Uniwersum Diuny

Z Wikipedii

Uniwersum Diuny to fikcyjny świat stworzony przez amerykańskiego pisarza Franka Herberta w powieściach z serii Kroniki Diuny.

Akcja powieści toczy się w bardzo odległej przyszłości, w przybliżeniu w 24. tysiącleciu. Ludzkość jest rozsiana po niezliczonej liczbie planet w całej galaktyce. Istniejący system społeczno-polityczno-ekonomiczny został ukształtowany w czasach Butleriańskiego Dżihadu (ok. 10 400 lat wcześniej) - trwającej prawie 100 lat wielkiej wojny ludzi z myślącymi maszynami i robotami.

Spis treści 1 Polityka i ekonomia 1.1 Imperator 1.2 Landsraad 1.3 Gildia Kosmiczna 1.4 KHOAM 2 Szkoły 2.1 Gildia Kosmiczna 2.2 Bene Gesserit 2.3 Mentaci 2.4 Bene Tleilax 3 Diuna 3.1 Ekologia 3.2 Fremeni 3.3 Melanż 4 Historia 4.1 Diuna 4.2 Mesjasz Diuny 4.3 Dzieci Diuny 4.4 Bóg Imperator Diuny 4.5 Heretycy Diuny 4.6 Diuna: Kapitularz 5 Uniwersum Diuny w kulturze masowej 6 Etymologia nazw występujących w Uniwersum Diuny 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Polityka i ekonomia

Stabilność polityczna oparta była na równowadze pomiędzy trzema siłami: Imperatorem, Landsraadem i Gildią Kosmiczną. W kwestii ekonomii istotną rolę odgrywała wszechświatowa kompania eksploatacyjna KHOAM (akronim utworzony z nazwy Konsorcjum Honnete Ober Advancer Mercantiles). W czasach powieści polityka i ekonomia były w głównej mierze podporządkowane jednej umownej zasadzie: Przyprawa musi płynąć.

[edytuj] Imperator

Padyszach Imperator był władcą całego znanego wszechświata. Jego siła opierała się na legionach sardaukarów - najlepiej wyszkolonych i najbardziej bezwzględnych żołnierzy, jakich znał wszechświat. Od wieków władzę imperatorską sprawował ród Corrinów - potomków przywódców zwycięskich sił w bitwie pod Corrinem (największej bitwy Butleryjskiego Dżihadu). Podlegał jedynie Landsraadowi.

[edytuj] Landsraad

Władzę nad poszczególnymi planetami sprawowały rody (ang. house). Rody dzieliły się na niskie - stale sprawujące władzę nad pojedynczymi planetami i układami planetarnymi i wysokie - zarządzające imperialnym lennem. Do najbardziej znanych rodów należały walczące ze sobą od wieków rody Atrydów i Harkonnenów. Każdy ród miał swoje przedstawicielstwo w Laandsradzie - organizacji nadzorującej przestrzeganie przez rody kodeksu reguł. Reguły określały sposób prowadzenia sporów przez rody, w tym reguł kanly - sformalizowanej zemsty, a także zmiany rodu zarządzającego lennem. Akcja powieści rozpoczyna się w okresie, kiedy ród Harkonnenów ma przekazać pieczę nad planetą Arrakis (zwaną również Diuną) rodowi Atrydów. Landsraad był również odpowiedzialny za kontrolę nad zasobami broni atomowej, której posiadanie i używanie były bardzo mocno ograniczone. Sprzeciw rodu wobec Landsraadu narażał ród na wygnanie lub zniszczenie przy pomocy arsenału broni jądrowej.

[edytuj] Gildia Kosmiczna

Gildia Kosmiczna była organizacją sprawującą monopol nad podróżami kosmicznymi. Monopol ten wynikał z prostego faktu - nawigatorzy i sternicy Gildii byli jedynymi istotami potrafiącymi prowadzić olbrzymie statki kosmiczne (patrz Szkoły). Gildia była z zasady apolityczna, formalnie posiadała jednak prawo weta. W praktyce dzięki monopolowi nic nie działo się bez wiedzy i poparcia Gildii.

[edytuj] KHOAM

KHOAM (akronim utworzony z nazwy Konsorcjum Honnete Ober Advancer Mercantiles), (w edycji Wydawnictwa Zysk i S-ka tłumaczony jako ZNAH - Zjednoczony Nadzór nad Aktywnym Handlem), był organizacją sprawującą kontrolę nad handlem. Organizację kontrolowali Imperator i Wysokie Rody, cichymi wspólnikami byli Gildia Kosmiczna i Bene Gesserit.

[edytuj] Szkoły

Wielkie szkoły były organizacjami powstałymi po butleryjskim dżihadzie. Ich celem było początkowo zapełnienie luki powstałej po zniszczeniu myślących maszyn poprzez rozwinięcie w niewyobrażalnym stopniu ludzkich zdolności. Z czasem niektóre z nich przerodziły się w potężne organizacje, które odgrywały znaczącą rolę na arenie politycznej i ekonomicznej wszechświata.

[edytuj] Gildia Kosmiczna

Najpotężniejsza ze szkół, dzięki monopolowi na podróże kosmiczne (patrz Polityka i ekonomia). Nawigatorzy Gildii byli jedynymi istotami, potrafiącymi prowadzić podróże międzygwiezdne. Początkowo byli normalnymi ludźmi, jednak ciągłe wystawianie się na olbrzymie ilości przyprawy powodowało nieodwracalne mutacje. Wyglądem nawigatorzy w niewielkim stopniu przypominali ludzi, byli zmuszeni do ciągłego przebywania w atmosferze gazu przyprawowego. Pod wpływem ogromnych ilości melanżu posiadali zdolność do wyznaczania kursu statku międzygwiezdnego bez pomocy maszyn. Niewielu zdawało sobie sprawę, że sprawowali nie tylko funkcję komputera pokładowego, ale byli również napędem statku - uginali czasoprzestrzeń, co pozwalało statkowi na przebycie drogi w ciągu ułamka sekundy. W ograniczonym stopniu potrafili także przewidywać przyszłość. Ich słabością było zużywanie ogromnych ilości przyprawy.

[edytuj] Bene Gesserit

Żeński zakon rozwijający ludzkie możliwości fizyczne i psychiczne do poziomu postrzeganego przez ludzi jako zdolności magiczne Wyspecjalizowane w tym celu siostry zakonu często zatrudniano jako Prawdomówczynie, czyli osoby pełniące rolę swoistego wykrywacza kłamstw, którego nie sposób było oszukać. Oprócz umysłu Bene Gesserit trenowały też ciało - specjalny program treningowy pozwalał osiągnąć równowagę mięśni i nerwów - pełną kontrolę nad ciałem.

[edytuj] Mentaci

Ludzkie komputery - ludzie specjalnie wytrenowani w celu przeprowadzania skomplikowanych obliczeń. Umysł mentata nastawiony był na pozyskiwanie ze świata jak największej ilości danych i przetwarzanie ich na drodze logicznego bądź heurystycznego wnioskowania. Używają soku safo do rozszerzenia umiejętności umysłu.

[edytuj] Bene Tleilax

Tleilaxanie to żyjący na odległej planecie mistrzowie zakazanych modyfikacji genetycznych, umieją np. wskrzeszać zmarłych. Jest to bardzo zamknięta kultura i obcy na próżno próbowali skopiować ich osiągnięcia.

[edytuj] Diuna

Diuna (rzadko używane słowo diuna oznacza wydmę), zwana także Arrakis, trzecia planeta Kanopusa, jedyne źródło melanżu we wszechświecie. W całości pokryta pustynnym piaskiem, poza rejonem bieguna północnego praktycznie nienadająca się do życia. W głębokiej pustyni można było znaleźć pola przyprawowe - połacie piasku bogatego w melanż. Jego wydobycie polegało na przerabianiu piasku przyprawowego przez olbrzymie maszyny - żniwiarki.

[edytuj] Ekologia

Niezwykłość Diuny polegała nie tylko na obecności przyprawy. Pustynię zamieszkiwały olbrzymie czerwie (ang. Worm - tłumaczone także jako piaskale), ogromne zwierzęta przypominające wyglądem kilkusetmetrową dżdżownicę. Rytmiczne wibracje wprowadzały te zwierzęta w szał, co czyniło wydobywanie przyprawy niezwykle niebezpiecznym.

Cykl powstawania przyprawy rozpoczynał się od piaskowego planktonu - piaskopływaków maleńkich żyjątek rozsianych po całej pustyni, żywiących się przyprawą. Piaskopływaki przekształcały się następnie w małych stworzycieli - stworzenia o średnicy kilku centymetrów, których celem było znalezienie w piaskach Diuny jakichkolwiek śladów wilgoci. Takie kieszenie wodne były otaczane przez stworzycieli, które łączyły się ze sobą tworząc wokół kieszeni skorupę. Rozpoczynała się reakcja, w trakcie której wewnątrz bąbla tworzyła się mieszanina masy preprzyprawowej i gazów. Proces kończył się olbrzymią eksplozją bąbla, rozrzucającą przyprawę po okolicy. Miliony stworzycieli ginęły w takiej eksplozji, kilka z nich jednak przeżywało i w ciągu kilku lat wyrastały z nich małe czerwie. Czerwie przemierzały piaski pustyni żywiąc się planktonem, rozprowadzając przyprawę po całej planecie i produkując tlen.

[edytuj] Fremeni

Fremeni (Wolanie) - tubylcza ludność Diuny, ludzie mieszkający na tej planecie od wieków, przystosowani do niezwykle trudnych warunków planety. Przeżycie na otwartej pustyni umożliwiały im specjalne kombinezony - filtrfraki, które odzyskiwały wodę z wydzielanych przez organizm płynów, przetwarzając je na wodę pitną. Fremen z dobrze dopasowanym filtrfrakiem tracił na pustyni nie więcej niż naparstek wody dziennie.

Fremeni, zahartowani trudnymi warunkami panującymi na planecie, byli znakomitymi wojownikami, bez trudu pokonywali Harkonnenów, a nawet sardaukarów Imperatora. Nie doceniano także ich liczebności, głównie ze względu na niechęć Fremenów do obcych. Mieli także tajne plany ekologicznej transformacji Diuny z pustynnej planety w raj.

[edytuj] Melanż

Postanowienia Butleryjskiego Dżihadu zakazały budowy urządzeń na podobieństwo ludzkiego umysłu. Postęp został wtedy skierowany na eksplorację ukrytych możliwości ludzkiego umysłu i ciała i ich rozwój do granic nieznanych naszej cywilizacji. Komputery zostały zastąpione ludzkimi odpowiednikami - mentatami. Mentaci używali soku z rośliny nazywającej się safo do rozszerzania umiejętności swojego umysłu. Często sięgano po środki umożliwiające rozszerzanie tych możliwości, a najczęściej wykorzystywanym i dającym największe możliwości był melanż (potocznie nazywany przyprawą).

Melanż jest to substancja niezwykle skomplikowana pod względem budowy chemicznej i jej oddziaływania na ludzki umysł. Przedłużała życie i umożliwiała poszerzanie granic ludzkiej świadomości, a w połączeniu z ćwiczeniami mentalnymi i fizycznymi pozwalała na rozwinięcie nieludzkich wręcz zdolności. To wszystko powodowało że melanż był najbardziej pożądaną i najdroższą substancją we wszechświecie i często walutą, zaś planeta Diuna (Arrakis) - jedyne miejsce pozyskiwania melanżu - centrum wydarzeń, które miały wstrząsnąć całym wszechświatem.

[edytuj] Historia

[edytuj] Diuna

Arrakis (Diuna), najważniejsza planeta we wszechświecie, jedyna na której znajdują się złoża melanżu - substancji umożliwiającej jasnowidztwo niezbędne do uniknięcia niebezpieczeństw ponadwymiarowych podróży kosmicznych, zostaje oddana w lenno rodowi Atrydów. Na planetę przybywają książę Leto Atryda, jego konkubina lady Jessika, syn Paul oraz ich armia. Wkrótce po przybyciu, ród Harkonnenów wspomagany przez oddziały imperialne, dokonuje przewrotu. Lady Jessice i Paulowi udaje się uciec z pogromu. Uciekając, trafiają do siczy zamieszkiwanej przez Fremenów pod przywództwem Stilgara. "Bestia" Rabban Harkonnen eksploatuje Arrakis stosując terror, budując powszechną wrogość Fremenów do nowych panów. Paul, pod wpływem Wody Życia (wydzieliny z nowonarodzonego czerwia), budzi w sobie moce prorocze, okazując się oczekiwanym elementem doboru naturalnego Bene Gesserit - Kwisatz Haderach. Przyjmując imię "Paul Muad'Dib" prowadzi Fremenów do walki z Harkonnenami. Po pokonaniu Harkonnenów i unieruchomieniu wojsk Imperatora Szaddama IV, dochodzi do przejęcia władzy nad Arrakis przez ród Atrydów.

[edytuj] Mesjasz Diuny

Po świętej wojnie, niosącej kult Muad'Diba w galaktyce zawiązuje się spisek poprzednich potęg w celu zniszczenia młodego władcy. W wyniku spisku Paul zostaje oślepiony i wybiera koniec Fremena czyli samotną wędrówkę na pustynię. Alia zostaje regentką imperium, w imieniu dzieci Paula 'Muad'Diba' Atrydy. Rozpoczyna się globalny program transformacji ekologicznej planety, której celem jest przekształcenie pustynnej planety w kwitnący ogród. Pojawia się ślepy kaznodzieja, niosący kazania dla ludu, sprzeczne z religią propagowaną przez Alię. Zostaje w końcu zidentyfikowany jako Muad'Dib, który przypadkowo łącząc się umysłowo z własnym maleńkim synem zapobiega kolejnemu spiskowi na życie jego i jego siostry - swoich dzieci.

[edytuj] Dzieci Diuny

Kult Alii 'Paskudztwa' urasta do niebotycznych rozmiarów. Alia, czując zagrożenie, organizuje spisek na dzieci Paula. Oboje jednak uciekają, ale Ganima wpada w ręce Alii. Podczas ucieczki młody Leto przybywa do Szulochu - mitycznego, a w rzeczywistości utajnionego ośrodka Fremenów. Leto - syn Paula, korzystając z wyjątkowych cech umysłu decyduje się na symbiozę z 'maleńkimi stworzycielami' - organizmami będącymi zarodnikami czerwi pustyni. Symbioza zwielokrotnia jego siły i umożliwia - poprzez wielokrotne dewastacje - cofnięcie "programu ekologicznego Diuny", którego celem było przemienienie pustynnej Arrakis w zielona planetę, z której "pada woda z nieba". Symbioza ma jednak ograniczenia - Leto staje się unikalnym organizmem - nieodwracalnym połączeniem człowieka i czerwia w jedno.

[edytuj] Bóg Imperator Diuny

Leto staje się Imperatorem - formą gigantycznego czerwia z fragmentem ludzkiego korpusu, tyranem, który żyje 3 i pół tysiąca lat. Diuna uległa całkowitej transformacji ekologicznej, czerwie - źródło melanżu wyginęły, a całość imperium funkcjonuje dzięki olbrzymim zapasom melanżu zgromadzonych w tajnych miejscach przez Gildię i Imperatora. Fakt ograniczonych zapasów winduje ceny przyprawy do horrendalnych cen, podróże kosmiczne stają się dostępne jedynie dla najbogatszych (za kilka gramów można kupować planety), a same podróże sporadyczne. Na tyrana są organizowane mniej lub bardziej udane próby zamachów, w końcu tyran spada do wody. Jego ciało rozpada się na piaskopływaki wiążące wodę planety, stopniowo zamieniając żyzną planetę w pustynię.

[edytuj] Heretycy Diuny

Arrakis, zwana Rakis znowu jest pustynną planetę na której żyją czerwie pustyni, a w każdym z nich żyje cząstka dawnego Leto II Atrydy. Pojawia się dziewczynka Sheeana, mająca w żyłach krew Atrydów i mogąca im rozkazywać. Z przestrzeni powracają dawni wygnańcy - krwiożercze Czcigodne Macierze, siejące strach i zniszczenie. Planety po kolei poddają się lub zostają zniszczone przez Czcigodne Macierze. Taki los spotyka serce i pierwszą główną siedzibę Bene Gesserit - Wallach IX oraz Rakis.

[edytuj] Diuna: Kapitularz

Melanż jako produkt jest praktycznie bezwartościowy - zastępuje go sztuczny melanż, umożliwiający podróże kosmiczne, wyprodukowany przez Tleilaxan. Czcigodne Macierze coraz bardziej podbijają kolejne światy zakonu, a Bene Gesserit słabną. W końcu resztki zakonu chronią się na oddalonej planecie - pustynnym Kapitularzu. Wraz z nimi przybywa ostatnia nadzieja Bene Gesserit - ładunek piaskopływaków, w przyszłości mogących być źródłem melanżu, wywołującym przebudzenia osobowości i narkotyczne wizje członkiń zakonu. Przebywa tam także Murbella - pojmana Macierz. Murbella docenia znaczenie melanżu - zabijając Czcigodną Macierz przejmuje przewodnictwo nad wszystkimi Czcigodnymi Macierzami i kończy wojnę z Bene Gesserit. Ku radości zakonu, na Kapitularzu pojawiają się czerwie, będące źródłem upragnionego melanżu.

[edytuj] Uniwersum Diuny w kulturze masowej

Tom pierwszy Kronik Diuny został w 1984 roku zekranizowany pod tym samym tytułem (Diuna), powstały także dwa miniseriale telewizyjne; na podstawie powieści stworzono też kilka gier komputerowych:

• Dune - przygodowa gra w której gracz wciela się w role Paula Atrydy i ma za zadanie pokonanie panujących na planecie Harkonnenów
• Dune II - pierwsza na świecie strategia czasu rzeczywistego (RTS)
• Dune 2000 - polepszona graficznie i udoskonalona gra bazująca na tym samym pomyśle i świecie
• Emperor: Battle for Dune - Kolejny RTS, tym razem w dopracowanym środowisku 3d
• Frank Herbert's Dune - gra przygodowa,

[edytuj] Etymologia nazw występujących w Uniwersum Diuny

• Arrakis - istnieje gwiazda o nazwie Arrakis (μ Draconis), pochodzącej od arab. ar-rāqiṣ - tancerz
• Atrydzi to w mitologii greckiej obciążony klątwą ród królewski.
• Diuna to rodzaj wydmy
• Dżihad Butleriański - w oryginale butlerian - według książkowej etymologii pochodzi od nazwiska wicekróla Faykana Butlera, który w powieści przywłaszczył sobie chwałę przynależną Atrydom za zwycięstwo w Dżihadzie. Butler po angielsku znaczy lokaj, administrator. Dżihad to pojęcie z islamu, tłumaczone często niedokładnie w Europie jako "święta wojna"
• Fremeni - od ang. free men - wolni ludzie
• Harkonnen - Härkönen to fińskie nazwisko. Härkä po fińsku znaczy "byk"
• Landsraad - słowo prawdopodobnie pochodzi z języka średnioangielskiego, gdzie land oznaczało kraj (feudalny), a raad - radę. Landsraad oznaczałby radę krajów, jednak termin ten prawdopodobnie nigdy nie występował poza uniwersum powieści Herberta. Podobnie brzmiące współczesne słowo duńskie zapisywane jest landraad.
• Leto Atryda - Leto oznacza po łacinie zabić. W mitologii greckiej natomiast Leto była prześladowaną przez Herę matką Apollina i Artemidy.
• Melanż - z fr. mélange - mieszanina
• Ornitopter - połączenie gr. órnis dpn. órnithos - ptak (jak w ornitologia) i gr. pterón - pióro; skrzydło (jak w helikopter); w języku polskim najczęściej jako skrzydłowiec
• Feyd Rautha - rauta po fińsku znaczy "żelazo"
• Stilgar - pochodzi z ang. steel - stal, stalowy i guard - strażnik

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Encyklopedia uniwersum Diuny (en)