Rozstaw toru

Z Wikipedii

Rozstaw toru, inaczej prześwit toru, rozstaw szyn - odległość między wewnętrznymi powierzchniami główek szyn w torze kolejowym.

Oprócz rozstawu normalnego, 1435 mm, istnieje kilka podstawowych rozstawów stosowanych w różnych państwach na liniach kolei sieci krajowej: 1000 mm, 1067 mm, 1520 mm, 1600 mm, 1668 mm, 1676 mm.

Niejednokrotnie konieczność prowadzenia pociągów różnych rozstawów tą samą trasą spowodowało budowę torów trój- lub czteroszynowych (w splocie). Splot trójszynowy stosować można tam, gdzie różnica rozstawu jest na tyle duża, by dało się umieścić dwie szyny obok siebie.

Istnieje pewna tolerancja, z którą pociągi jednego rozstawu mogą korzystać z toru innego rozstawu. Na przykład tor o prześwicie 1520 mm jest praktycznie kompatybilny z torem 1524 mm (ruch między Rosją i Finlandią odbywa się bez zmiany rozstawu kół). Różnica mogła być jeszcze większa: w USA pociągi rozstawu 1435 mm mogły używać torów o prześwicie 1448 mm. Przy odpowiednio szerokich obręczach kół mogły też używać toru 1473 mm.

Spis treści 1 Przegląd najpopularniejszych rozstawów 1.1 Tor wąski 1.2 Tor średni 1.3 Tor normalny 1.4 Tor szeroki 2 Przypisy 3 Zobacz też 4 Linki zewnętrzne

[edytuj] Przegląd najpopularniejszych rozstawów

Pogrubiono rozstawy nadal eksploatowane

[edytuj] Tor wąski

• 600 mm - wiele kolei w Polsce; m. in. nadal eksloatowana kolejka turystyczna Maltanka w Poznaniu - http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolejka_Parkowa_Maltanka
• 610 mm - Darjeeling Himalayan Rly., 1879; także inne koleje w Indiach;
• 750 mm - Waldenburgerbahn pod Liestal, Szwajcaria, 1880; Koszalińskie Koleje Wąskotorowe (przed przekuciem), kolej Przeworsk - Dynów (rozstaw obecny);
• 760 mm

• tzw. "bośniacki", rozstaw popularny w Austro-Węgrzech (m.in. 1904 Przeworska Kolej Dojazdowa – rozstaw pierwotny, Jindřichohradecké místní dráhy w Czechach), 1910-70 tramwaj w Dubrowniku;
• pojawia się również w 1869 w Afryce południowej jako jeden z dwóch pierwotnych rozstawów przed adaptacją "rozstawu przylądkowego" jako standardowego dla sieci krajowej;

• 762 mm - liczne linie, m.in.:

• kolej FC Antofagasta a Bolivia w l. 1883-1928 ;
• tramwaje w Port-au-Prince (Haiti, 1878-1932);
• Indie: Kalka-Shimla Rly., 1903;
• tramwaje w Pusanie (Korea, 1910-1933);

• 785 mm - Górnośląska Kolej Wąskotorowa, pierwotnie także tramwaje w regionie górnośląskim (1894-1951);
• 800 mm - Kolejka Wilanowska 1892, także inne kolejki dojazdowe pod Warszawą;
• 891 mm - wiele kolei prywatnych w Szwecji; zachowana Roslagsbanan pod Sztokholmem (3 stopy szwedzkie);
• 900 mm - tramwaje w Krakowie (niezachowane), Lizbonie i Linzu;
• 914 mm

• pojedyncze linie w USA, m.in. Durango & Silverton Narrow Gauge RR (1882);
• dominujący rozstaw irlandzkich kolejek wąskotorowych;
• wiele linii w Andach i Ameryce Środkowej;

• 925 mm - tramwaje w Saskiej Kamienicy, do 1988;
• 950 mm - kolejki dojazdowe we Włoszech, m.in. Circumvesuviana;

[edytuj] Tor średni

Kategoria wyróżniana w krajach, gdzie rozstawy z tego przedziału są podstawowe na sieci krajowej; w Polsce grupę tę włącza się do "torów wąskich".

• 1000 mm - tzw. "metrowy", wiele kolei i tramwajów na całym świecie, m.in.:

• Hiszpania, koleje wąskotorowe: od 1852;
• Brazylia, EF Leopoldina pod Rio de Janeiro, 1853;
• Indie, kolej Delhi - Farukh Nagar; w XX w. duża sieć w Bengalu Wschodnim;
• Argentyna: kolej Cordoba - Tucuman, 1873; tzw. "trocha angosta";
• Malaje, od 1885;
• koleje w Boliwii;
• Kenia, Uganda: Uganda Rly., 1896;
• Polska: wąskotorówki na Pomorzu Zachodnim

• 1009 mm - tramwaje w Sofii;
• 1050 mm - Palestyna, Arabia: Kolej Hedjaz 1908; także inne koleje regionu;
• 1067 mm - tzw. "przylądkowy":

• niepotwierdzone zastosowanie – Rosja, kolej kopalniana na Ałtaju, 1806;
• Australia, Queensland, linia Ipswich - Grandchester 1865;
• Japonia, linia Tokio - Jokohama, 1872;
• San Francisco, tramwaje linowe, 1873;
• Kraj Przylądkowy i Natal: od 1874 rozstaw standardowy na sieci południowoafrykańskiej; konwersja kolei z toru normalnego i 760 mm;

• 1101 mm - Szwecja, Fryckstads Järnväg, 1849;
• 1106 mm - kolej konna Budziejowice - Linz 1827 (3½ stopy austriackiej);
• 1219 mm - tramwaje w Bradford 1884, Glasgow Subway 1896 (4 stopy brytyjskie);
• 1372 mm - tzw. "szkocki" (4 stopy bryt. 6 cali):

• pierwotnie wiele kolei w Szkocji, m.in. Ardrossan & Johnstone Rly., 1810;
• Japonia, tramwaje tokijskie (zachowane dwie linie), Keiō Dentetsu, jedna linia metra;

[edytuj] Tor normalny

• 1435 mm (4 stopy bryt. 8½ cala) - tzw. "stephensonowski" albo normalny^[1]: Anglia, kolej Stockton & Darlington Rly. (1825); potem wiele kolei i tramwajów na całym świecie; o przyjęciu tego rozstawu jako standardowego zadecydowała zapewne jego popularność w krajach, gdzie kolej rozwinęła się najwcześniej: Wlk. Brytanii, Niemczech, Francji, północno-wschodnich Stanach Zjednoczonych.

[edytuj] Tor szeroki

• 1445 mm

• tramwaje w Mediolanie, Turynie i Rzymie;
• metro w Madrycie;

• 1448 mm - tzw. "pensylwański": typowy dla Pennsylvania RR w USA; używały go pociągi normalnotorowe; po 1886 stopniowa konwersja na rozstaw normalny;
• 1450 mm - tramwaje w Dreźnie;
• 1458 mm - tramwaje w Lipsku;
• 1473 mm - dawny popularny rozstaw torów w stanach Ohio i New Jersey (lata 30. i 40. XIX wieku), które były zbudowane z szyn drewnianych z żelaznym okuciem powierzchni jezdnej; tzw. "Ohio broad gauge";
• 1495 mm - tramwaje w Toronto; potem także metro w Toronto;
• 1520 mm - tzw. "rosyjski" (nowy); standardowy dla byłego ZSRR;
• 1524 mm - tzw. "rosyjski" (stary):

• USA: wiele kolei w stanach południowych w połowie XIX w. (5 stóp brytyjskich); konwersja większości na 1448 mm w 1886;
• Rosja, Николаевская ж.д., przed 1851; tramwaje warszawskie do 1947; nadal standardowy w Finlandii;

• 1575 mm - Irlandia, Dublin & Drogheda Rly., rozstaw pierwotny;
• 1581 mm - tzw. "pensylwański rozstaw tramwajowy": obecnie tramwaje w Filadelfii i Pittsburgu (5 stóp bryt. 2¼ cala);
• 1588 mm - tramwaje w Nowym Orleanie;
• 1600 mm - tzw. "irlandzki":

• Irlandia, wprowadzony zaleceniem z 1845;
• Australia, Wiktoria: kolej Melbourne & Hobson's Bay Rly., 1854;
• Brazylia, São Paulo Railway, 1867;

• 1638 mm - tramwaje w Baltimore;
• 1664 mm - pierwotny rozstaw kolei portugalskich (5 stóp portugalskich);
• 1668 mm - wspólny rozstaw "iberyjski"; obowiązujący standard sieci Hiszpanii i Portugalii;
• 1672 mm - kolej Barcelona - Mataró, Katalonia, 1848 (6 stóp katalońskich); pierwotnie podstawowy na sieci hiszpańskiej;
• 1676 mm - tzw. "brytyjski rozstaw kolonialny" (5½ stopy brytyjskiej):

• Kanada, Champlain & St. Lawrence RR, 1836; później podstawowy w Kanadzie do 1870; następnie przejście na tor normalny dla integracji z kolejami USA;
• Indie, Great Indian Peninsular Rly. linia Bombaj - Thana, 1853; tzw. "broad gauge";
• Argentyna, kolej Parque - Floresta, 1857; tzw. "trocha ancha";
• USA, San Francisco: kolej BART 1972;

• 1825 mm - Rosja, kolej Царскосельская ж.д., tor pierwotny, 1836;
• 1880 mm - Irlandia, Ulster Rly., rozstaw pierwotny;
• 1945 mm - Holandia, kolej HSM, 1839-66;
• 2140 mm - tzw. "Brunel gauge", Anglia, kolej Great Western Rly., 1838-92;
• 3000 mm (także 4000 mm i 6500 mm) - kolej planowana za czasów rządów Adolfa Hitlera

Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• tor (kolejnictwo)
• kolej
• historia kolei
• przegląd zagadnień z zakresu kolejnictwa
• en:Track gauge
• de:Spurweite (Eisenbahn)

[edytuj] Linki zewnętrzne

• J. B. Calvert, The Ohio Broad Gauge and Other Fables

To jest tylko zalążek artykułu związanego z kolejnictwem. Jeśli potrafisz, rozbuduj go.