Zagadka Kaspara Hausera

Z Wikipedii

Zagadka Kaspara Hausera – dramat niemiecki w reżyserii Wernera Herzoga, wyprodukowany przez Werner Herzog Filmproduktion we współpracy z niemiecką telewizją ZDF w 1974 roku. Jego oryginalny tytuł brzmi: "Każdy za siebie i Bóg przeciw wszystkim", co jest cytatem zaczerpniętym przez reżysera z filmu brazylijskiego^[1]. Nazwa filmu została jednak potem zmieniona na bardziej nośną, choć czołówka pojawiająca się w filmie zawiera niemiecki napis: "JEDER FÜR SICH UND GOTT GEGEN ALLE". Produkcja kosztowała 816 000 marek niemieckich. Film miał swoją premierę 15 listopada 1974 roku w Monachium^[2].

Spis treści 1 Fabuła 2 Produkcja 3 Muzyka 4 Recepcja 5 Analizy 6 Bibliografia 7 Przypisy

[edytuj] Fabuła

Film opowiada prawdziwą historię Kaspara Hausera (w tej roli Bruno S.), 17 letniego znajdy, który pojawił się w 1828 roku na norymberskim rynku. Nie wiedział nic o swoim pochodzeniu, znał jedynie swoje nazwisko, które napisał na kartce papieru. Najpierw trafił pod opiekę wojskowego, potem na przemian: raz znajdował się u miejscowej ludności, raz był więziony w wieży. Stał się ciężarem dla miasta, dlatego urzędnicy postanowili aby występował w cyrku. Spodziewano się, że w taki sposób zarobi na swoje utrzymanie, korzystając z ogromnego zainteresowania jego osobą wśród ludności. Podczas jednego z występów zauważył go dr Daumer (Walter Ladengast, wystąpił m.in. w Nosferatu wampirze Herzoga oraz w telewizyjnym filmie Andrzeja Wajdy zrealizowanym przy udziale telewizji niemieckiej, zatytułowanym Piłat i inni). Podczas pobytu u doktora, Kaspar rozwijał swe zdolności, napisał także autobiografię. Jednak poznanie kultury, religii i nauki spowodowało, że Hauser zaczynał się buntować i zamykać w sobie. Wytwory cywilizacji nie okazały się kluczem do poznania jego tajemnicy. Zaatakowany drugi raz przez nieznanego osobnika (pierwszym napastnikiem był ten sam mężczyzna, co zostawił Kaspara na rynku miejskim – może to sugerować różne filozoficzne powiązania) zmarł na skutek obrażeń głowy. Autopsja wykazała, że przyczyną jego "dziwnego zachowania" była anomalia mózgu.

[edytuj] Produkcja

Scenariusz

Herzog kręci filmy fabularne jak dokumenty i dokumenty jak fabuły. Dlatego scenariusz filmu oparty został na prawdziwych listach Kaspara, jego autobiografii, tekstach pochodzących z ówczesnych gazet oraz medycznych wynikach^[3]. Krytyk filmowy Wacław Świeżyński pisał: Reżyser (...), wytrwały poszukiwacz niezwykłych pejzaży duchowych, nie poszedł w filmie tropem plotek, domysłów, zagadki historycznej lub kryminalnej. Zmienił też pewne realia: Norymbergę zastąpiło miasteczko N. (...), Kaspar jest tu znacznie starszy niż jego pierwowzór, a mordercą, czego przecież nie udowodniono, jest ten sam osobnik, który go więził w piwnicy" ^[4].

Lokacje

Zdjęcia do filmu powstały w okolicach i w miasteczku Dinkelsbühl w Niemczech. Wizje Kaspara Hausera zilustrowane zostały zdjęciami nakręconymi m.in. na Saharze przy udziale tamtejszej rdzennej ludności tj. Berberów^[5].

Zdjęcia

Obraz w scenach wizyjnych został poddany laboratoryjnej obróbce, polegającej na wyświetlaniu gotowego filmu na rozpiętym materiale. Całość była ponownie rejestrowana na kamerze ustawionej kilka stóp od ekranu, co dawało efekt migotania światła^[6].

Ciekawostki

• Bruno S. tak wczuł się w kreowaną przez siebie postać, iż reżyser przyłapał go pewnego dnia na spaniu w filmowym kostiumie. Było to już po zrealizowaniu filmu. Bruno właściwie grał siebie; następny film Herzoga z jego udziałem Stroszek, zawiera wiele faktów z życia Brunona.

• Późną jesienią po zakończeniu zdjęć do filmu, Herzog wyruszył pieszo z Monachium do Paryża. Wędrówka miała być ofiarą złożoną w intencji życia jego przyjaciółki, znawczyni niemieckiego ekspresjonizmu Lotte Eisner. Literackim zapisem tej podróży jest dziennik Vom Gehen im Eis – Drogą po lodzie.

[edytuj] Muzyka

W sekwencji rozpoczynającej film wykorzystano fragmenty Zaczarowanego fletu Mozarta. Herzog wyznał w jednym z wywiadów, że jechał kiedyś autostradą w nocy i usłyszał fragment opery Mozarta. W tamtej chwili wiedział, że to właśnie ta muzyka musi pojawić się na początku filmu. W filmie usłyszeć można także fragmenty Kanon D-dur Johanna Pachelbela (scena, gdy na ekranie pojawia się sentencja autorstwa Georga Büchnera), w sekwencji poprzedzającej pojawienie się Kaspara w miasteczku N. wykorzystano Requiem na pięć głosów autorstwa Orlando di Lasso. Niektóre wizje Hausera zilustrowane zostały utworem Adagio g-moll Tomasso Albinoniego^[7].

[edytuj] Recepcja

Zagadka Kaspara Hausera uchodzi za jeden z najważniejszych filmów w dorobku Wernera Herzoga. Amerykański krytyk Roger Ebert, umieścił Zagadkę... w swojej książce Great Movies, jako jeden z najlepszych filmów jakie jego zdaniem kiedykolwiek powstały^[8]. Film otrzymał tzw. Srebrną Palmę oraz nagrodę FIPRESCI na MFF w Cannes w 1975 roku. Reżyser Ingmar Bergman umieścił Zagadkę Kaspara Hausera na swojej liście najważniejszych filmów jakie kiedykolwiek widział. Bergman mówił: „Gdybym miał wymienić 10 najważniejszych filmów obejrzanych w życiu, znalazłaby się wśród nich Zagadka Kaspara Hausera, film niezwykle mądry, głęboki i piękny”^[9].

[edytuj] Analizy

Tadeusz Sobolewski, polski krytyk filmowy pisze w książce Za duży blask: "Herzog dotyka, jak mówi Maria Janion, <<skandalu samej egzystencji>>. Człowieka widzi jako niewinną ofiarę (...) W świetle jego filmów wszyscy jesteśmy obcy, jak Kaspar Hauser, dziki człowiek wychowany w piwnicy (...), tragiczny bohater nieumiejący odnaleźć się ani w kulturze, ani w stanie dzikości. (...) W filmie była zawarta intencja uogólniająca: w każdym z nas jest coś z podrzutka. Uczestnicząc w kulturze, umiejętnie pokrywamy swoją obcość"^[10].

[edytuj] Bibliografia

• Tadeusz Sobolewski, "Za duży blask", Kraków, Wydawnictwo Znak, 2004, ISBN 83-240-0387-8.
• Roger Ebert, "The Great Movies II", New York, Broadway Book, 2005, ISBN 0767919505

Przypisy