mogącym zagrozić dobrobytowi wioski.

Ceremonia została zakazana na przełomie XIX i XX w. przez administrację stanową (USA).

Termin potlacz bywa czasem odnoszony do pojęcia potluck.

Marvin Harris twierdzi, że ceremonia potlaczu była funkcjonalna z punktu widzenia rozwoju gospodarki. Wg niego, umożliwiała redystrybucję dóbr - dotknięte nieurodzajem wioski otrzymywały niezbędne produkty kosztem utraty prestiżu. Poza tym, rozdawnictwo wywierało presję na zwiększenie wydajności pracy. Harris uważa też, że skrajne, destrukcyjne formy potlaczu pojawiły się dopiero w czasach upadku kultury Indian.

Według Arnolda van Gennepa potlacz należy do rytuałów zjednoczenia. Wymiana dóbr miała zacieśniać stosunki wewnątrzplemienne poprzez krążenie tych samych przedmiotów wśród członków plemienia.

Nazwa Potlatch została też zaadaptowana dla czasopisma publikowanego przez Lettrist International w Paryżu w 1950 r. Terminem potlatch określano system wymiany na północno-zachodnim wybrzeżu Ameryki; na Alasce, Tlingicie i Haida, Tsimishian, i wśród Kwakiutlów. Terminem określającym podobny system wymienny na Melanezji i Polinezji jest kula. Potlacz był zjawiskiem o charakterze gospodarczym,mitologicznym,szamanistycznym, religijnym oraz z zakresu morfologii społecznej:'zgromadzenie plemion,klanów i rodzin , a nawet narodów wytwarza tam godną uwagi nerwowość i podniecenie: ludzie bratają się, a jednak pozostają sobie obcy"/M.Mauss/. Potlacz był charakterystyczny dla społeczności,które wykroczyły poza fazę"świadczenia całościowego(klan wobec klanu, fratria wobec fratrii), a które jeszcze nie doszły do indywidualnej umowy w postaci czystej,do rynku, gdzie krąży pieniądz, a zwłaszcza do pojęcia ceny wyrażonej w pieniądzu ważonym i cechowanym. We współczesnym świecie na co dzień spotykamy się ze zjawiskiem potlaczu, nie zdając sobie nawet z tego sprawy.