Wołyń

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy krainy historycznej. Zobacz też: wieś Wołyń w woj. łódzkim.

Historyczny herb Wołynia

Wołyń (ukr. Волинь) – kraina historyczna w dorzeczu górnego Bugu oraz dopływów Dniepru: Prypeci, Styru, Horynia i Słucza, obecnie część Ukrainy - obwody: wołyński, rówieński, zach. część żytomierskiego i płn. części tarnopolskiego i chmielnickiego.

Według Jana Długosza nazwa pochodzi od zamku Wołyń nad Bugiem (obecnie Gródek koło Hrubieszowa). Według Nestora nazwa wywodzi się od plemienia słowiańskiego Wołynian.

Główne miasta: Łuck, Kowel, Dubno, Równe, Krzemieniec, Nowogród Wołyński, Włodzimierz Wołyński.

[edytuj] Geografia

[edytuj] Klimat

Klimat lądowy, ze znaczną różnicą temperatur między upalnym latem a mroźną zimą. Wiosna i jesień bardzo krótkie. W ciągu roku często nagłe skoki temperatury zależne od kierunku wiatrów.

[edytuj] Krainy geograficzne

W części północnej znajduje się Polesie Wołyńskie, natomiast w części południowej właściwy Wołyń. Granica przebiega wzdłuż linii Luboml-Kowel-Równe-Korzec.

Polesie Wołyńskie

Jest to równina płaska, niska, pokryta błotami, bagnami i lasami przecięta płynącymi równolegle ku północy dopływami Prypeci.

Wołyń właściwy

Jest to teren pagórkowaty, a w niektórych częściach górzysty. Gleby urodzajne.

Wzgórza wododziałowe o przebiegu północno-wschodnim (Bug / Stochód) ciągną się od rzeki Bug (Uściług) po Styr tworząc lewy, urwisty brzeg tej rzeki. Najwyższe wzniesienia dochodzą do 281 m.

Góry Krzemienieckie (Awratyńskie) o przebiegu równoleżnikowym stanowią przedłużenie Woroniaków i ciągną się między Radziwiłłowem a Zdołbunowem. Najwyższe wzniesienie to Góra Bony pod Krzemieńcem 407 m.

Góry Pełczańskie

Góry Dermańskie

[edytuj] Rzeki

Większa część Wołynia leży w dorzeczu Morza Czarnego za pośrednictwem Prypeci. Niewielka część znajduje się w dorzeczu Morza Bałtyckiego za pośrednictwem Bugu, który stanowi zachodnią granicę Wołynia.

Bug

Bug na obszarze Wołynia ma brzeg płaski, miejscami bagnisty. Jedynym dopływem jest Ługa która wpływa do Bugu w rejonie Uściługa.

Prypeć

Wypływa na północ od Opalina. Ma płaskie, bagniste brzegi. Wszystkie rzeki Wołynia są jej dopływami lub dopływami dopływów.

[edytuj] Historia

[edytuj] do X wieku

W okresie Neolitu na terenie Wołynia pojawiła się kultura pucharów lejkowatych, a po niej kultura amfor kulistych. W epoce brązu - kultura strzyżowska. We wczesnym średniowieczu zamieszkany przez wschodniosłowiańskie plemiona Bużan i Dulebów, które do końca X wieku tworzyli odrębne państwo.

[edytuj] XI-XV wiek

Po podziale dzielnicowym Rusi Kijowskiej od 1199 na ziemiach Wołynia istniało księstwo włodzimierskie ze stolicą we Włodzimierzu Wołyńskim. Najwybitniejszym jego władcą, w latach 1201–1264, był Daniel Halicki, który doprowadził do połączenia księstwa włodzimierskiego z księstwem halickim tworząc Ruś Halicko-Wołyńską.

Po najazdach mongolskich 1240–1241, Wołyń stał się terenem postępującej rywalizacji polsko-litewskiej. Ostatecznie został podzielony między Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie. Włodzimierz Wołyński został zajęty w 1366 przez Kazimierza Wielkiego.

[edytuj] XVI-XIX wiek

Od 1569 na mocy unii lubelskiej przyłączony w całości przez Zygmunta II Augusta do Korony. Obejmował tereny województwa wołyńskiego oraz część kijowskiego. W czasie powstania kozackiego Bohdana Chmielnickiego najdalej na zachód wysunięty teren penetracji kozackiej. W 1651 doszło tu do zwycięskiej dla wojsk Rzeczypospolitej bitwy pod Beresteczkiem.

W 1772 w wyniku I rozbioru południowy fragment znalazł się w granicach Austrii. Po II rozbiorze podzielony nową granicą między Rzeczpospolitą a Cesarstwem Rosyjskim. Pozostała część w granicach Rosji od 1795, jako gubernia wołyńska ze stolicą w Żytomierzu. Teren działalności powstańczej w czasie powstania styczniowego.

[edytuj] XX wiek

1901-1918
W okresie I wojny światowej w latach 1915-1916 na terenie Wołynia toczyły się ciężkie walki pozycyjne. Uczestniczyły w nich I, II i III Brygada Legionów Polskich, m. in. pod Kostiuchnówką

1918-1939

Przejmowanie przez Polskę Wołynia odbywało się od końca listopada 1918 r. do maja 1919 r. W latach 1919-1921 obszar późniejszego województwa administrowany był przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich. Tak więc od maja 1919 r. do września 1939 r. nieprzerwanie należał do Polski, wyjąwszy okres lipiec-wrzesień 1920, kiedy to Wołyń okupowany był przez Armię Czerwoną. W 1921 utworzono województwo wołyńskie ze stolicą w Łucku.

Dominującą ludnością w województwie byli Ukraińcy, stanowiący prawie 2/3 ludności. Byli oni przeważnie rolnikami. Województwo było jednak ogromnie zacofane cywilizacyjne, co wynikało z uprzedniej polityki rosyjskiej. Np. prawie 70% ludności stanowili analfabeci, rolnictwo można porównać jedynie z poleskim; w latach 20. istniała jeszcze trójpolówka. Brak było sieci szkolnej, drogowej, szpitali itp. Należało to stworzyć i to się udało; np. liczba analfabetów w 1931r. spadła o 20%. Jednakże największym osiągnięciem tego okresu był wzrost świadomości narodowej Ukraińców; chłopi o nieokreślonej świadomości stawali się świadomymi swoich praw Ukraińcami. Niestety polityka polska krępowała swobodę działania organizacji ukraińskich. Na Wołyniu oraz w Galicji zdarzały się represje w postaci akcji pacyfikacyjnych, wielu ukraińskich działaczy było więzionych w Berezie Kartuskiej. Polityka ta przyniosła tragiczne skutki w okresie II wojny światowej.

W 1928 wojewodą wołyńskim został mianowany Henryk Józewski. Józewski dążył do pozyskania Ukraińców wołyńskich jako lojalnych obywateli RP. Wywalczył on swobodę działania ukraińskich spółdzielni rolniczych i niektórych organizacji kulturalnych, a naukę ukraińskiego wprowadzono obowiązkowo do szkół.

Łuck był ważnym ośrodkiem kulturalnym i oświatowym: istniały tam dwa zawodowe teatry: polski i ukraiński, dwa gimnazja, muzeum, biblioteka. W 1937 r. powstało Wołyńskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. W Krzemieńcu od 1920 istniało znane Liceum Krzemienieckie z osobnym statutem i osobowością prawną (założone w 1805 i zlikwidowane przez władze rosyjskie po powstaniu listopadowym).

1939-1945
Po agresji wojsk ZSRR z 17 września 1939 Wołyń "włączono" do Ukraińskiej SRR (utworzono obwody: łucki i rówieński). W lutym, kwietniu i czerwcu 1940 miały miejsce masowe wywózki ludności polskiej i uznawanej przez komunistów za niebezpieczną klasowo na Syberię. Na mocy umów między III Rzeszą a ZSRR ludność niemiecką wysiedlono do Rzeszy.

Po ataku III Rzeszy na ZSRR w roku 1941 Wołyń został zajęty przez wojska niemieckie. Niemcy wraz z kolaborantami ukraińskimi wymordowali ok. 350 tysięcy Żydów. W Równem ustanowiono stolicę Komisariatu Rzeszy „Ukraina”. Region stał się terenem aktywnej działalności OUN i UPA, dążących do utworzenia państwa ukraińskiego pod protektoratem Niemiec. Dążenia te były bezskuteczne, gdyż Niemcy kwestię ukraińską traktowali instrumentalnie. Dążąc do utworzenia jednolitego etnicznie regionu nacjonaliści ukraińscy przy aprobacie Niemców (a często z nimi) przystąpili do eksterminacji ludności polskiej. Od 1942 do 1944 - ze szczególnym nasileniem w lecie 1943 - dochodziło do czystek etnicznych, czyli zorganizowanego ludobójstwa na ludności polskiej (zob. rzeź wołyńska).

Na Wołyniu były zorganizowane struktury Polskiego Państwa Podziemnego: Okręgowa Delegatura Rządu RP na Kraj, i Armia Krajowa (SZP-ZWZ-AK). Najsilniejszym związkiem taktycznym AK była 27 Wołyńska Dywizja Piechoty, która wspierała samoobronę organizowaną przez ludność polskich miejscowości broniącą się przed terrorem UPA. Wiosną 1944 r. 27 WDP wystąpiła jako zwarta jednostka (ok.8 tys. żołnierzy) i walcząc z Niemcami i nacjonalistami ukraińskimi dotarła na Lubelszczyznę. Działała również radziecka partyzantka.

1945-1991
Od 1945 Wołyń znajdował się w granicach Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej - części składowej ZSRR. Po II wojnie światowej ocaleni Polacy (ok. 200 tysięcy) zostali wysiedleni przez sowieckie władze ukraińskie, głównie na Śląsk i Ziemie Odzyskane. Na ich miejsce osadzano ludność ukraińską wysiedlaną z terenów wschodnich województw PRL: rzeszowskiego i lubelskiego, a także ze wschodniej i centralnej Ukrainy. Czesi natomiast w większości repatriowali się do Czechosłowacji. Ukraińcy mieli nadzieję na administracyjne przyłączenie do Wołynia południowych rejonów dawnego województwa poleskiego z Brześciem, co jednak nie nastąpiło.

od 1991
Od 1991 w niepodległej Ukrainie. Obszar przedwojennego województwa wołyńskiego obejmuje obecnie dwa obwody: wołyński ze stolicą w Łucku i rówieński ze stolicą w Równem, oraz część tarnopolskiego (Krzemieniec). Z geograficznego punktu widzenia, oprócz Wołynia właściwego obejmują one również południowy skraj Polesia. Wschodnia część Wołynia (przed II wojną światową w granicach ZSRR) należy natomiast do obwodów żytomierskiego i chmielnickiego. Tam też dotrwała do dzisiejszych czasów znaczna mniejszość polska.

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Linki zewnętrzne

We provide Linux to the World