Typologia narracji
Z Wikipedii
Spis treści |
Artykuł główny: narracja
[edytuj] Typologia "szkolna"
W tradycyjnej typologii szkolnej wyróżnia się dwa typy narracji: pierwszoosobową (narracja utrzymana w gramatycznej pierwszej osobie liczby pojedynczej) i trzecioosobową (narracja utrzymana w gramatycznej trzeciej osobie liczby pojedynczej). W zależności od zakresu wiedzy narratora o świecie przedstawionym (szczególnie zaś o świecie wewnętrznym bohaterów oraz o wydarzeniach niedostępnych ich wiedzy) można mówić o narratorze wszechwiedzącym lub narratorze o ograniczonych kompetencjach poznawczych. Szczególnym typem narracji narratora o ograniczonych kompetencjach poznawczych jest tzw. narracja z bohaterem prowadzącym, w której kompetencje, wiedza i punkt widzenia narratora każdorazowo pokrywają się z wiedzą, świadomością i punktem widzenia któregoś z bohaterów.
[edytuj] Typologia sytuacji narracyjnych Franza Stanzla
Koncepcję swą Franz Stanzel po raz pierwszy sformułował w 1955 roku[1], następnie rozwinął ją i uściślił w kolejnych książkach[2][3].
Stanzel wyróżnia trzy podstawowe sytuacje narracyjne: pierwszoosobową (niem. Ich-Erzählsituation), auktorialną (niem. auktoriale Erzählung) i personalną (niem. personale Erzählung).
W sytuacji pierwszoosobowej narrator jest postacią należącą do świata przedstawionego i uczestniczącą w akcji.
Narrator auktorialny jest mniej skonkretyzowany niż pierwszoosobowy, ale nadal możemy mówić o jego obecności jako osoby - daje znać o swoim istnieniu przez rozmaite wtręty i komentarze do przedstawianej fabuły. Narrator auktorialny nie uczestniczy jednak w akcji, istnieje jak gdyby na innej płaszczyźnie egzystencji - poza przestrzenią lub czasem akcji. Ponieważ w tym przypadku narrator jest nadal skonkretyzowany jako osoba, jego kompetencje poznawcze są na ogół ograniczone (wie tylko tyle, ile zdołał się dowiedzieć).
Narrator personalny nie jest już właściwie narratorem, a bezosobową instancją narracyjną. W przypadku tej sytuacji narracyjnej można powiedzieć, że fabuła opowiada się "sama" - "opowiadacz" nie ujawnia w żaden sposób swojego istnienia jako osoby poza samym aktem mówienia (pisania). Narrator "chowa się" za postacie. Może to oznaczać zarówno zyskanie nieograniczonych kompetencji poznawczych, jak i skrajne ich ograniczenie (np. narrator wie tylko to, co w danym momencie "widzi" bezosobowa kamera, z której punktu widzenia prowadzona jest narracja, albo narrator zbliża się wiedzą do któregoś z bohaterów).
Stanzel przedstawił swoją typologię graficznie jako podzielone na trzy części koło - poszczególne teksty mogą zajmować miejsce zarówno w środku danego typu, jak i przy samym brzegu. Przechodzenie pomiędzy kolejnymi typami ma zatem charakter ciągły - to jeden z najbardziej oryginalnych elementów w koncepcji Stanzla.
W polskich badaniach literackich narracja auktorialna jest często błędnie utożsamiana ze "szkolną" kategorią wszechwiedzącego narratora trzecioosobowego, a narracja personalna (również błędnie) - z kategorią narracji trzecioosobowej z bohaterem prowadzącym.
[edytuj] Typologia Wayne'a C. Bootha
W koncepcji Bootha[4] na szczególną uwagę zasługują dwie innowacje terminologiczne. Po pierwsze, Booth wprowadza pojęcie autora wpisanego w dzieło (implied author, nazywany też czasem autorem domyślnym bądź implikowanym), który jest kimś innym zarówno niż narrator, jak i realny autor dzieła. Jest to ta na poły fikcyjna postać, której intencję wyczytujemy z całości tekstu. Po drugie, Booth wprowadza kategorię wiarygodności narratora[5].
[edytuj] Pozostałe typologie
- koncepcja Käte Hamburger[6], opozycyjna w stosunku do typologii Stanzla; krytykowana przez Haralda Weinricha[7]
- typologia Gérarda Genette'a[8][9]
- typologia Kazimierza Bartoszyńskiego - wyłożona nie wprost w pracach dotyczących czasu w epice[10].
[edytuj] Przypisy
- ↑ Stanzel, Franz (1955), Die typischen Erzählsituationen im Roman; po polsku: Typowe formy powieści, przeł. R.Handke, w: R.Handke (opr.) Teoria form narracyjnych w niemieckim kręgu językowym, Kraków 1980.
- ↑ Stanzel, Franz (1964), Typische Formen des Romans
- ↑ Stanzel, Franz (1979), Theorie des Erzählens, wyd. 2. popr. 1982
- ↑ Booth, C. Wayne (1961), The Rhetoric of Fiction; po polsku: Rodzaje narracji, przeł. I. Sieradzki, "Pamiętnik Literacki" 1971 z. 1, s. 229-244. Przedruk w: Narratologia, red. M. Głowiński, Gdańsk 2004, s. 212-233 i (przypisy) 280-282.
- ↑ ściśle biorąc, angielski termin reliabile narrator oznacza "narratora godnego zaufania", a unreliable narrator - "narratora niegodnego zaufania", ale w polskim przekładzie nazwano ich "narratorem wiarygodnym" i "niewiarygodnym"
- ↑ Hamburger, Käte (1957), Die Logik der Dichtung
- ↑ Weinrich, Harald (1964), Tempus: besprochene und erzählte Welt
- ↑ Genette, Gérard (1972), Discours du récit. Essai de méthode (w: Figures III)
- ↑ Genette, Gérard (1983), Nouveau discours du récit
- ↑ Bartoszyński, Kazimierz (1976), Problem konstrukcji czasu w utworach epickich, w: H.Markiewicz (wyb.) Problemy teorii literatury, Seria 2, Wrocław 1976
