Ubezdźwięcznienie

Z Wikipedii

Ubezdźwięcznienie (desonoryzacja) to upodobnienie fonetyczne polegające na tym, że spółgłoska dźwięczna traci dźwięczność.

W języku polskim następuje to pod wpływem sąsiadującej spółgłoski bezdźwięcznej lub z powodu pozycji końcowej w wypowiedzi. Na przykład w słowie śliwka pod wpływem sąsiadującej spółgłoski bezdźwięcznej k wymawiamy spółgłoskę f , chociaż piszemy w, a w słowie sad w wygłosie wymawiamy t zamiast d.

Upodobnieniom tym ulegają głównie spółgłoski dźwięczne, które mają swoje odpowiedniki różniące się jedynie dźwięcznością:

b-p ( b dźwięczna, p bezdźwięczna )
d-t ( d dźwięczna, t bezdźwięczna )
dz-c ( dz dźwięczna, c bezdźwięczna )
dź-ć ( dź dźwięczna, ć bezdźwięczna )
dż-cz ( dż dźwięczna, cz bezdźwięczna )
g-k ( g dźwięczna, k bezdźwięczna )
w-f ( w dźwięczna, f bezdźwięczna )
z-s ( z dźwięczna, s bezdźwięczna )
ź-ś ( ź dźwięczna, ś bezdźwięczna )
ż-sz( ż dźwięczna, sz bezdźwięczna )

Wszystkie te spółgłoski ulegają ubezdźwięcznieniu wstecznemu (kładka [kłatka], wcierać [fcierać]). w i rz (ale nie ż - jakże [jagże]) również postępowemu (kwiat [kfiat], potrzeba [potszeba]).

Spółgłoski półotwarte normalnie nie ulegają w języku polskim ubezdźwięcznieniu, chyba że znajduję się między dwoma spółgłoskami, z których druga jest bezdźwięczna. Wtedy r wymawia się bezdźwięcznie, jak w krtań, ale także między spółgłoską bezdźwięczną (także ubezdźwięcznioną na końcu wyrazu) a końcem wyrazu, jak w żubr (w podobnych kontekstach spółgłoski półotwarte często zanikają, zwłaszcza w wymowie potocznej - jabłko [japko], ździebłko [ździepko]). Zanikają też na końcu, po bezdźwięcznych (gniótł [gniót]), w tym ubezdźwięcznionych (zjadł [zjat]).

Poza tym, zwłaszcza we wschodniej i północnej Polsce, występuje wymowa form róbmy, chodźmy jak rópmy, choćmy.

W standardowym języku polskim obowiązują zasady ubezdźwięczniania typowe dla dialektu mazowieckiego. W dialekcie małopolskim ubezdźwięcznianie jest rzadsze (praktycznie nigdy nie występuje ubezdźwięcznianie przed sonantami, a w dialekcie wielkopolskim ubezdźwięcznieniu nie podlegają ponadto spółgłoski płynne, tzn. trwa, plwa wymawiane po mazowiecku i małopolsku [trfa], [plfa] z bezdźwięcznym "r" i "l", bywają wymawiane [trva], [plva] z dźwięcznym "r" i "l".

W języku niemieckim ubezdźwięcznienie następuje nie tylko na końcu wyrazu, ale też na końcu morfemu, np. lieblich [li:plich`] 'łagodny, uroczy'.

W języku angielskim i chorwackim ? ubezdźwięcznienie na końcu wyrazu właściwie nie występuje, np. dog, muž.