Rotunda Zamojska

Z Wikipedii

Rotunda; widok od południa

Rotunda Zamojska powstała w latach 1825 - 31 jako działobitnia, po włączeniu Zamościa w granice Królestwa Kongresowego, czyli pod panowanie Rosji.

Jej budową kierował francuski gen. J. Ch. Mallet-Malletski podczas modernizacji zamojskiej twierdzy. Znajduje się ok. 500 m na południe od Starego Miasta, pełniła wówczas ważną funkcję jako stanowisko obronne. Rotunda ta ma formę grubego (ok. 7 m) pierścienia przykrytego warstwą ziemi, otwartego od strony Starego Miasta, z wysokimi (ok. 9,5 m), ceglano-kamiennymi ścianami, z oknami o funkcji strzelnicy od zewnątrz oraz wejściami do poszczególnych cel od dziedzińca. Znajduje się tam 19 niewielkich, połączonych cel - wcześniej było ich 20, jedna została zniszczona podczas nalotu niemieckiego na początku II wojny światowej. Do dziś Rotunda otoczona jest fosą od zachodu, południa i wschodu.

Podczas II wojny światowej Niemcy stworzyli tu początkowo przejściowy obóz dla ludności aresztowanej, m. in. grupy inteligencji, ludzi związanych z ruchem oporu. Później, w roku 1942, obiekt ten stanowił także miejsce licznych, masowych egzekucji, jakie obejmowały do roku 1943 ludność Zamojszczyzny, w tym również dzieci. Podobnie jak w wielu innych miejscach, Niemcy również tu zacierali ślady dokonanych zbrodni; prochy spalonych ofiar zrzucano do fosy-rzeczki biegnącej wokół Rotundy. Szacuje się, że pozbawiono tu życia ok. 8 tysięcy ludzi.

Po zakończeniu wojny utworzono tu cmentarz z grobami ofiar Rotundy, wokół jej murów na zewnątrz oraz groby innych ofiar po obu stronach drogi prowadzącej od północy do jej dziedzińca: żołnierzy Armii Krajowej, Partyzantów, żołnierzy Armii Czerwonej, a także ludności cywilnej, m. in. Żydów. Jest tu wiele grobów bezimiennych, symbolicznych, można też zauważyć groby zbiorowe, ale upamiętniające tragiczne wydarzenia.

Już w roku 1947 utworzono tu Muzeum Martyrologii Zamojszczyzny - Rotunda.

Przy wejściu na dziedziniec znajduje się brama z niemieckimi napisami "Gefangenen Durchgangslager Sicherheitspol", a tuż za nią po lewej stronie, w miejscu zniszczonej celi, płyta upamiętniająca rozstrzeliwania i egzekucje tutejszych więźniów.

Wewnątrz, poszczególne cele zostały poświęcone różnym ofiarom II wojny światowej, nie tylko z Zamojszczyzny, m. in. są tam: Cela Wołyniaków, Cela Harcerzy, Cela Więźniów Majdanka, Cela Więźniów Oświęcimia, Cela Nauczycieli oraz wiele innych.

Na dziedzińcu znajduje się duża płyta pamiątkowa - w tym miejscu palono ciała zamordowanych. Ostatnich więźniów zamordowano tuż przed ucieczką, ich ciała spaliły się tylko częściowo i są pochowane wokół.

Na rotundzie obchodzone są uroczystości rocznicowe oraz związane ze świętami państwowymi oraz kościelnymi.