Język portugalski

Z Wikipedii

Português
Obszar	Portugalia, Brazylia, Angola, Mozambik, Timor Wschodni i inne
Liczba mówiących	210 000 000
Ranking	6.
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie *Języki romańskie **Języki zachodnioromańskie ***Język portugalski
Pismo	łaciński
Status oficjalny
Język urzędowy	Angola, Brazylia, Gwinea Bissau, Mozambik, Portugalia, Republika Zielonego Przylądka, Timor Wschodni i Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej
Regulowany przez	nie istnieje pojedyncza instytucja zajmująca się regulacją jęz. portugalskiego
Kody języka
ISO 639-1	pt
ISO 639-2	por
ISO/FDIS 639-3	por
SIL	POR
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Portugalska wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka portugalskiego

Język portugalski - język z grupy romańskiej języków indoeuropejskich, którym posługuje się ponad 210 mln osób, zamieszkujących Portugalię oraz byłe kolonie portugalskie: Brazylię, Mozambik, Angolę, Gwineę Bissau, Wyspy Świętego Tomasza i Książęcą i Republikę Zielonego Przylądka. We wszystkich tych krajach jest on językiem urzędowym. Portugalski język literacki oparty jest na dialekcie północnym. Najstarsze zapisy w tym języku pochodzą z XII w. Kraje, w których portugalski jest językiem urzędowym, współpracują ze sobą w ramach założonej w 1996 Wspólnoty Państw Portugalskojęzycznych.

Spis treści 1 Warianty 2 Wymowa (norma europejska) 2.1 Wyjątki 2.2 Znaki diakrytyczne 2.2.1 Acute (agudo) (´) 2.2.2 Cedilla (cedilha) (¸) 2.2.3 Cyrkumfleks (circumflexo) (ˆ) 2.2.4 Grave (grave) (`) 2.2.5 Tylda (tilde) (˜) 2.2.6 Diaeresis/Umlaut (trema) (¨) 3 Podstawowe różnice między normą brazylijską a europejską 4 Informacje różne 4.1 Wyrazy pochodzenia arabskiego 5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Warianty

Język portugalski posiada dwa znormalizowane, równoprawne i oficjalnie nawzajem się uznające warianty (normy):

• brazylijski
• europejski

Oba warianty posiadają liczne nieznormalizowane dialekty, różniące się głównie wymową.

Norma brazylijska obowiązuje tylko w Brazylii. Norma europejska obowiązuje w Portugalii i portugalskojęzycznych krajach afrykańskich (Angola, Mozambik, itp.). Próby uznania portugalskiego używanego w krajach afrykańskich za trzeci oficjalny wariant języka portugalskiego nie zakończyły się dotychczas sukcesem. W wyniku tego wszelkie odstępstwa od portugalskiego europejskiego istniejące w portugalskim używanym w krajach afrykańskich traktowane są nie jako znormalizowany, odrębny wariant, ale jako różnice dialektalne wewnątrz portugalskiego europejskiego. Oczywiście nie dotyczy to crioulos – nieoficjalnych, ale używanych na co dzień przez większość mieszkańców niektórych portugalskojęzycznych krajów afrykańskich (Republika Zielonego Przylądka, Gwinea Bissau) języków kreolskich, które są odrębnymi językami.

Zasady fonetyczne i gramatyczne normy europejskiej portugalskiego zostały ustalone na podstawie portugalskiego mówionego w Lizbonie i okolicach (dlatego czasami norma europejska jest nazywana normą lizbońską). Zasady fonetyczne i gramatyczne normy brazylijskiej portugalskiego została ustalona na podstawie portugalskiego mówionego w Rio de Janeiro i okolicach (dlatego czasami norma brazylijska jest nazywana normą carioca lub fluminense).

[edytuj] Wymowa (norma europejska)

Charakterystyczną cechą wymowy portugalskiej (istniejącą tylko w wariancie europejskim) jest redukcja (ścieśnienie albo skrócenie) samogłosek w sylabach nieakcentowanych. Najbardziej jest to widoczne w przypadku samogłoski e, która w sylabach nieakcentowanych praktycznie zanika. Język portugalski jest jedynym językiem romańskim, w którym istnieje redukcja samogłosek. Istnieją niepotwierdzone naukowo hipotezy, że owa redukcja pojawiła się w jęz. portugalskim pod wpływem jęz. arabskiego, który również posiada podobną cechę.

Litera	wymowa	Przykład
a	W sylabie akcentowanej jak po polsku (z wyjątkiem pozycji przed l plus inna spółgłoska, przed m i przed n)	carro (samochód)
	W sylabie akcentowanej przed m i przed n zbliżone do a w angielskim słowie cat, tylko krótsze.	sandes (kanapka)
	Przed l plus inna spółgłoska (zarówno w sylabie akcentowanej jak i nieakcentowanej) jak nieistniejąca w polskim tylnojęzykowa głoska, zbliżona do a w angielskim star.	alto (wysoki)
	W sylabie nieakcentowanej zbliżone do a w angielskim cat, tylko krótsze.	leva (niesie)
á	Jak polskie a	fácil (łatwy)
â	Zbliżone do a w angielskim cat, tylko krótsze	ânsia (niepokój)
b	Na początku wyrazu i po spółgłosce jak polskie b	bem (dobrze), pombo (gołąb)
	W innych pozycjach (np. pomiędzy samogłoskami) jak polskie b wymawiane z niedomkniętymi ustami	cabeça (głowa)
c	Przed a/o/u lub spółgłoską jak polskie k.	cultura (kultura)
	Przed e/i jak polskie s.	ciência (nauka)
	Zbitkę ch wymawia się jak polskie sz	chávena (filiżanka)
d	Na początku wyrazu i po l, n i r tak samo jak polskie d	damas (warcaby), ordem (rozkaz)
	W innych pozycjach (np. pomiędzy samogłoskami) – jak polskie d, ale z językiem pozostającym między zębami	obrigado (dziękuję)
e	W niektórych sylabach akcentowanych wymawiane jako e otwarte, czyli takie jak w polskim	tenho (mam)
	W innych sylabach akcentowanych wymawiane jako e zamknięte, nieistniejęce w polskim, ale zbliżone do sposobu, w jaki wymawiamy e w niemieckim See, tylko krótsze	cera (wosk)
	W sylabach nieakcentowanych jak krótkie i (na początku wyrazu) lub bardzo krótkie y (w innych pozycjach)	editar (edytować), leite (mleko)
é	Jako e otwarte, czyli takie jak w polskim	céu (niebo)
ê	Jako e zamknięte, nieistniejące w polskim, ale zbliżone do sposobu, w jaki wymawiamy e w niemieckim See, tylko krótsze	pêra (gruszka)
f	Jak po polsku.	afastado (odległy)
g	Przed spółgłoską lub a/o/u jak polskie g.	adega (piwnica)
	Przed e/i jak polskie ż.	abranger (obejmować)
	Gu przed a/o/u, a także w wyjątkach przed e/i (patrz niżej), jak gł.	água (woda)
	Gu przed e/i jak polskie g.	carregue (nieść)
h	Nieme (nie wymawia się).	hotel (hotel)
i, í	Jak po polsku.	acústica (akustyka)
j	Jak polskie ż.	coruja (sowa)
l	W większości pozycja podobne do polskiego kresowego ł	hotel, aldeia (wioska)
	Zbitkę lh wymawia się miękko, jak rosyjskie ль.	espelho (lustro)
m	Po samogłosce nazalizuje ją (patrz niżej).
	W przeciwnym wypadku tak, jak po polsku.	alarme (alarm)
n	Po samogłosce nazalizuje ją (patrz niżej).
	W przeciwnym wypadku tak, jak po polsku.	pneu (opona)
	Nh wymawia się jak polskie ń/ni (jak w polskim lazania)	dinheiro (pieniądze)
o	W niektórych sylabach akcentowanych wymawiane jako o otwarte, czyli podobne do polskiego	forma (kształt)
	W innych sylabach akcentowanych wymawiane jako o zamknięte, nieistniejące w jęz. polskim, które wymawia się trochę jak polskie ło	senhor (pan)
	Nieakcentowane (z wyj. na początku słowa, gdzie nawet w sylabie nieakcentowanej jest wymawiane jako o otwarte lub zamknięte) wymawia się jak polskie u.	temos (mamy)
	Zbitka literowa ou wymawiana jest zawsze jako o zamknięte, nieistniejące w jęz. polskim, które wymawia się trochę jak polskie ło	pouco (mało)
ó	Jako o otwarte, czyli takie jak w polskim	cópia (kopia)
ô	Jako o zamknięte, nieistniejące w jęz. polskim, które wymawia się trochę jak polskie ło	pôr (kłaść)
p	Jak po polsku.	apertar (zacieśniać)
q	Qu przed a/o/u, a także w wyjątkach przed e/i (patrz niżej), jak polskie kł.	quatro (cztery)
	Przed e/i qu wymawia się jak polskie k.	identifique (identyfikować)
r	Na początku wyrazu oraz rr mocno lub gardłowo jak po francusku.	rolha (korek), ferro (żelazo)
	W pozostałych przypadkach łagodnie jak po polsku lub po japońsku.	actriz (aktorka)
s	Po spółgłosce i na początku wyrazu jak polskie s.	absurdo (absurd)
	Pomiędzy samogłoskami jak polskie z.	acusar (oskarżać)
	Przed spółgłoską bezdźwięczną jak polskie sz.	Agosto (sierpień)
	Przed spółgłoską dźwięczną jak polskie ż.	desde (począwszy od)
	Ss wymawia się jak polskie s.	dissolver (rozpuszczać się)
t	Jak po polsku.	acidente (wypadek)
u, ú	Jak po polsku.	agulha (igła)
v	Jak polskie w.	activo (aktywny)
x	Przed spółgłoską, na początku wyrazu lub sylaby, a także w złożeniach aix/eix/ux przed samogłoską: jak polskie sz.	excelente (znakomity)
	Pomiędzy samogłoskami zazwyczaj jak polskie s.	próximo (następny)
	Wyjątkowo (głównie w wyrazach obcych) jak polskie ks.	taxi (taksówka)
	Ex przed samogłoską wymawia się ehz.	existir (istnieć)
z	Na początku słowa, sylaby lub pomiędzy samogłoskami jak polskie z.	azul (niebieski)
	Przed spółgłoską jak polskie ż lub sz, zależnie czy dźwięczna, czy bezdźwięczna.	o feliz gato (szczęśliwy kot)

[edytuj] Wyjątki

Wymawiane u: Normalnie gue, gui, que, qui wymawiamy odpowiednio ge, gi, ke, ki. Czasami jednak geneza wyrazu nakazuje wymawiać u w takim złożeniu.

Przykład: lingua (język) > linguista (lingwista)

W niektórych wyrazach e wymawia się prawie jak a.

Przykłady: azenha (młyn wodny), lenha (drewno opałowe)

[edytuj] Znaki diakrytyczne

[edytuj] Acute (agudo) (´)

Otwiera samogłoskę i nadaje akcent wyrazowy. Zatem á, é, í, ó, ú wymawia się tak, jak polskie a, e, i, o, u.

[edytuj] Cedilla (cedilha) (¸)

Tylko w postaci ç; wymawia się jak polskie s.

[edytuj] Cyrkumfleks (circumflexo) (ˆ)

Zamyka samogłoskę a lub e i nadaje akcent wyrazowy. Pozostałe samogłoski nie zamykają się, nie przyjmują więc cyrkumfleksu.

[edytuj] Grave (grave) (`)

Tego znaku używa się w skróconej formie, w której przyimek a łączy się z przedimkiem lub zaimkiem, np.:

• a + a = à,
• a + as = às,
• a + aquilo = àquilo.
• a + aquele = àquele.
• a + aquela = àquela.

[edytuj] Tylda (tilde) (˜)

Nasalizuje samogłoskę.

[edytuj] Diaeresis/Umlaut (trema) (¨)

Oddziela dwie samogłoski zapobiegając powstaniu dyftongu. Tylko w brazylijskim.

[edytuj] Podstawowe różnice między normą brazylijską a europejską

Norma brazylijska różni się znacznie od normy europejskiej. Różnice obejmują:

a) wymowę

W wariancie brazylijskim, w przeciwieństwie do europejskiego, nie ma miejsca redukcja samogłosek w sylabach nieakcentowanych (dlatego np. słowo distante w Portugalii wymawia się praktycznie jak dsztant, a w Brazylii dzistanci). W wyniku tego ma się wrażenie, że wymowa brazylijska jest bardziej miękka i melodyjna.

Inne różnice w wymowie:

litera	wymowa
d	W złożeniach de, di wymawiane jak polskie dzi.
l	Na końcu wyrazu wymawiane ł.
r	Forma mocna (r na początku wyrazu lub rr) zwykle wymiawiana gardłowo. Na końcu wyrazu bywa wymawiane gardłowo lub pomijane.
s	Na końcu wyrazu i przed spółgłoskami może być wymawiana sz (jak w europejskim portugalskim) lub s (zależy to od regionu – np. w Rio de Janeiro wymawia się sz, a w São Paulo – s).
t	W złożeniach te, ti wymawiane jak polskie ci.
z	Na końcu wyrazu może być wymawiana sz (jak w europejskim portugalskim) lub s (zależy to od regionu – np. w Rio de Janeiro wymawia się sz, a w São Paulo – s).

b) słownictwo

Brazylijski portugalski jest wzbogacony szeregiem słów i zwrotów z języków brazylijskich Indian i byłych niewolników z zachodniej Afryki. Istnieją też znaczne różnice w słownictwie potocznym (np. autobus w Brazylii to ônibus, a w Portugalii autocarro, lody to w Brazylii sorvete, a w Portugalii gelado, itp.). W Brazylii jest też więcej zapożyczeń z języka angielskiego.

c) gramatykę

Różnic gramatycznych nie jest wiele. Zasady użycia i umieszczania w zdaniu zaimków w brazylijskim portugalskim są prostsze niż w europejskim. Inne istotne modyfikacje gramatyczne istniejące w wariancie brazylijskim to omijanie rodzajnika przez zaimkiem dzierżawczym (w Brazylii meu carro, w Portugalii o meu carro) i używanie form czasownikowych trzeciej osoby liczby pojedynczej zamiast drugiej osoby liczby pojedynczej (ty mówisz to w Brazylii você fala, w Portugalii tu falas)

d) ortografię

Różnice ortograficzne są niewielkie (np. wspaniale w Brazylii pisze się ótimo, a w Portugalii óptimo). Cyrkumfleks (^) jest używany znacznie częściej niż w Portugalii. (np. vôo zamiast voo (lot)). W wyrazach z gue, gui, que i qui, gdzie u jest wymawiane, oznacza się je przez diaeresis (¨): lingüista zamiast linguista.

Miały miejsce próby ujednolicenia ortografii obu wariantów portugalskiego, ale nie zakończyły sie one sukcesem.

[edytuj] Informacje różne

[edytuj] Wyrazy pochodzenia arabskiego

W języku portugalskim występuje znaczna liczba wyrazów pochodzenia arabskiego. Większość z nich zaczyna się na al, a w mniejszej ilości także na ar, az.

Przykłady: albufeira (zatoka), Algarve (nazwa regionu w Portugalii), azeitona (oliwka)

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Słownik portugalsko-brazylijski