Samuel Zborowski

Z Wikipedii

Samuel Zborowski
Samuel Zborowski
Jastrzębiec
Data śmierci	26 maja 1584
Miejsce śmierci	Kraków

Samuel Zborowski herbu Jastrzębiec (ur. ?, zm. 26 maja 1584), hetman kozacki, rotmistrz królewski, kalwinista. Był synem Marcina Zborowskiego.

W 1574 roku^[1], w czasie uroczystości koronacyjnych Henryka Walezego na Wawelu, doszło do walki pomiędzy Samuelem Zborowskim i Karwatem sługą Jana Tęczyńskiego (?-1593), kasztelana wojnickiego. Pragnąc ratować powagę chwili próby rozdzielenia walczących podjął się Andrzej Wapowski, kasztelan przemyski. Zdenerwowany interwencją Samuel Zborowski uderzył Wapowskiego czekanem w głowę, wskutek czego tenże zmarł. Za to morderstwo dokonane w afekcie król skazał Samuela na banicję.

Przebywał na wygnaniu w Siedmiogrodzie na dworze Stefana Batorego, wraz z którym, nie bacząc na ciążący na nim wyrok przyjechał do Polski w 1576. Udał się na Sicz zaporoską, gdzie jako hetman kozacki wziął udział w wojnie z Rosją (1580). Spiskował z Habsburgami przeciwko królowi. Groził zamachem na króla Stefana Batorego.

Gdy w końcu kwietnia 1584 r. Samuel Zborowski pociągnął zbrojnie do swej ukochanej siostrzenicy w Piekarach, nie kryjąc, że celem wyprawy jest Kraków, Jan Zamoyski wydał rozkaz egzekucji dekretu z 1574r. Była to rzecz bez precedensu w dotychczasowej historii egzekucji prawa w Polsce szlacheckiej. 11 maja 1584 r. Samuel Zborowski został ujęty w Piekarach i osadzony jako niebezpieczny złoczyńca w wieży wawelskiej. Egzekutorami rozkazu kanclerza Zamoyskiego byli: ówczesny wojewodzic bełski Stanisław Żółkiewski i podstarości krakowski Wacław Urowiecki. Na nic zdały się protesty możnowładców, interwencja deputowanych szlachty województwa krakowskiego, którzy jeszcze w dniu 19 maja 1584r. żądali u kanclerza, aby sprawę Zborowskiego przekazał do decyzji sejmu. Bez rezultatu - kanclerz podjął decyzję za wcześniejszym werbalnym przyzwoleniem króla Stefana Batorego, który wyraził się o Samuelu Zborowskim: Canis mortuus non mordet[1] ( Nieżywy pies nie gryzie).

Kanclerz Zamoyski, który był prawnikiem, w noc poprzedzającą stracenie próbował jeszcze wymóc na Samuelu zeznania dotyczące spisku familii Zborowskich, które sankcjonowałyby wyrok śmierci. Rozmowa odbyła się w cztery oczy i zapewne nie spełniła oczekiwań kanclerza, skoro ten zrewanżował się w sposób niegodny i nieprawny, nie spełniając ostatniego życzenia skazanego - Samuel poprosił o ostatnią posługę ministra (pastora protestanckiego) lub kapłana. Zamoyski odmówił. Samuel Zborowski został ścięty na dziedzińcu zamku wawelskiego 26 maja 1584 r. Jego niewprawnie odrąbana głowa skoczyła [...] trzy razy ku Urowieckiemu, aż się jej umykał^[2] - jak zapisał w swoim "Pamiętniku" siostrzeniec Zborowskich, wojewoda Jan Zbigniew Ossoliński, świadek stracenia.

Po ciało Samuela Zborowskiego przyjechał pan marszałek, brat jego (Andrzej Zborowski) i do Oleśnice zawiózł. W Krakowie i kraju pozostało natomiast piwo Zamoyskiego jak współcześni nazwali atmosferę buntu spowodowaną ścięciem Samuela Zborowskiego. Że wielki tumult ludzki i smętek był... i wrzawa^[3] - jak zapisał Zbigniew Ossoliński, świadczyła powstająca na gorąco literatura, która z Samuela czyniła ofiarę prywatnej zemsty kanclerza i nietolerancji, męczennika wolności.

W 1588 r. na sejmie koronnym ustalona została ustawa, którą można by uznać za triumf Zborowskich i nazwać "Lex Zborowski" o crimen lesae maiestatiis (Ustawą Zborowskich o zarzut zbrodni stanu (obrazy majestatu)), która precyzowała postulaty Zborowczyków tyczące sposobu prowadzenia spraw o obrazę majestatu. Osiągnięciem szlacheckiej demokracji było wykluczenie króla, jako zainteresowanej strony, od głosu decydującego. Jego miejsce zajmować mieli odtąd posłowie sejmowi. Ustawa wykluczała również ściganie buntowników w domach szlacheckich.

Sejm w 1589 r. uznał ścięcie Samuela Zborowskiego za zgodne z prawem.

Przypisy