Hugo Kołłątaj

Z Wikipedii

Hugo Kołłątaj

Data i miejsce urodzenia	1 kwietnia 1750 Dederkały
Data i miejsce śmierci	28 lutego 1812 Warszawa
Herb

Funkcja	podkanclerzy koronny
Okres urzędowania	od 1791
Święcenia	1774

Hugo Kołłątaj herbu Kotwica (urodzony 1 kwietnia 1750 w Dederkałach Wielkich na Wołyniu – zmarł 28 lutego 1812 w Warszawie) – podkanclerzy koronny od 1791, referendarz wielki litewski od 1786, polski polityk, publicysta oświeceniowy, biskup, satyryk.

Urodził się w rodzinie szlacheckiej. Początkową edukację odebrał w szkołach w Pińczowie , a następnie kształcił się na Akademii Krakowskiej, gdzie uzyskał stopień doktora filozofii (1768). Później, w latach 1770-1774 studiował w Wiedniu, a następnie w Rzymie, gdzie uzyskał doktorat z prawa i teologii oraz przyjął święcenia kapłańskie.

Po powrocie do Polski został kanonikiem krakowskim. Był kapłanem w Pińczowie i Krzyżanowicach Dolnych (tam napisał projekt konstytucji 3 maja). Był działaczem Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych i Komisji Edukacji Narodowej oraz twórcą planu rozbudowy szkół w całym kraju. W latach 1777-1780 z ramienia KEN dokonał reformy Akademii Krakowskiej. Wprowadził między innymi wykłady z nauk przyrodniczych i literatury polskiej, a także umożliwił dostęp do nauki studentom pochodzącym z mieszczaństwa.

Jego reforma polegała także na uporządkowaniu spraw majątkowych akademii. Kołłątaj umożliwił rozwój postępowych idei i poprawił poziom naukowy uczelni. W latach 1782-1786 pełnił funkcję rektora.

W czasie Sejmu Czteroletniego należał do najaktywniejszych działaczy stronnictwa patriotycznego.

W rozprawie politycznej Do Stanisława Małachowskiego [...] Anonima listów kilka sformułował plan reformy państwowej mający swój wyraz w konstytucji 3 maja.

Do Warszawy przeniósł się w 1778 roku i zgromadził tam prężny zespół publicystów, zwany kuźnicą kołłątajowską w którym działali m.in. Franciszek Ksawery Dmochowski i Franciszek Salezy Jezierski. Był jednym z autorów konstytucji 3 maja.

Po uchwaleniu Konstytucji Kołłątaj zostaje mianowany podkanclerzym koronnym (1791). Był też jednym z założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej.

W czasie wojny polsko-rosyjskiej, na zebraniu 23 lipca 1792 poparł decyzję króla Stanisława Augusta Poniatowskiego o jego przystąpieniu do konfederacji targowickiej. Podczas rządów targowicy od roku 1792 przebywał w Dreźnie.

Hugo Kołłątaj skupił wokół siebie grono publicystów, którzy krytykowali przestarzałą strukturę polityczną i społeczną Rzeczypospolitej. Grono te nazywano Kuźnicą Kołłątajowską.

Przygotowywał i uczestniczył w insurekcji kościuszkowskiej, wchodząc w skład Rady Najwyższej Narodowej, obejmując w niej Wydział Skarbu i prezentując bardziej radykalne poglądy niż w okresie Konstytucji 3 Maja. Pod koniec powstania kościuszkowskiego po szturmie Pragi 4 listopada 1794 Hugo Kołłątaj potajemnie opuścił Warszawę.

Przebywał na emigracji i 6 grudnia 1794 został aresztowany przez Austriaków w Radymnie, w chwili gdy zmierzał przez Galicję i Węgry do Wenecji. Został osadzony w areszcie w Przemyślu. W więzieniu przebywał aż do roku 1802. Później udał się na Wołyń, gdzie był współtwórcą Liceum Krzemienieckiego.

W latach 1807-1808 podejrzany o kontakty z Napoleonem zostaje wywieziony i przetrzymywany w Moskwie przez Rosjan.

Jako publicysta zajmował się przede wszystkim nauką, oświatą i wychowaniem, ale także jego pisma były podstawą Konstytucji 3 Maja, poruszały sprawy społeczne i władzy państwowej. Postulował:

dziedziczność tronu
zniesienie liberum veto
ogólne opodatkowanie
zmniejszenie wpływów magnaterii
sejm gotowy
prawa dla mieszczan
wolność dla chłopstwa (zamiana pańszczyzny na czynsz)

Ostatnie lata życia przebywał w Księstwie Warszawskim. Zmarł w opuszczeniu, po długiej i ciężkiej chorobie. Został pochowany na warszawskich Powązkach, ale urna z jego sercem została złożona w kościele w Wiśniowej (we dworze w tej miejscowości mieszkał jego brat Rafał Kołłątaj).

W 1786 odznaczony Orderem Świętego Stanisława. W 1791 został kawalerem Orderu Orła Białego.

[edytuj] Dzieła

Pozostawił po sobie wiele utworów publicystycznych, niektóre z nich to:

Listy Anonima (1788-89)
Prawo polityczne narodu polskiego (1790)
O ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 Maja
Uwagi nad tą częścią ziemi polskiej, która od Traktatu Tylżyckiego zwać poczęto Księstwem Warszawskim (1808)
Rozbiór krytyczny zasad historii o początkach rodu ludzkiego, czyli racjonalistycznie pojęty wstęp do historii
Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III
Porządek filozoficzno-moralny (1810)
Naukowe podstawy polityki.