Tilda Swinton

Z Wikipedii

Tilda Swinton
Tilda Swinton, na Sundance Film Festival 2005
Prawdziwe nazwisko	Katherine Matilda Swinton
Data i miejsce urodzenia	5 listopada 1960 r. Londyn, Wielka Brytania
Nagrody
Oscar
2008: najlepsza aktorka drugoplanowa w Michael Clayton
Złoty Glob
dwie nominacje w 2002 i 2008
Puchar Volpiego
1991: najlepsza aktorka w Edward II
Nagroda na MFF w Berlinie
2008: nagroda specjalna
Ważne role
Lena w Caravaggio rola tytułowa w Orlando Jadis w Opowieściach z Narnii Margaret Hall w Na samym dnie prawniczka korporacji w Michael Clayton
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Kolekcja cytatów w Wikicytatach
Profil w bazie IMDb

Tilda Swinton (ur. 5 listopada 1960 w Londynie) – brytyjska aktorka filmowa, zasłynęła rolami w filmach Dereka Jarmana, laureatka Oscara i BAFTA za rolę drugoplanową w filmie Michael Clayton.

Spis treści 1 Biografia 1.1 Dzieciństwo i nauka 1.2 Pierwsze role teatralne 1.3 Muza Dereka Jarmana 1.4 Niezależne kino 1.5 W wielkich produkcjach 2 Styl i gra aktorska 3 Nagrody i nominacje 4 Fakty z życia prywatnego 5 Filmografia 6 Przypisy 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Biografia

[edytuj] Dzieciństwo i nauka

Wychowywała się w bogatej szkockiej rodzinie szlacheckiej, której drzewo genealogiczne sięga 36 pokoleń wstecz do Alfreda Wielkiego i 886 roku. Dzieciństwo spędziła w zamku w Berwickshire, własności jej rodu od IX wieku. Ojciec Tildy, generał major sir John Swinton jest kawalerem Orderu Imperium Brytyjskiego, komandorem Królewskiego Orderu Wiktorii i byłym dowódcą przybocznej straży królowej brytyjskiej^[1]. Matka Judith Balfour Killen pochodziła z Australii.^[2][3]

Gdy Tilda skończyła dziesięć lat została wysłana do West Heath Girls' School, elitarnej szkoły z internatem w Kent (jedną z jej szkolnych koleżanek była Diana Spencer), następnie do Fettes College w Edynburgu. Kilka lat później na Uniwersytecie w Cambridge rozpoczęła studiowanie na wydziale nauk społecznych i politycznych, a po pewnym czasie również filologię angielską. Dyplom z dwóch fakultetów: socjologii i literatury angielskiej uzyskała w 1983 roku. Według zasad panujących w wysokich sferach, mimo dobrego wykształcenia, nie planowano dla niej innej kariery, niż rola żony u boku arystokraty. Tilda okazała się jednak indywidualistką, która zbuntowała się przeciw własnym korzeniom i zdecydowała się wybrać własną drogę.

Nie mogłam pozwolić, by o moim losie zadecydowały tradycja i urodzenie. Pewnie gdybyśmy mieszkali w Europie Środkowej, nawet nie bylibyśmy w stanie odtworzyć historii rodu. Dałam sobie prawo, by być sobą.^[1]

[edytuj] Pierwsze role teatralne

Już w czasach studenckich występowała na deskach teatrów^[4]. Po studiach zaczęła grać w profesjonalnych teatrach: w Traverse Theatre w Edynburgu i w prestiżowym Royal Shakespeare Company^[5]. Zagrała m.in. rolę Mozarta w Mozarcie i Salierim według Puszkina^[6]. Jej kreację w Matce Courage i jej dzieciach Brechta po 20 latach krytyczka z dziennika "The Guardian" wspomina jako perwersyjną reklamę piękna^[1]. Członkostwo w tych renomowanych trupach aktorskich z czasem znudziło Tildę Swinton. Po latach wspominała grę w teatrze w tym czasie jako okres, w którym zrozumiała, czego na pewno nie chce robić.

[edytuj] Muza Dereka Jarmana

Po rezygnacji z teatru chciała zostać dziennikarką, ale w 1985 roku poznała Dereka Jarmana – artystę, geja i outsidera^[1]. Jarman był już znany w środowisku filmowym. Miał na koncie takie filmy jak Sebastian, będący opowieścią o homoerotycznym pożądaniu na religijno-historycznym tle, czy Jubileusz, anarchistyczny, naszpikowany scenami orgii obraz. W 1986 roku powstał Caravaggio – opowieści o sztuce, namiętności i moralności, w której Tilda Swinton wcieliła się w rolę Leny, kochanki tytułowego bohatera^[1]. Zarówno dla reżysera, jak i dla Tildy Swinton, był to debiut na dużym ekranie. W trakcie jego realizacji Jarman usłyszał diagnozę, że jest nosicielem wirusa HIV. Twórczość tego reżysera od tej daty krytycy oceniają najwyżej^[1], a Tilda Swinton po Caravaggiu zagrała w siedmiu następnych filmach Jarmana. Jak sama mówiła, praca z nim była wówczas całym jej życiem. Była przede wszystkim aktorką Jarmana, mimo że sporadycznie grała u innych reżyserów.

W tym czasie ważne okazało się dla niej również spotkanie Sally Potter, u której zagrała w 1992 w filmie Orlando. Rolą tytułowego bohatera tego filmu Tilda Swinton weszła do pierwszej ligi współczesnych aktorek.

Tilda Swinton zagrała u Jarmana kolejno: rolę pielęgniarki w Wojennym requiem, spacerowicza w Ostatni z Anglików i Marii Magdaleny w Ogrodzie, Izabellę w ekranizacji dramatu Marlowe'a Edward II, za którą w 1992 dostała nagrodę dla najlepszej aktorki na Festiwalu Filmowym w Wenecji^[5]. W Wittgensteinie wcieliła się w rolę protektorki austriackiego filozofa. Do niej też należał jeden z głosów w filmie Blue – gorzkim, przejmująco szczerym filmie umierającego Dereka Jamana^[1].

Nie, muza inspiruje, ale sama jest pasywna. Tymczasem praca z Derekiem była niekończącą się rozmową. Z tej wymiany zdań, z tych kłótni rodziły się jego filmy. Dzisiaj nikt tak nie pracuje. Zmienił się sposób finansowania filmów, sektor niezależny niemal zniknął. Po śmierci Dereka poczułam potworną pustkę.^[1]

W 1994 odszedł mistrz, mentor i przyjaciel Tildy Swinton. Ona sama wycofała się z działalności artystycznej na dwa lata.

[edytuj] Niezależne kino

Po sukcesie Orlanda do jej drzwi pukało wielu reżyserów, jednak nie pozwoliła sobie na proste dyskontowanie tej popularności, a dzięki przemyślanym wyborom ról wpisała się w panteon gwiazd kina niezależnego. Ta rozwaga i powściągliwość przyniosły jej podziw fanów i admirację, zarówno wśród reżyserów, jak i artystów^[7].

Pracowała z Susan Streitfeld, Johnem Mayburym, Scottem McGehee, Spike'em Jonze'em, Lynn Hershman, Mikiem Millsem, Timem Rothem. Ceniła sobie atmosferę takiej pracy, artystyczną wolność i poszukiwania prawdziwej sztuki. Jeździła na festiwal Sundance i stała się częścią tego świata filmowego. Derek nauczył mnie, że liczy się nie tylko produkt, ale też proces tworzenia.^[1]

Od aktorstwa uciekała w inne dziedziny sztuki, wciąż robiąc to, na co ma ochotę. Stała m.in. twarzą duetu Victor i Rolf, holenderskich projektantów mody. Brała również udział w wideoinstalacjach i performance'ach^[7], m.in. u Cornelii Parker, w 1997 w The Maybe zrealizowanym w galerii "Serpentine", gdzie przez tydzień, na osiem godzin dawała się zamykać w przezroczystej klatce, zamieniając samą siebie w eksponat^[6]. W tym samym roku wzięła także udział w nagraniu wideoklipu grupy Orbital do utworu The Box^[8]. W 1998 dla telewizji BBC Two zrealizowała 9-minutowy film pt. Will We Wake^[6].

[edytuj] W wielkich produkcjach

Po dwuletniej przerwie spowodowanej urodzeniem bliźniąt (Jeden z najbardziej osobistych projektów), aktorka powróciła do pracy w 1999 rolą w filmie Tima Rotha War Zone^[7]. Nie dała się jednak zaszufladkować – z czasem przestała odrzucać propozycje od reżyserów głównego nurtu i zaczęła partnerować znanym hollywoodzkim gwiazdom. Po raz pierwszy stało się to w 2000 roku, gdy brytyjski reżyser Danny Boyle namówił ją na udział w filmie amerykańskim, ekranizacji powieści Alexa Garlanda Plaża^[5]. Pojawiła się wtedy w Niebiańskiej plaży u boku Leonarda DiCaprio. W Vanilla Sky grała z Kurtem Russellem i Tomem Cruisem, w Adaptacji z Nicolasem Cagem, w Constantine u boku Keanu Reevesa^[5]. Dla szerokiej publiczności kinowej jej twarz stała się powszechnie rozpoznawalna po roli okrutnej i złej Jadis, Białej Czarownicy w filmowej baśni Opowieści z Narnii: Lew, czarownica i stara szafa (ponownie wystąpiła w tej roli w epizodzie w filmie Opowieści z Narnii: Książę Kaspian). W wysokobudżetowych produkcjach ciekawią ją role wybiegające poza sztampę "fabryki snów", i tam, gdzie inni dostrzegają tylko biznes, Tilda Swinton stara się znajdować sztukę. Zachowuje przy tym krytyczny stosunek do Hollywood^[1].

Drogę do "Oskara" utorowała jej rola w filmie Na samym dnie, którą w 2002 zdobyła wiele prestiżowych nagród. W 2008 otrzymała Oscara za drugoplanową rolę kobiecą w filmie Michael Clayton Tony'ego Gilroya. W filmie tym krytycy dostrzegli jej grę aktorską w roli Karen Crowder, bezwzględnej prawniczki wielkiej korporacji.

Karen to samuraj, którego cesarzem jest firma, żołnierz gotowy do wykonania każdego rozkazu. Jej garnitur jest równie dehumanizujący jak wojskowy mundur. Korporacyjny świat zamienia ludzi w perfekcyjne roboty, wypiera z osobowości. Rozmawiałam z wieloma pracownikami biurowymi, którzy byli przekonani, że straciliby pracę, gdyby włożyli nieodpowiednią koszulę albo skarpetki w złym kolorze. (...) W klasycznym filmie moja postać byłaby mężczyzną, ale w filmie Gilroya zajmująca wysokie stanowisko bohaterka jest jednak kobietą. I płeć zwraca na nią uwagę w korporacyjnej strukturze, w której najlepiej jest się nie wyróżniać. Musi być bezbłędna, pokonać "szklany sufit" i udowodnić, że zasługuje na duże pieniądze, które jej płacą. Przerażające.^[1]

Mimo upływu lat nie zapomniała o pracy i przyjaźni z Derekiem Jarmanem. W 2004 wzięła udział w filmie dokumentalnym Derek Jarman - życie jako sztuka, cztery lata później sama podjęła się produkcji filmu pt. Derek. W 2008 wraz z Keithem Collinsem, Simonem Fisherem Turnerem, Isaakiem Julienem i Jamesem Mackayem na Berlinale odebrała specjalną nagrodę "Teddy". Fundacja tej nagrody przyznała ją za opiekę nad dorobkiem nieżyjącego od 14 lat reżysera^[9].

[edytuj] Styl i gra aktorska

Tildę Swinton nazywano muzą dwuznaczności, hermafrodytycznym talentem, a nawet ikoną brytyjskich gejów^[1]. Na takie opinie zapracowała sobie po równo urodą i chłopięcą posturą, jak i konsekwentnym wyborem skomplikowanych ról, często przekraczających ograniczenia jednej płci.

Dereka Jarmana pierwszego oczarowała jej nieoczywista uroda, wrażliwość na wątki homoerotyczne i umiejętność transgresji tego, co męskie i kobiece. Jego obrazoburcze i wyrafinowane filmy zamieniły rudowłosą dziewczynę w zjawiskową piękność, w elfa, który nie jest ani kobietą, ani mężczyzną^[7]. Zapewne to samo dostrzegła w aktorce Sally Potter, powierzając jej tytułową rolę Orlanda (1992) – chłopca, którego klątwa królowej skazała na wieczną młodość. Film prowadzi widza przez 400 lat jego życia i dziwnej przemiany w kobietę.

Pytania o tożsamość, o gender pojawiają również w innych jej kreacjach aktorskich. W Man to Man (1992) Johna Maybury'ego jest żoną, która czekając na powrót męża z wojny zaczyna się w niego przeistaczać^[5]. W Constantine (2005) Tilda jako archanioł Gabriel, ponownie nie jest ani kobietą, ani mężczyzną, lecz idealnym hermafrodytą^[7].

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Nagrody i nominacje

• 2008:
  • nagroda Amerykańskiej Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszej aktorki drugoplanowej za rolę w filmie Michael Clayton
  • nominacja do nagrody "Złotych Globów" w kategorii dla najlepszej aktorki drugoplanowej za rolę w filmie (Motion Picture) Michael Clayton
  • nagroda BAFTA w kategorii dla najlepszej aktorki drugoplanowej za rolę w filmie Michael Clayton
  • nagroda Kansas City Film Critics Circle w kategorii dla najlepszej aktorki drugoplanowej za rolę w filmie Michael Clayton
  • nagroda "Teddy" na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie za opiekę nad dorobkiem Dereka Jarmana
  • nominacja do nagrody krytyków Broadcast Film Critics Association w kategorii dla najlepszej aktorki drugoplanowej za rolę w filmie Michael Clayton
  • nominacja do nagrody filmowej London Critics Circle w kategorii dla najlepszej brytyjskiej aktorki drugoplanowej roku 2007 za rolę w filmie Michael Clayton
  • nominacja do nagrody Online Film Critics Society w kategorii dla najlepszej aktorki drugoplanowej za rolę w filmie Michael Clayton
  • nominacja do nagrody Screen Actors Guild w kategorii wybitnej kreacji dla aktorki drugoplanowej za rolę w filmie Michael Clayton
• 2007:
  • nominacja do nagrody Chicago Film Critics Association w kategorii dla najlepszej aktorki drugoplanowej za rolę w filmie Michael Clayton
  • nagroda Dallas-Fort Worth Film Critics Association w kategorii dla najlepszej aktorki drugoplanowej za rolę w filmie Michael Clayton
  • nominacja do nagrody Satellite w kategorii dla najlepszej aktorki dramatycznej za rolę w filmie Stephanie Daley
• 2006:
  • nominacja do nagrody "Saturn" w kategorii dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Opowieści z Narni
  • nominacja do nagrody filmowej London Critics Circle w kategorii dla najlepszej brytyjskiej aktorki drugoplanowej roku 2006 za rolę w filmie Opowieści z Narni
  • nominacja do nagrody filmowej MTV w kategorii dla najlepszego czarnego charakteru za rolę w filmie Opowieści z Narni
• 2005:
  • nagroda Richarda Harrisa British Independent Film Awards
  • nagroda na Gijón International Film Festival dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Thumbsucker
• 2004:
  • nagroda Szkockiej BAFTA w kategorii dla najlepszej aktorki w szkockim filmie za rolę w Młody Adam
• 2003:
  • nominacja do nagrody British Independent Film w kategorii dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Młody Adam
  • współnominacja do nagrody Phoenix Film Critics Society w kategorii dla najlepszej obsady aktorskiej (Best Acting Ensemble) za rolę w filmie Adaptacja
  • nominacja do Screen Actors Guild Avard w kategorii Outstanding Performance by the Cast of a Theatrical Motion Picture za rolę w filmie Adaptacja
• 2002:
  • nominacja do nagrody "Złotych Globów" w kategorii dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Na samym dnie
  • nagroda Chicago Film Critics Association w kategorii dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Na samym dnie
  • nagroda Las Vegas Film Critics Society ("Sierra") w kategorii dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Na samym dnie
  • nominacja do nagrody Chlotrudis w kategorii dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Na samym dnie
  • nominacja do nagrody Independent Spirit w kategorii Best Female Lead za rolę w filmie Na samym dnie
  • nominacja do nagrody Online Film Critics Society w kategorii dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Na samym dnie
  • nominacja do nagrody "Golden Satellite" w kategorii dla najlepszej gry aktorki dramatycznej za rolę w filmie Na samym dnie
  • nominacja do nagrody Phoenix Film Critics Society w kategorii dla najlepszej aktorki w głównej roli w filmie Na samym dnie
• 2001:
  • nagroda Boston Society of Film Critics w kategorii dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Na samym dnie
  • nagroda Bremen Film
  • nominacja do nagrody Genie w kategorii dla najlepszej aktorki w głównej roli w filmie Possible Worlds
• 1993:
  • nominacja do Europejskiej Nagrody Filmowej w kategorii dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Orlando
  • nagroda "Golden Space Needle" na Seattle International Film Festival w kategorii dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Orlando
• 1992:
  • nagroda na Thessaloniki Film Festival w kategorii dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Orlando
• 1991:
  • puchar Volpiego na Festiwalu Filmowym w Wenecji w kategorii dla najlepszej aktorki za rolę w filmie Edward II
• 1988:
  • nagroda jury Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Berlinie

(Źródło: IMdB)

Tilda Swinton była też kilkukrotnie jurorem festiwali filmowych, m.in. w 1988 na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie i w 2004 na Festiwalu Filmowym w Cannes.

[edytuj] Fakty z życia prywatnego

• Tilda Swinton mieszka ze swoim partnerem, o 20 lat starszym artystą Johnem Byrne'em oraz wspólnymi dziećmi (bliźniakami) w zamku, w miejscowości Nairn. John Byrne jest malarzem i artystą wizualnym.
• Do roli w Opowieściach z Narnii namawiały ją własne dzieci. Mimo to aktorka odkryła ze zdumieniem, że 7-letnie bliźniaki, Honor i Xavier, nie zamierzają oglądać filmu, w którym zagrała złą czarownicę.^[10]

[edytuj] Filmografia

• 2009: The Limits of Control
• 2008: The Curious Case of Benjamin Button jako Elizabeth Abbott
• 2008: Zniszczyć po przeczytaniu! (Burn After Reading) jako Katie Cox
• 2008: Opowieści z Narnii: Książę Kaspian jako Jadis, Biała Czarownica
• 2008: Phantasmagoria: The Visions of Lewis Carroll
• 2008: Come Like Shadows jako lady Makbet
• 2008: Julia jako Julia
• 2008: Derek jako narrator (również jako producent wykonawczy)
• 2008: No One Gets Off in This Town
• 2007: Michael Clayton jako Karen Crowder
• 2007: Niebezpieczna kultura (Strange Culture) jako ona sama
• 2007: Człowiek z Londynu (The Man from London)
• 2007: Julia jako Julia
• 2007: Sleepwalkers jako Violinist working as a Copy Clerk
• 2006: Stephanie Daley jako Lydie Crane (również jako producent wykonawczy)
• 2006: Nico jako Nico
• 2005: Opowieści z Narnii: Lew, Czarownica i stara szafa jako Jadis, Biała Czarownica
• 2005: Toyer jako Toyer
• 2005: Broken Flowers jako Penny
• 2005: The Somme jako Narrator
• 2005: Rodzinka (Thumbsucker) jako Audrey Cobb
• 2005: Constantine jako archanioł Gabriel
• 2005: Absent Presence jako operator
• 2005:'T4' in Narnia jako ona sama
• 2004: Derek Jarman - Życie jako sztuka jako ona sama
• 2003: Młody Adam (Young Adam) jako Ella Gault
• 2003: Deklaracja (The Statement) jako Annemarie Livi
• 2002: Adaptacja (Adaptation) jako Valerie
• 2002: Tilda Swinton: The Love Factory jako The Love Factory
• 2002: Teknolust jako Rosetta Stone/Ruby/Marinne/Olive
• 2002: Independent View jako ona sama
• 2001: Vanilla Sky jako Rebecca Dearborn
• 2001: Na samym dnie (The Deep End) jako Margaret Hall
• 2001: Anatomy of a Scene jako ona sama (gościnnie)
• 2000: The Dilapidated Dwelling jako Narrator
• 2000: Possible Worlds jako Joyce
• 2000: Niebiańska plaża (The Beach) jako Sal
• 1999: The Protagonists jako ona sama
• 1999: Strefa wojny (The War Zone) jako Mama
• 1998: Szkic do portretu Francisa Bacona (Love Is the Devil) jako Muriel Belcher
• 1997: Conceiving Ada jako Ada Augusta Byron King
• 1996: Kobiece perwersje (Female Perversions) jako Evelyn Eve/Evie Stephens
• 1994: Remembrance of Things Fast: True Stories Visual Lies
• 1994: HBO First Look (gościnnie) (ona sama)
• 1994: Visions of Heaven and Hell jako Narrator
• 1993: Wittgenstein jako lady Ottoline Morrell
• 1993: Das offene Universum jako Carla
• 1993: Blue jako głos
• 1992: Shakespeare: The Animated Tales jako Ofelia (jeden odcinek Hamlet)
• 1992: Orlando jako Orlando
• 1992: Man to Man jako Ella/Max Gericke
• 1991: The Party: Nature Morte jako Queenie
• 1991: Edward II jako królowa Izabella
• 1990: Your Cheatin' Heart jako Cissie Crouch
• 1990: Ogród (The Garden) jako Madonna
• 1989: Play Me Something jako fryzjerka
• 1989: Wojenne requiem (War Requiem) jako pielęgniarka
• 1988: Das andere Ende der Welt
• 1988: Inspiracja (L'ispirazione)
• 1988: Degrees of Blindness
• 1988: Ostatni z Anglików (The Last of England)
• 1987: Friendship's Death jako Friendship
• 1987: Aria jako młoda dziewczyna
• 1986: Zastrozzi: A Romance jako Julia
• 1986: Egomania - Insel ohne Hoffnung jako Sally
• 1986: Caravaggio jako Lena

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Tilda Swinton w NNDB (en)
• Wywiady z Tildą Swinton: dla miesięcznika "Gala" (pl) i "Slant Magazine" (en)
• Strony fan-klubów: TildaSwinton.net (en) i The Tilda Encounter (en)