Kultura przeworska

Z Wikipedii

Europa okresu przedrzymskiego epoki żelaza (600 lat p.n.e - I w. p.n.e.); kolor ciemnozielony grupy nordyckie, kolor ciemnoczerwony kultura jastorfska, kolor żółty grupa Harpstedt-Nienburger, kolor pomarańczowy plemiona celtyckie, kolor jasnozielony kultura przeworska, kolor zielony Kultura urn domkowych, kolor czerwony grupa gubińska, kolor brązowy kultura oksywska, kolor jasnoczerwony kultura wschodniobałtycka strefy leśnej, kolor fioletowy kultura kurhanów zachodniobałtyjskich, kolor turkusowy kultura zarubiniecka, kolor czarny grupy estońskie, kolor jasnobrązowy grupy trackie, kolor jasnożółty kultura Poieneşti-Lukaševka (grupa kultury przeworsko-jastorfskiej

Kultury archeologiczne ok. III w. n.e.; kolor zielony - kultura przeworska, kolor jasnofioletowy - nadłabski krąg kulturowy; kolor czerwony - kultura wielbarska, kolor żółty - kultury bałtyjskie, kolor brązowy - kultura zarubiniecka, kolor pomarańczowy - kultura czerniachowska, ciemnoniebieski-cesarstwo rzymskie, kolor fioletowy (koła) - kultura kijowska

kierunki wędrówek plemion germańskich (750 l. p.n.e - I w. n.e.

Kultura przeworska - kultura archeologiczna, dawniej zwana kulturą wenedzką lub grupą przeworską kultury grobów jamowych, kultura epoki żelaza rozwijająca się między III w. p.n.e. a V w. n.e., na terenach obecnej Polski oraz Zakarpacia. Kultura przeworska zastąpiła na znacznej części swojego terytorium wcześniejszą kulturę pomorską.

[edytuj] Chronologia geneza i zanik

Nazwę tej kulturze nadano od miasta Przeworsk, od którego w niewielkiej odległości leży miejscowość Gać, w której znaleziono cmentarzysko. Pierwszej publikacji tego stanowiska dokonał w 1909 r. Karol Hadaczek, jednak do literatury nazwę wprowadzono dopiero w latach trzydziestych. Geneza powstania kultury przeworskiej nie została w pełni wyjaśniona, jednak pewne jest, iż wpływ na jej rozwój miała ludność kultury pomorskiej oraz grobów kloszowych. Autorzy^{[potrzebne źródło]} okresu rzymskiego przypisują tereny kultury przeworskiej plemionom Lugiów (o celtyckim, pra-Słowiańskim, pra-Germańskim lub mieszanym składzie) i Wenedów, utożsamianym z pra-Słowianami. Nie bez znaczenie pozostały też szerokie wpływy kultury lateńskiej, wędrówki plemion np: Bastarnów i Skirów. Zgromadzony materiał archeologiczny kultury przeworskiej datowany jest od fazy C2 okresu lateńskiego do okresu wędrówek ludów (200/250 lat p.n.e. do ok. 450 roku n.e.).

Kultura przeworska zanikła w starszej części okresu wędrówek ludów.

[edytuj] Obszar występowania i kontekst kulturowy

Ludność kultury przeworskiej w okresie przedrzymskim zajmowała tereny Śląska, Wielkopolski, Mazowsza, Podlasia i części Małopolski. Drobne lecz nie istotne zmiany w zasięgu jej występowania obserwujemy w okresie rzymskim. Stanowiska tej kultury graniczyły w II-I wieku p.n.e. ze stanowiskami kultury oksywskiej od północy, kręgu jastorfskiego od zachodu, kultury zarubinieckiej od wschodu oraz osadnictwa celtyckiego oraz kultury puchowskiej od południa. W V wieku n.e. ze stanowiskami ludności kultury: luboszyckiej oraz kręgu nadłabskiego od zachodu, grupy dębczyckiej od północy oraz kultury wielbarskiej od wschodu. Oprócz zwartych obszarów istniały enklawy osadnictwa przeworskiego: środkowe Niemcy nad Soławą.

[edytuj] Charakterystyczne wytwory kulturowe

[edytuj] Inwentarz

Charakterystyczne dla ludności kultury przeworskiej jest duża ilość przedmiotów żelaznych. Są to umba z kolcem, klamry do pasa o formie sztabkowej lub zawiasowej, a także koliste sprzączki, nożyki sierpikowate, a także zestawy narzędzi w postaci młotków, pilników, kowadełek, obcęgów i tłoczków oraz zestawy toaletowe: nożyce, półksiężycowate brzytwy , szczypce.

[edytuj] Ceramika

Ceramikę wytwarzana przez ludność przeworską była lepiona ręcznie i możemy podzielić ją na dwie grupy. Do pierwszej z nich zalicza się tzw ceramika stołowa. Prezentowała zróżnicowaną formę o cienkich ściankach, wygładzonych i czernionych powierzchniach wykonanych starannie. Do drugiej grupy zalicza się ceramika tzw. kuchenna - grubościenna, słabo wykonana, o chropowatych powierzchniach.

[edytuj] Osadnictwo

Formą przewodnią w budownictwie były niewielkie półziemianki, o wymiarach 3x5 metra, ze słupami podtrzymującymi dach. Występowały też większe konstrukcję naziemne, słupowe. W fazie B2 nastąpił wzrost gęstości osadnictwa oraz powstawanie nowych skupisk osadniczych. W IV i V wieku widoczne jest zahamowanie rozwoju osadnictwa oraz jego powolny zanik.

[edytuj] Obrządek pogrzebowy

W pierwszych fazach rozwojowych ludność praktykowała głównie obrządek ciałopalny, w którym przeważały groby jamowe nad popielnicowymi. Niezwykle rzadko występowały czyste groby popielnicowe. Zmarłych wyposażano w dary (dla mężczyzn typowe: broń, ostrogi,nożyce, brzytwy, osełki, narzędzia kowalskie, klamer do pasa; dla kobiet: dwie żelazne zapinki drucikowate, klamry, przęśliki i noże sierpikowate), przy czym praktykowano zwyczaj palenia ich razem z kośćmi. Większe dary (miecze) były gięte i łamane. Bardzo rzadko występowały groby szkieletowe (zasięg pokrywa się ze wcześniejszym osadnictwem celtyckim), w których ciała zmarłych układano na boku w pozycji embrionalnej. Rzadko też występowały groby książęce oraz kamienne nasypy przykrywające szczątki w miejscu kremacji - kurhany siedlemińskie. W niektórych rejonach odkryto kamienne stelle, bruk kamienny oraz kamienne kręgi spełniające funkcje ogrodzeń.

[edytuj] Gospodarka i społeczeństwo

Podstawą gospodarki tej kultury było przede wszystkim rolnictwo oraz hodowla zwierząt. Poświadczony jest handel ze strefą południowoeuropejską, co poświadczone jest przez liczne importy np: dzbany, situle z Italii. Na wysokim poziomie stała produkcja rzemieślnicza.

[edytuj] Bibliografia

• Encyklopedia historyczna świata tom I: Prehistoria, praca zbiorowe, opracowanie naukowe prof. Dr hab. Janusz K. Kozłowski, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres , Kraków 1999
• Kultura pradziejowa na ziemiach Polski zarys, Jerzy Filip Gąssowski, PWN, Warszawa 1985
• Wielka Historia Polski, tom I Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.),Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski, wyd. Fogra Kraków 1998