Tybetańczycy
Z Wikipedii
Tybetańczycy, mniejszość narodowa w zachodnich Chinach (4,8 mln 1994 r.). Mieszkają głównie w Tybecie, gdzie stanowią około 90% ludności. Zamieszkują również prowincje Qinghai, Syczuan, Junnan oraz Indie (historyczny region Ladakh zwany też niekiedy Tybetem Wschodnim oraz liczne skupiska emigracyjne w stanie Himachal Pradesh, w tym obecna siedziba XIV Dalajlamy Dharamsala), Nepal i Bhutan. Pod względem antropologicznym zaliczani są do rasy mongoloidalnej. Posługują się pismem tybetańskim. Wyznają lamaizm, odmianę buddyzmu. Głównymi ośrodkami kultu religijnego (lamaizmu) są Lhasa i Xigaze. Mówią językami tybetańskimi należącymi do tybeto-birmańskiej gałęzi rodziny chińsko-tybetańskiej. Ważniejsze grupy dialektów:
- aka
- gurung
- dalfa
- dihmal
- dingaru
- kiranti
- meju
- murmi
- newari
- toto
- tybetański właściwy
Pokaźna mniejszość prowadzi koczowniczy tryb życia. Ich głównym zajęciem jest hodowla jaków, kóz, owiec i wielbłądów oraz myślistwo. Jednak, większość Tybetańczyków prowadzi osiadły tryb życia, zajmując się uprawą jęczmienia, pszenicy, gryki, bobu, ryżu, kukurydzy i tytoniu. Stosunkowo mała ilość gruntów rolnych, i co za tym idzie, zasadniczy brak możliwości pozyskania nowych, odzwierciedliły się silnym uwarstowieniem społecznym, które z kolei spowodowało tradycję praktyk poliandrycznych i poligynicznych wśród ludności osiadłej w celach gospodarczych. Od 1642 r. zwierzchnikiem religijnym i politycznym jest dalajlama. Tybet w 1911 r. został podzielony na niezależny Tybet Zewnętrzny i chiński Tybet Wewnętrzny. Gdy komuniści doszli do władzy, odrzucili postanowienia traktatu i w 1949 r. zajęli cały Tybet a 1951 został on oficjalnie włączony do Chin jako odrębna jednostka administracyjna. Administracja chińska rozpoczęła forsowanie reformy rolnej i narzucanie ścisłej kontroli politycznej, co doprowadziło do wybuchu pierwszego powstania w 1959 r. Zostało ono stłumione a Dalajlama wybrał emigrację w Indiach. Chińska „rewolucja kulturowa” dopuściła się eksterminacji duchowieństwa i dewastacji świątyń w Tybecie. Po śmierci Mao rządy Deng Xiaopinga nie zmieniły w istotny sposób sytuacji w Tybecie. Nadal prowadzono program wynaradawiania Tybetańczyków oraz zmiany struktury etnicznej tego regionu. Cały czas chińska propaganda stara się zniszczyć autorytet Dalajlamy nazywając go np. „gadem Dalajem”. Dla Chińczyków Dalajlama jest wrogiem numer jeden, choć właśnie on uparcie powstrzymuje krewkich młodych Tybetańczyków przed radykalizmem walki zbrojnej. Ogólnie w Tybetańskim Regionie Autonomicznym widoczny jest stały opór i coraz większa radykalizacja podejść Tybetańczyków do chińskiej obecności. Najgorsze skutki dla religijności Tybetańczyków odczuwalne są za sprawą ograniczenia studiów i edukacji religijnej i filozoficznej. W Tybecie już od dawna nie odbyły się tradycyjne egzaminy na gesze (odpowiednik doktoratu z filozofii buddyjskiej). Dla Tybetańczyków Dalajlama nie jest tylko politykiem, czy reprezentantem, jest on żywym związkiem z religią, gdyż uważany jest za ziemską emanację Czenrezinga (Buddy Współczucia).
Politykę chińską dobrze ilustruje spór o osobę panczenlamy. Kiedy w 1959 r. Dalajlama XIV udał się na emigrację, w kraju pozostał przywódca duchowy panczenlama. W 1989 r. zmarł on na zawał serca. Zgodnie z tradycją Dalajlama XIV rozpoznał jego jedenastą reinkarnację w osobie kilkuletniego dziecka. Władze chińskie nie uznały wyboru i uprowadziły chłopca, który jest przetrzymywany w Pekinie. W 1995 r. Władze chińskie ogłosiły wybór własnego „panczelamy”, który w 1999 r. pod eskortą sił bezpieczeństwa, został wprowadzony do klasztoru Taszilhunpo. Reformy administracyjne Pekinu doprowadziły do znacznego zmniejszenia obszaru Tybetu. Prowincja nosząca obecnie tą nazwę to zaledwie 30% obszaru sprzed chińskiej inwazji w 1949 r.
Kierowany przez Dalajlamę XIV narodowy rząd tybetański działa w Indiach. Sytuacja władz emigracyjnych może jednak ulec pogorszeniu. W czerwcu 2003 r. Indie zawarły, bowiem z Chinami umowę dotyczącą statusu Tybetu. Indie formalnie uznały Tybet za integralną część Chińskiej Republiki Ludowej. W zamian za to Pekin zgodził się na rozpoczęcie wymiany handlowej przez granicę stanu Sikkim, co jest postrzegane jako chińska akceptacja indyjskich roszczeń do tego obszaru.
