Wikipedia:Tłumaczenie miesiąca/Gospodarka Irokezów

Z Wikipedii

Ten artykuł jest obecnie tłumaczeniem miesiąca z języka angielskiego. Podstawę stanowi en:Economy of the Iroquois Z Twoją pomocą może się stać artykułem na medal!. Oddaj swój głos na kolejną propozycję artykułu do tłumaczenia

Irokeskie kobiety mielą kukurydzę lub zasuszone jagody. (ryt 1664).

Gospodarka Irokezów pierwotnie skupiła się na wspólnej produkcji, łącząc łowiectwo, zbieractwo i tworzenie ogrodów, które służyły jako tymczasowe zabezpieczenie na wypadek nieurodzaju. Plemiona Ligi Irokeskiej i inne północne nacje mówiące językiem irokeskim, wliczając w to Huronów, żyły w rejonie Wielkich Jezior i na terenie znanym obecnie jako stan Nowy Jork. W skład Ligi wchodziło pięć plemion: Mohawkowie, Oneida, Onondaga, Kajuga, Seneka, szóste plemię(Tuscarora) przyłączyło się później, krótko przed pierwszym kontaktem z Europejczykami. Plemię Huronów, nie będąc Irokezami, znalazło się w tej samej grupie językowej i dzieliło ten sam model gospodarki. Irokezi byli przeważnie ludnością rolniczą. Uprawiali tzw. "trzy siostry" czyli najbardziej powszechne wśród Indian rośliny: kukurydza, fasola i kabaczek. Rozwinęli pewne kulturowe zwyczaje związane ze swoim stylem życia. Między innymi koncepcje dotyczące charakteru i zarządzania mieniem.

Irokezi rozwinęli system gospodarczy bardzo odmienny od dominującej obecnie zachodniej wersji. Ów system charakteryzowały następujące elementy: współwłasność ziemi, podział pracy ze względu na płeć i handel oparty głównie na ekonomii darów.

Zetknięcie się z europejczykami na początku XVII w., miało głęboki wpływ na ekonomię Irokezów. Na początku stali się oni ważnymi partnerami handlowymi, ale rozszerzanie się europejskich osad dezorganizowało harmonię irokeskiej gospodarki. Do XIX wieku zasięg plemion Irokezów został ograniczony jedynie do rezerwatów i musieli dostosować swój tradycyjny system gospodarczy do zaistniałej sytuacji. W XX wieku niektóre grupy Irokezów wykorzystały swój autonomiczny status w rezerwatach i otworzyły indiańskie kasyna. Inni Irokezi włączyli się bezpośrednio w zewnętrzną ekonomię poza rezerwatami.

[edytuj] Własność ziemi

Irokeski długi dom późnego okresu, mógł pomieścić setki ludzi.

W plemieniu Huronów obowiązywał system współwłasnośći ziemi. Francuski katolicki misjonarz Gabriel Sagard opisał jego podstawy. Huroni mieli "tyle ziemi ile potrzebowali^{AxtellHuronQuote}." W wyniku tego Huron mógł dać innym rodzinom swoją ziemię i nadal mieć nadwyżkę ziemi należącej do całej społeczności. Każdy Huron miał swobodę w karczowaniu i uprawianiu ziemi. Jednocześnie zachowywał własność ziemi, dopóki ją uprawiał i pielęgnował. Kiedy porzucał ziemię, ta powracała do puli własności publicznej i każdy mógł ją wziąć i uprawiać^AxtellAban. Chociaż Huronowie mieli działki wyznaczone dla jednostek, istnienie tych własności było mało znaczące; umiejscowienie pojemników magazynowych na zboża w długich domach, w których mieszkały różne pokrewne ze sobą rodziny, sugeruje, że mieszkańcy danego domu, całą pracę wykonywali wspólnie^{TriggerHouseCommon}.

Irokezi mieli podobny do Huronów wspólny system rozdawania ziemi. Plemię posiadało całość ziem, ale rozdawało ich połacie różnym klanom, w celu późniejszego rozparcelowania pomiędzy gospodarstwa pod uprawę roślin. Ziemie zostałyby ponownie rozdane pomiędzy gospodarstwa co kilka lat/Rozdawanie ziem pomiędzy gospodarstwa odbywało się co kilka lat. Klan mógł poprosić o ponowne rozdanie ziem, kiedy zbierała się rada Matek Klanów^{JohanPunishClan}. Klany, które sponiewierały przydzieloną im ziemię, czyli nie zajmowały się nią, były ostrzegane, a ostatecznie karane przez radę odebraniem ziemi i oddaniem jej innemu klanowi^{JohanPunishClan}. Własność ziemi była wyłącznie sprawą kobiet, ponieważ to one zajmowały się jej kultywacją^{StitesGendner}.

Rada Matek Klanów zastrzegała również pewne obszary, na których pracowały kobiety wszystkich klanów. Pożywienie z tych ziem, zwane kěndiǔ"gwǎ'ge' hodi'yěn'tho, było używane podczas świąt, festiwali i dużych zebrań rady.

[edytuj] Podział pracy: rolnictwo i leśnictwo

Podział pracy odzwierciedlał dualistyczny rozdział kolektywu w mentalności irokezów. Bliźniaczy bogowie Saplin (wschód) i Flint (zachód) odzwierciedlali dwoistość poglądu na dwie uzupełniające się połówki. Dualizm był stosowany w pracy, przy czym poszczególna płeć przyjęła jasno określoną rolę, która uzupełniała pracę drugiej. Kobiety wykonywały całą pracę związaną z uprawą ziemi, podczas gdy mężczyźni angażowali się w pracę związaną z lasem, wliczając w to wyrób rzeczy z drewna^JohanSplit. Irokescy mężczyźni byli odpowiedzialni za polowanie, handel i walkę, podczas gdy kobiety zajmowały się rolnictwem, gromadzeniem żywnośći i domostwem. Dzielenie siły roboczej ze względu na płeć było dominującym sposobem dzielenia pracy w społeczeństwie Irokezów^AxtellDiv. Do czasu kontaktu z Europejczykami, irokeskie kobiety wytwarzały około 65% ogółu dóbr a mężczyźni 35%^JohanPCFood. Łączona produkcja żywności okazała się sukcesem do takiego stopnia, że głód był niezwykle rzadkim zjawiskiem. Pierwsi osadnicy ze starego świata, często zazdrościli Irokezom powodzenia w produkcji żywności ^{JohansenFoodPlenty}.

Irokeski charakter pracy pasował do irokeskiego systemu posiadania ziemi. Skoro własność była wspólna, to praca również. Kobiety wykonywały ciężką pracę w dużych grupach, przemieszczając się pomiędzy działkami, pomagając sobie nawzajem. Wspólnie obsiewały pola^{AxtellMistress}. Kobiety z każdej grupy rolniczej wybierały starszą, ale aktywną członkinię swojej grupy, która zostawała ich przywódczynią na dany rok i zgadzały się wykonywać jej polecenia. Współpracowały również przy innych czynnościach. Kobiety mogły dla siebie ciąć drzewo, ale liderka pilnowała, żeby zostało ono przyniesione do osady wspólnie.^StitesWood Klany kobiet wykonywały również inne prace. Według Mary Jemison, białej kobiety asymilowanej do społeczeństwa Indian, zbiorowy wysiłek zapobiegał "wszelkiej zazdrości o to, że ktoś wykonał większą lub mniejszą pracę od innych^{StitesJemison}.”

Szkic Samuel de Champlaina o polowaniu na jelenie; mężczyźni hałasując, zapędzają zwierzęta wzdłuż parkanu w kształcie litery V, ku wierzchołkowi gdzie są chwytane a następnie zabijane.

Mężczyźni również organizowali się w podobny sposób. Oczywiście wspólnie prowadzili działania wojenne, ponieważ samotna walka w bitwie nie ma sensu. Inne zadania mężczyzn, takie jak łowiectwo i rybołówstwo, również wymagały współpracy. Aczkolwiek mężczyźni różnili się od kobiet tym, że częściej organizowali się jako cała osada a nie klan. Organizowano grupy łowieckie, w których szeroko ze sobą współpracowano, żeby upolować znaczną ilość zwierzyny. Relacja z pierwszej ręki mówi, że duże grupy łowieckie budowały z chrustu palisadę w kształcie litery V. Myśliwi podpalali las w najszerszym punkcie zbudowanej palisady, wymuszając na zwierzętach, żeby te w panice wbiegały do punktu, w którym łowca czekał w wyłomie. Nawet sto jeleni mogło zostać upolowanych, kiedy myśliwi działali wg takiego planu^StitesDeer.

Autochtoni niezidentyfikowanego plemienia łowią ryby w podobny sposób do Irokezów.

W podobny sposób łowiono ryby. Przy pomocy łodzi, sieci i niewodu liczna grupa mogła objąć sporą część rzeki, połów mógł liczyć nawet tysiąc ryb w pół dnia^{StitesFishing}. Zdobycz była dzielona przez przywódcę pomiędzy członków wyprawy lub zanoszona do wioski na ucztę. Polowania lub połowy nie odbywały się zawsze wspólnie, jednak ogólnie rzecz biorąc, takie działania przynosiły znacznie lepsze efekty niż indywidualne przedsięwzięcia^StitesHunt.

[edytuj] Handel

Spółdzielcza produkcja i gremialna dustrybucja dóbr spowodowały, iż handel wewnątrz Ligi Irokeskiej stał się bezcelowy. Jednak handel z plemionami, na których terytorium były zasoby potrzebne Irokezom miał sens^{StitesRegional}. W zamian za nadwyżkę kukurydzy i tytoniu pozyskiwano od plemion północnych skóry zwierząt, a od wschodnich wampum^StitesGoods. W handlu korzystano znacznie cześciej z ekonomi darów niż z jakiejkolwiek innej formy wymiany. Obdarowywanie odzwierciedlało wzajemne zaufanie i stanowiło społeczną konsekwencję realizacji tego modelu gospodarki w irokeskim społeczeństwie. Kiedy dawano podarunek drugiej osobie, oczekiwano, że odwzajemni się ona w bliżej nieokreslonej przyszłości, dając rzecz materialną i odzwierciedlającą rzeczywistą wartość otrzymanego dobra. Wymiana następowała, gdy jeden klan dawał podarunek innemu klanowi lub plemieniu, oczekując że dostarczy on potrzebny towar w zamian. Taka postać handlu jest związana z kulturowym dążeniem do dzielenia się mieniem i pracy spółdzielczej. We wszystkich przypadkach nie ma żadnej formalnej umowy, jednak usługa jest wykonywana dla społeczności lub innego członka tejże wspólnoty w oczekiwaniu, że jednostka lub społeczność odwzajemni ten gest^StitesRecip. Handel zewnętrzny był rzadką okazją dla człowieka w społeczenstwie irokeskim do indywidualnego przedsięwzięcia. Osoba, która odkryła nowy szlak handlowy, miała wyłączne prawo do używania go w przyszłości. Jednakże klan mógł "znacjonalizować" tenże szlak, żeby zyskać monopol na handel pewnego typu towarem^StitesRoutes.

Irokezi z zachodnimi dobrami, prawdopodobnie pozyskanymi przez handel (Francuski grawerunek, 1722).

Przybycie Europejczyków sworzyło okazję do znacznego rozszerzenia handlu. Futra były pożądanym towarem w starym świecie. Można było je nabyć tanim kosztem od Indian w zamian za towary, których ci nie byli w stanie wyprodukować^FurReplace. Handel nie zawsze przynosił profity tubylcom. Brytyjczycy wykorzystali ekonomie darów Indian. Zasypując ich europejskimi towarami, uzależnili ich od takich przedmiotów jak metalowe siekiery czy broń palna. Irokezi po odrzuceniu innego uzbrojenia nie mieli zbyt dużego wyboru i byli zmuszeni do kupowania prochu. Anglicy używali tych darów głównie po to, żeby uzyskać poparcie wśród Irokezów dla walki z Francuzami^FurBritish. Autochtoni również pozyskiwali od przybyszów alkohol, substancję nieznaną przed przybyciem Europejczyków. Ostatecznie miało to bardzo negatywny wpływ na społeczność Irokezów. Problem stał sie na tyle poważny, że w 1753 roku wódz Irokezów - Scarrooyady napisał do Gubernatora Pensylwani, ażeby ten zaingerował w handel: "Wasi handlarze rzadko kiedy przywożą inne towary niż rum i mąke; oni przywożą mało ołowiu i prochu lub innych wartościowych towarów... i dostają wszystkie futra, które powinny iść na zapłatę długów, które zaciągneliśmy jako zapłatę za dobra dostarczane przez uczciwych handlarzy; tą drogą, nie tylko rujnujemy siebie ale również ich. Ci nikczemni sprzedawcy whisky, kiedy tylko wciągną Indian w alkohol, zmuszają ich do sprzedania koszuli z pleców. Mówiąc krótko, jeśli tak będzie nadal, czeka nas nieuchronna ruina.^AlcoholQ"

[edytuj] Wpływ na kulturę i społeczeństwo

Struktura Irokeskiej ekonomii stworzyła niepowtarzalną etykę własności i pracy. Zagrożenie kradzieżą niemal nie istniało, gdyż poszczególne osoby nie posiadały niczego poza prostymi sprzętami i narzędziami, które były tak powszechne, że praktycznie bezwartościowe. Jedynym dobrem wartym kradzieży mogło być wampum.^SpeckWampum Podczas gdy społeczeństwo wolne do kradzieży może być powszechnie szanowane, systemy społecznie, takie jak system irokeski, są często krytykowane za brak wystarczającej motywacji do pracy. Aby sprawnie funkcjonować w tej sytuacji Irokezi stworzyli etykę pracy społecznej. Najważniejszą cnotą stała się produktywność. Idealny mężczyzna Irokez był dobrym wojownikiem i produktywnym myśliwym, a idealna kobieta wyróżniała się w rolnictwie i pracach domowych. ^StitesIdeal Przez podkreślanie przydatności jednostki dla społeczeństwa Irokezi stworzyli mentalność, która motywowała członków społeczności pomimo tego, iż w praktyce uzyskiwali bardzo podobne korzyści bez względu na to jak ciężko pracowali.

As a result of their communal system, some would expect the Iroquois to have a culture of dependence without individuality. The Iroquois, however, had a strong tradition of autonomous responsibility. Iroquois men were taught to be self-disciplined, self-reliant, and responsible as well as stoic.^WallaceIdeal The Iroquois attempted to eliminate any feelings of dependency during childhood and foster a desire for responsibility. At the same time, the child would have to participate in a communal culture, so children were taught to think as individuals but work for the community.^WallaceChild

[edytuj] Modern economy

Many Iroquois have been fully integrated into the surrounding Western economy of the United States and Canada. For others their economic involvement is more isolated in the reservation. Whether directly involved in the outside economy or not, most of the Iroquois economy is now greatly influenced by national and world economies. The Iroquois have been involved in the steel construction industry for over a hundred years, with many men from the Mohawk^MohawkSteel nations working on such high-steel projects as the Empire State Building and World Trade Center.^NPRBuild Inside the reservation the economic situation has often been bleak. For instance, the U.S. side of the Mohawk reservation has recently had unemployment as high as 46 percent.^{MohawkUnemployment} Many reservations have successful businesses, however. The Seneca reservation contains the City of Salamanca, New York, a center of the hardwoods industry^SalumWood with a Native American population of 13 percent. The Seneca make use of their independent reservation status to sell gasoline and cigarettes tax free and run high-stakes bingo operations. The Seneca's have also opened 2 Indian casinos, one in Niagara Falls, New York and one in Salamanca, New York. The Seneca Niagara Casino and the Seneca Allegany Casino are run by the Seneca's. The Seneca's are working on a third casino in Buffalo, it will be called the Seneca Buffalo Creek Casino.

The Oneida have already set up casinos on their reservations in New York and Wisconsin. The Oneida are one of the largest employers in northeastern Wisconsin with over 3,000 employees, including 975 people in tribal government. The Tribe manages over 16 million dollars in federal and private grant monies and a wide range of programs, including those authorized by the Indian Self-Determination and Education Assistance Act.^EPAOneida The Oneida business ventures have brought millions of dollars into the community and improved the standard of living.^OneidaBiz

[edytuj] Land after the Europeans arrived

The Iroquois system of land management had to change with the coming of the Europeans and the forced isolation to reservations. The Iroquois had a system of collectively owned land free to be used as needed by their members. While this system was not wholly collective as land was distributed to individual family groups, the Iroquois lacked the Western conception of property as a commodity.^Noon After the Europeans arrived and placed the Iroquois on reservations, the natives had to adjust their property system to a more Western model. Despite the influence of Western culture, the Iroquois have maintained a unique view of property over the years. Modern-day Iroquois Doug George-Kanentiio sums up his perception of the Iroquois property view: The Iroquois have "no absolute right to claim territory for purely monetary purposes. Our Creator gave us our aboriginal lands in trust with very specific rules regarding its uses. We are caretakers of our Mother Earth, not lords of the land. Our claims are valid only so far as we dwell in peace and harmony upon her."^{KanentiooEarthQ}

Similar sentiments were expressed in a statement by the Iroquois Council of Chiefs (or Haudenosaunee) in 1981. The Council distinguished the "Western European concepts of land ownership" from the Iroquois view that "the earth is sacred" and "was created for all to use forever—not to be exploited merely for this present generation." Land is not just a commodity and "In no event is land for sale." The statement goes on, "Under Haudenosaunee law, Gayanerkowa, the land is held by the women of each clan. It is principally the women who are responsible for the land, who farm it, and who care for it for the future generations. When the Confederacy was formed, the separate nations formed one union. The territory of each nation became Confederacy land even though each nation continued to have a special interest in its historic territory."^CouncilQ The Council's statement reflects the persistence of a unique view of property among the Iroquois.

The system of the Grand River Iroquois (two Iroquois reservations in Canada) integrated the traditional Iroquois property structure with the new way of life after being confined to a reservation. The reservation was established under two deeds in the eighteenth century. These deeds gave corporate ownership of the reservation lands to the Six Nations of the Iroquois.^NoonDeed Individuals would then take a perpetual lease on a piece of land from the Confederacy.^NoonLease The Iroquois idea that land came into one's possession if cared for and reverted to public control if left alone persisted in reservation property law. In one property dispute case, the Iroquois Council sided with the claimant who had made improvements and cultivated the land over the one who had left it alone.^NoonCouncil The natural resources on the land belonged to the tribe as a whole and not to those who possessed the particular parcel.^NoonResource The Iroquois leased the right to extract stone from the lands in one instance and fixed royalties on all the production.^NoonExtract After natural gas had been discovered on the reservation, the Six Nations took direct ownership of the natural gas wells and paid those who had wells on their land compensation only for damages done by gas extraction.^NoonGas This setup closely resembled the precontact land distribution system where the tribes actually owned the land and distributed it for use but not unconditional ownership. Another instance of traditional Iroquois property views impacting modern-day Indian life involves the purchase of land in New York State by the Seneca-Cayuga tribe, perhaps for a casino. The casino would be an additional collectively owned revenue maker. The Seneca-Cayuga already own a bingo hall, a gas station, and a cigarette factory.^AdamsFact The later-day organization of reservation property directly reflects the influence of the precontact view of land ownership.

[edytuj] Notes

[edytuj] References

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Encyclopedic entry on the Iroquois - contains decent economic information and links to the Iroquois nations
• CarnegieMusuems.org - Irokezi - Informacje o Irokezach, w tym o rolnictwie i konstrukcjach stalowych.
• A Mohawk Iroquois Village: An Exhibit at the New York State Museum - Diorama z irokeskimi wioskami on-line (z tekstem)
• Iroquois Grand Council page - information on landed property

[edytuj] Iroquois-owned enterprises

• Oneida Enterprises - businesses owned by the Oneida nation
• Turning Stone Casino - run by the Oneida in Verona, NY.
• Seneca Niagara Casino & Hotel - run by the Seneca in Niagara Falls, NY.
• Seneca Allegany Casino - run by the Seneca in Salamanca, NY.