Wieloświat

Z Wikipedii

Idea istnienia innych wszechświatów oprócz naszego doprowadziła do powstania definicji wieloświata (multiwersum, multiświata, metawszechświata, super-wszechświata), zawierającego w sobie wszystko inne (w tym wszystkie możliwe, potencjalne - niezależnie od rozważanych czasoprzestrzeni lub wymiarów, w których się znajdują - wszechświaty; w tym także tak zwane wszechświaty równoległe). Zbiór wszelkich możliwych wszechświatów.

[edytuj] Historia nazwy

Choć podobne koncepcje istniały już w starożytności, najczęściej używany dziś termin (ang. multiverse) został wymyślony w grudniu 1960 przez Andy'ego Nimmo, wówczas wiceprezesa Szkockiego Oddziału Brytyjskiego Towarzystwa Międzyplanetarnego na potrzeby odczytu o wieloświatowej interpretacji fizyki kwantowej, która opublikowana została w roku 1957. Odczyt ten miał miejsce w lutym 1961, kiedy to słowo, oraz jego pierwotna definicja "widoczny wszechświat, którego wielokrotność stanowi całość wszechświata" zostały po raz pierwszy użyte. Definicja ta różniła się od obecnej dlatego, że definicją słowa 'wszechświat' było "wszystko, co istnieje". "Uni" oznacza jeden, a "multi" wiele, więc według Nimmo wszystkie multiwersa składają się na jeden wszechświat.

Słowo używane było przez kilka lat zarówno poprawnie, jak i niepoprawnie. Pod koniec lat 60., pisarz science fiction Michael Moorcock użył tego słowa do określenia zbioru wszystkich światów. Po przeczytaniu tej powieści, fizyk David Deutsch użył go w tym znaczeniu w pracy naukowej o zbiorze wszystkich możliwych wszechświatów, odwrotnie do pierwotnej definicji Andy'ego Nimmo. Po opublikowaniu tej pracy, słowo to rozpowszchniło się wśród innych naukowców. Obecnie więc słowo "wszechświat" oznacza jeden świat, rządzący się określonymi prawami, zaś "wieloświat" jest hipotetycznym zbiorem wszystkich wszechświatów.

[edytuj] Teorie naukowe

Zgodnie z jedną z interpretacji mechaniki kwantowej w tej przestrzeni znajdują się wszechświaty, które pochodzą od naszego wszechświata. Co chwila powstają w tej przestrzeni nowe uniwersa, za każdym razem, gdy powstaje we wszechświecie wybór (np. dana cząsteczka może poruszyć się kilkoma drogami i wtedy powstaje tyle nowych wszechświatów, ile jest możliwych dróg, a w każdym nich cząsteczka porusza się po innej drodze).

Innego rodzaju multiwersum opisane zostało w 11-wymiarowym rozszerzeniu teorii strun zwanym M-teorią. W tej teorii, nasz i inne wszechświaty powstały w wyniku kolizji membran w 11-wymiarowej przestrzeni (tzw. hiperprzestrzeni). W przeciwieństwie do wszechświatów w "multiwersum kwantowym", mogą one mieć zupełnie różne prawa fizyki.

Tego typu teorie są jednak często krytykowane za niespełnianie zasady brzytwy Ockhama, czyli nie mnożenia bytów ponad miarę. Fizyka z definicji zajmuje się rzeczywistością, którą można w jakiś sposób badać - a zatem wyłącznie wszechświatem dostępnym ludzkiemu poznaniu. Dowiedzenie istnienia innych wszechświatów - z którymi ludzie nie mogą mieć bezpośredniego kontaktu jest na mocy ich definicji niewykonalne - a zatem ich istnienie zawsze będzie tylko przedmiotem czczych spekulacji. Z drugiej strony - gdyby istniała możliwość "przejścia" do równoległych światów i ich zbadanie - byłyby one po prostu częścią naszego wszechświata i nazywanie ich osobnymi światami byłoby prawdopodobnie zbędne.

[edytuj] Wieloświaty w religii

Istnienie wieloświata zakładają wyznawcy niektórych religii, na przykład mormoni czy choćby część rodzimowierców słowiańskich. Inne, jak np. Kościół katolicki, zdecydowanie odrzucają teorię multiświatów.

Buddyzm naucza, że istnieje wiele wrzechświatów, które mają okresy swojego powstawania, trwnia i zaniku, gdy istnieją ku temu odpowiednie warunki w zgodzie z kolektywnym prawem przyczynowo-skutkowym karma czujących istot mających przebywać w tych wrzechświatach. Pomiędzy istnieniem tych wrzechświatów są ciemne okresy nie istnienia, kiedy ze względu na brak odpowiednich warunków przyczynowo-skutkowych występuje jedynie potencjał dla stworzenia wrzechświatów. Obecny okres istnienia wrzechświata tradycyjnie nazwany jest w Buddyzmie jako bardzo pomyślny, gdyż pojawi sie w nim tysiąc w pełni oświeconych istot tzn. buddów, a historycznym i obecnym buddą jest Siakjamuni urodzony w Indiach, czwarty w kolejności z owych buddów.

[edytuj] Wieloświaty w kulturze masowej

Multiwersa występują również często w utworach science fiction i fantasy. Do najbardziej znanych należą wieloświat Michaela Moorcocka, Cienie w Kronikach Amberu Rogera Zelaznego, plany w grze Dungeons & Dragons. Multiwersa istniały również w filmach Tylko jeden czy Sliders.