Szarwark

Z Wikipedii

Szarwark - świadczenie ludności wiejskiej na cele publiczne, głównie na rzecz budowy i utrzymania dróg, mostów, wałów przeciwpowodziowych, urządzeń wodnych.

Świadczenie wywodziło się z obowiązku średniowiecznej wspólnoty opolnej do budowy na swym terenie dróg i ich utrzymania, budowy mostów, utrzymania w dobrym stanie przepraw. Wraz z umacnianiem się organizacji państwowej obowiązki te przeszły na administrację państwową i miasta. Ludność wiejska pozostała nadal zobowiązana do utrzymania dróg dojazdowych do pól i innych dróg lokalnych na terenie wsi. Z tego obowiązku wynikł przymus bezpłatnych robót na rzecz dworu albo gromady wiejskiej, nadal dotyczących prac przy budowlach ogólnego pożytku, zwłaszcza związanych z komunikacją. Wymiar szarwarku był różny, od kilku do 30 dni rocznie, w zależności od regionu. Częste było nadużywanie szarwarku przez szlachtę na rzecz prac w folwarkach i traktowanie go jako dodatkowej pańszczyzny.

W Królestwie Kongresowym szarwark sprzężajny, czyli przy użyciu własnego wozu, wykonywali gospodarze, a szarwark pieszy - komornicy. Podobnie było w Galicji, gdzie uprawnienie do egzekwowania szarwarku miała rada gminy. W XIX w. wprowadzono powszechnie możliwość wykupienia się od szarwarku. Pochodzące stąd pieniądze były używane na utrzymanie dróg lokalnych. W okresie międzywojennym również istniał obowiązkowy szarwark na rzecz gminy z możliwością wykupienia się od niego. Niemieccy okupanci z uprawnienia do szarwarku korzystali często i nakładali go w dużym wymiarze.

W początkowym okresie istnienia PRL ustalanie wymiaru szarwarku należało do Gromadzkich Rad Narodowych. Przykładowo w jednej z gmin na tzw. ziemiach odzyskanych wymiar szarwarku był następujący: chłop małorolny - 6 dni rocznie, gospodarz mający powyżej 5 ha ziemi - 10 dni, a powyżej 10 ha - 15 dni. Samotna i niepracująca panna zobowiązana była do jednodniowego szarwarku.

Szarwark zniesiono w 1958 r. Przetrwała jednak do dziś jego namiastka, w postaci obowiązku naprawy przez właścicieli gospodarstw, rowów przechodzących przez pola.

Nazwa pochodzi od niemieckiego Scharwerk. Schar - gromada, zastęp, tłum, werk -czyn, dzieło.