Róża wiatrów
Z Wikipedii
Róża kompasowa zwana też zwyczajowo różą wiatrów, to okrągła tarcza z podziałką stopniową od 0° do 360° oraz z zaznaczonymi 32 rumbami. Pierwotnie była umieszczana na mapach i służyła do wskazywania kierunków wiatrów. 32 rumbowa róża kompasowa pochodzi od wskazania kierunków ośmiu głównych wiatrów, ośmiu półwiatrów i szesnastu ćwierć wiatrów. Obecnie róża wiatrów ma znaczenie tylko czysto dekoracyjne.
Początki wykreślania na starych mapach róży wiatrów sięgają czasów zamierzchłych. Już Etruskowie używali jej prymitywnej postaci. Jeden z wczesnych zapisów o użyciu róży składającej się z 12 wiatrów pochodzi od Timostenesa z Rodos, greckiego admirała żyjącego w III wieku p.n.e. Pierwsze wzmianki o wiatrach znajdujemy u Homera oraz w księgach Starego Testamentu. W Księdze Proroka Zachariasza w rozdziale 6 wersecie 5 znajdziemy takie oto słowa: „I odpowiedział Anioł, a rzekł do mnie : Te są cztery wiatry niebieskie, wychodzące z miejsca gdzie stały, przed panującym nad wszystką ziemią”. Prorok Jeremiasz w rozdziale 49 werset 36 wypowiada takie oto słowa” A przywiodę przeciwko Elamczykom cztery wiatry ze czterech stron świata, i rozproszę ich na wszystkie one wiatry, tak, iż nie będzie narodu do którego by się nie dostali wygnańcy z Elam”.
Pliniusz Starszy pisze, że za czasów Homera rozróżniano tylko cztery kierunki wiatrów, co było liczbą zbyt małą. Następnie dodano kolejne osiem, co z kolei, pisze Pliniusz, było przesadą, wobec czego w poszechnym użyciu ostało się osiem wiatrów oznaczających osiem kierunków:
- północ: Septentrio (gr. Aparctias)
- północny-wschód: Aquilo (gr. Boreas)
- wschód: Subsolanus (gr. Apeliotes)
- południowy wschód: Vulturnus (gr. Eurus)
- południe: Auster (gr. Notus)
- południowy zachód: Africus (gr. Libs)
- zachód: Favonius (gr. Zephyrus)
- północny zachód: Corus (gr. Argestes)
Oprócz tego rozróżniano cztery dodatkowe wiatry:
- między Aquilo a Subsolanus: Caecias, zwany też Hellespontias
- między Vulturnus a Auster: Phoenix
- między Auster a Africus: Libonotus
- między Corus a Septentrio: Circius, zwany też Thrascias
W literaturze znane są opisy róży wiatrów z VII, VIII i XI wieku. Rozkwit róży kompasowej przypada na lata 1325-1650, kiedy to na pierwszych portolanach wykreślano tzw. linie rumbowe do oznaczenia kierunków. Początkowo róże wiatrów były bardzo proste i składały się tylko z 4 kardynalnych kierunków, które my dzisiaj nazywamy N, E, S, W. W miarę rozwoju kartografii i postępu odkryć geograficznych róża kompasowa ewoluowała do róży 8-rumbowej, 12-rumbowej, 24-rumbowej, aby ostatecznie w swoim rozkwicie osiągnąć 32 rumby.
W średniowieczu nazwy wiatrów były powszechnie znane w krajach basenu morza śródziemnego jako: Tramontana (N), Greco (NE), Levante (E), Siroco (SE), Ostro (S), Libeccio (SW), Ponente (W) i Maestro (NW). Na portolanowych mapach można zobaczyć inicjały tych wiatrów: T,G,L,S,O,L,P,M. Nie było żadnych absolutnych standardów dla wykreślania róży kompasowej, a każda szkoła kartograficzna wypracowała i rozwijała własny sposób jej rysowania. Warto wspomnieć, że najlepszymi twórcami map, a zarazem takimi, którzy najładniej rysowali róże kompasową, byli Włosi (szkoły kartograficzne w Genui, Wenecji). Na wczesnych mapach północ jest wskazywana przez podkreślenie powyżej litery T (dla tramontana). Symbol ten ewoluował z francuskiej lilii "fleur-de lys" w czasach Kolumba i był zaobserwowany na mapach portugalskich. Wspomnieć należy, że herb lilia przynależy do królów Francji. Także w XIV wieku litera L (dla levante) na wschodniej stronie róży wiatrów została zamieniona na krzyż wskazujący kierunek do Raju lub do miejsca gdzie urodził się Chrystus (na Wschód). Kolorowanie róży wiatrów prawdopodobnie było wynikiem raczej potrzeby graficznej czystości niż potrzeby kartograficznej.
Zanik róży wiatrów na mapach nastąpił około 1890 roku. Jeden wariant róży wiatrów przetrwał do dnia dzisiejszego. Mapy dla Atlantyku i Pacyfiku pokazują rozkład wiatrów na obszarze około pięciostopniowym (trzysta mil kwadratowych) dla każdego miesiąca w roku. Strzałki pokazują kierunek wiatru, a liczby wskazują jego siłę (w skali wiatru według Beauforta). Procent czasu w którym wieje wiatr z jakiegoś kierunku mierzony jest długością wyskalowanej strzałki. Natomiast liczba umieszczona w środku okręgu daje procent wietrznej ciszy.
[edytuj] 1482 r. Mapa Świata Ptolomeusza z 12 wiatrami
5 z północy, 5 południa, 1 z zachodu, 1 ze wschodu:
- Septentrio vel Aparctias
- Aquilo vel Boreas
- Cecias Apeliotes
- Subsolanus
- Wlturnus Eurus
- Euronotus
- Auster vel Notus
- LiboNotus Euroauster
- Africus vel Libs
- Favonius Zephirus
- Caurus Chorus vel Iapix Sive Argestes
- Circtus vel Tresiias
północ(pn) południe(pd) zachód(zach) wschód(wsch)
[edytuj] 1505 r. Mapa Świata Scotusa z 12 wiatrami
- N - Septentrio
- Circinus
- Caurus
- E - Favonius
- Africus Lips
- AusterAfricus
- S - Auster Notus
- FurAuster
- Eurus
- W - Subsolanus
- Cesias
- Aquilo
[edytuj] 1522 r. Mapa świata Friesa z 24 wiatrami
- Cramontana
- Byperctias
- Boreas
- Aquilo
- Vulturnus
- Cetias
- Subsolanus
- Leuans
- Eurus
- Euro Auster
- Euronothus
- Auster
- Nothusdurnehg
- Meliorans
- Libonotus
- Austro affricus
- Libo
- Africus
- Ponens
- Sirocus
- Zephirus
- Favonius
- Cirtius
- Tractias
[edytuj] 1535 r. Globus Albrehta Durera z 12 wiatrami
- N - Aparctias (Septentrio)
- Boreas (Aquilo)
- Cecias (Hellespontius)
- E - Apelliotes (Subsolanus)
- Eurus (Vulturnus)
- Euronotus (Euroauster)
- S - Auster (Notus)
- Libonotus (Euroaffricus)
- Lips (Africus)
- W - Zephirus (Favonius)
- Corus (Argestes)
- Trascias (Circius)
[edytuj] 1545 r. Sebastian Munster Typus Orbis Aptol Descriptus 12 wiatrów
- N - Septentrio
- Aquilo
- Caecias
- E - Subsolanus
- Vulturnus
- Euroauster
- S - Auster
- Libonotus
- Lips Africus
- W - Zephyrus
- Chorus
- Circius
[edytuj] 1601 r. Róża kompasowa Padovaniego z 16 wiatrami
- Tramontana
- Greco Tramontana
- Greco
- Greco Levante
- Levante
- SiroccoLevante
- Sirocco
- Ostro Sirocco
- Ostro
- Ostro Garbino
- Garbino
- Ponente Garbino
- Ponente
- Ponente Maestro
- Maestro
- Maestro Tramontana
