Semafor (kolejnictwo)
Z Wikipedii
Semafor – urządzenie sygnalizacyjne do sterowania ruchem kolejowym, poprzez informowanie maszynisty o możliwości jazdy bądź nakazie zatrzymania pociągu, obowiązującej prędkości, a nierzadko także o tym, jaki sygnał jest wyświetlany na kolejnym semaforze lub o innych okolicznościach występujących na szlaku.
Minięcie semafora wskazującego sygnał "Stój" jest zasadniczo zabronione, chyba że maszynista otrzyma odpowiedni rozkaz pisemny od dyżurnego ruchu (może on także zostać przekazany środkami łączności), albo zostanie podany sygnał zastępczy. Jeżeli jednak semafor jest sygnalizatorem SBL, maszynista może, pomimo wyświetlanego sygnału, po zatrzymaniu się i nadaniu syreną sygnału Rp1 "Baczność", wznowić jazdę z prędkością do 20 km/h, o ile w zasięgu wzroku za semaforem nie ma przeszkody uniemożliwiającej dalszą jazdę, i tak, aby móc natychmiast zatrzymać się w razie nagłego zauważenia przeszkody. Jeżeli na semaforze SBL znajduje się wskaźnik W22 (kwadratowa czarna tablica ustawiona po przekątnej pionowo, a na niej biała litera "T" wykonana z materiałów odblaskowych – stosowany na wzniesieniach ponad 6‰), to maszynista ciężkiego pociągu towarowego może minąć ten semafor bez zatrzymania, z prędkością nie większą niż 20 km/h (dawniej 15 km/h), tak regulując prędkość, aby mógł w każdej chwili zatrzymać pociąg w razie zauważenia przeszkody do dalszej jazdy.
Analogicznie jak przy sygnale "Stój" należy postąpić, kiedy sygnał jest wątpliwy (niepewny), albo kiedy brak sygnału (semafor nieoświetlony).
Spis treści |
[edytuj] Budowa semafora
- Kształtowe, starszy typ semaforów zaopatrzony w jedno lub więcej ramion, których położenie wskazuje na dozwoloną prędkość, umieszczonych na wysokim słupie. W Polsce semafory kształtowe mają jedno lub dwa ramiona, malowane na czerwono-biało. W innych krajach (np. Wielkiej Brytanii) ramiona, dla łatwiejszego odróżnienia, bywają malowane na różne kolory. Aby nastawienie semafora można było rozpoznać także w nocy, wprowadzono kolorowe latarnie, zapalane w porze nocnej i pokazujące także w ciemności, jak ustawione są ramiona.
- Świetlne, w odróżnieniu od kształtowych, przekazują sygnał tylko poprzez kolory i odpowiedni układ świateł. Semafor świetlny składa się z umieszczonej na słupie oprawy, w której znajdują się kolorowe światła. W zależności od liczby i rodzaju zapalonych lamp, powstaje określony sygnał. W Polsce semafory świetlne mają zazwyczaj od dwóch do pięciu lamp; wyjątkowo spotyka się semafory sześciolampowe. Semafor z pojedynczą komorą świetlną (mogący wyświetlać jedynie światło czerwone), stale wyświetlający sygnał "stój!", to tzw. tarcza zaporowa świetlna.
Ze względu na istnienie skrajni, w miejscach, gdzie umieszczenie wysokiego semafora zagraża bezpieczeństwu ruchu, ustawia się semafory tzw. karzełkowe, o zmniejszonych wymiarach. Zdarza się także, że w takiej sytuacji nad szlakiem wielotorowym buduje się bramki, na których umieszcza się po kilka semaforów.
[edytuj] Rodzaje semaforów
- Półsamoczynne i Niesamoczynne, obsługiwane przez pracownika nastawni, służące do zezwalania lub zakazywania wjazdu, wyjazdu bądź przejazdu przez stację. Używane także na posterunkach odstępowych, zwiększających przepustowość szlaku. W Polsce są one oznaczane słupem pomalowanym w czerwone i białe pasy, bądź pasem czerwono-biało-czerwonej blachy na słupie semafora (jak na zdjęciach). W przypadku zastosowania semaforów półsamoczynnych pracownik ustawia sygnał zezwalający, który pod wpływem przejazdu pociągu samoczynnie zmienia się na sygnał "Stój" – dotyczy to przeważającej większości semaforów świetlnych i niektórych kształtowych (z tzw. sprzęgłem sygnałowym), natomiast w semaforach niesamoczynnych pracownik musi również po przejeździe pociągu sam zmienić sygnał na "Stój!" – dotyczy to głównie semaforów kształtowych.
- Samoczynne, uruchamiane przez urządzenia sterowania ruchem kolejowym, przede wszystkim pracujące jako sygnalizatory SBL. W Polsce takie semafory mają słupy pomalowane na biało. Semafory samoczynne, w przeciwieństwie do półsamoczynnych, są permisywne, co oznacza, że maszynista może wjechać na zajęty przez inny pociąg odstęp, po spełnieniu określonych warunków (szczególna ostrożność, zmniejszona prędkość). Semafory blokady dwustawnej (rzadko używanej, np. w WKD i metrze), składają się z dwóch lamp: zielonej i czerwonej. Semafory (najczęstszej) blokady trzystawnej posiadają 3 lampy: zieloną, czerwoną i pomarańczową. Semafory blokady czterostawnej (używanej na liniach magistralnych o wysokiej prędkości szlakowej) posiadają taki sam układ lamp jak semafory blokady trzystawnej, ale mogą dodatkowo podać sygnał S3 (migające zielone światło), ostrzegający o sygnale "Stój!" na drugim następnym semaforze. Dzięki temu odległość między semaforami może wynosić zamiast długości drogi hamowania, która przy dużych prędkościach może być bardzo długa, połowę długości drogi hamowania.
W celu poinformowania maszynisty zawczasu, jaki sygnał jest wyświetlany na semaforze (jeśli nie można tego zrobić używając poprzedniego semafora), stosowane są tarcze ostrzegawcze. Jeśli semafor nie jest widoczny z wymaganej odległości, dodatkowo ustawia się sygnały powtarzające. Nie dotyczy to semaforów SBL.
[edytuj] Ustawienie semaforów
W obrębie stacji semafor ustawiony jest po prawej stronie toru, do którego się odnosi, patrząc w kierunku jazdy. Czasami semafor umieszczony jest nad torem.
Na szlaku obowiązuje zasada, że semafory i inne sygnalizatory ustawia się po lewej stronie toru dla lewego skrajnego toru linii dwu- lub wielotorowych. We wszystkich innych przypadkach semafor ustawia się po prawej stronie toru (a więc na liniach jednotorowych, dla prawego toru linii dwutorowej, dla prawego skrajnego toru linii wielotorowej, dla nieskrajnych torów linii wielotorowych). W przypadku zbliżenia na szlaku torów różnych linii traktuje się je łącznie, tzn. semafory po stronie lewej ustawia się tylko dla lewego skrajnego toru danej grupy torów.
Jeżeli sygnalizator musi zostać umieszczony w innym miejscu niż jest to wymagane, wówczas w miejscu, gdzie powinien stać, stosuje się wskaźnik W15 (kwadratowa biała tablica z czarnym trójkątem zwróconym ostrzem w kierunku sygnalizatora).
Zazwyczaj w obrębie danej stacji stosuje się dwie grupy semaforów: wjazdowe i wyjazdowe. Semafor wjazdowy poprzedza się tarczą ostrzegawczą, chyba że linia posiada samoczynną blokadę liniową. Świetlne semafory wjazdowe bywają najczęściej pięciokomorowe, tj. składają się z 5 lamp (kolejno od góry: zielona, pomarańczowa, czerwona, pomarańczowa, biała). Semafory wyjazdowe o podobnej budowie bywają stosowane, jeżeli szlak zaopatrzony jest w SBL. Przy wyjeździe na szlak bez samoczynnej blokady liniowej stosuje się semafory czterokomorowe (lampy: zielona, czerwona, pomarańczowa, biała), a przy torach, z których możliwa jest wyłącznie jazda na wprost (bez możliwości zjechania na inny tor) – trzykomorowe (lampy: zielona, czerwona, biała). Stacje końcowe (bez semaforów wyjazdowych) mogą używać także czterokomorowych semaforów wjazdowych (lampy: pomarańczowa, czerwona, pomarańczowa, biała).
[edytuj] Sygnały na semaforach w Polsce
[edytuj] Semafory świetlne
| Sygnały na semaforach świetlnych | |||
|---|---|---|---|
 S1 Stój |
 Sz |
||
 S2 Jazda z najwyższą |
 S3 Jazda z najwyższą |
 S4 Następny semafor wskazuje sygnał zezwalacjący na jazdę z szybkością zmniejszoną do 40 lub 60 km/h. |
 S5 Następny semafor wskazuje |
 S6 Jazda z szybkością nie przekraczającą 100 km/h, a przy następnym z najwyższą dozwoloną szybkością. |
 S7 Jazda z szybkością nie przekraczającą 100 km/h, przy tym i następnym semaforze. |
 S8 Jazda z szybkością nie przekraczającą 100 km/h, a przy następnym z szybkością zmniejszoną |
 S9 Jazda z szybkością nie przekraczającą 100 km/h, następny semafor wskazuje sygnał Stój. |
 S10a Jazda z szybkością nie przekraczającą 60 km/h, a przy następnym z najwyższą dozwoloną szybkością. |
 S11a Jazda z szybkością nie przekraczającą 60 km/h, a przy następnym z szybkością zmniejszoną do 100 km/h. |
 S12a Jazda z szybkością nie przekraczającą 60 km/h, a przy następnym z szybkością zmniejszoną |
 S13a Jazda z szybkością nie przekraczającą 60 km/h, następny semafor wskazuje sygnał Stój. |
 S10 Jazda z szybkością nie przekraczającą 40 km/h, a przy następnym z najwyższą dozwoloną szybkością. |
 S11 Jazda z szybkością nie przekraczającą 40 km/h, a przy następnym z szybkością zmniejszoną do 100 km/h. |
 S12 Jazda z szybkością nie przekraczającą 40 km/h, a przy następnym z szybkością zmniejszoną |
 S13 Jazda z szybkością nie przekraczającą 40 km/h, następny semafor wskazuje sygnał Stój. |
[edytuj] Semafory kształtowe
| Sygnały na semaforach kształtowych (dzienne i nocne) | ||
|---|---|---|
 Sr1 Stój |
 Sr2 Wolna droga |
 Sr3 Wolna droga ze zmniejszoną szybkością |
[edytuj] Unieważnienie semafora
Semafory, których używania zaprzestano i ich wskazania nie odnoszą się do rzeczywistej sytuacji ruchowej, a także te, których jeszcze nie oddano do użytku, oznacza się w następujący sposób:
- na semaforze kształtowym ramiona zwiesza się pionowo do dołu i przymocowuje do słupa, albo umieszcza na ramieniu semafora biały ukośny krzyż o kącie rozwarcia 120 stopni;
- na semaforze świetlnym biały ukośny krzyż przymocowuje się pod oprawą semafora.
Wskazania takich semaforów są nieważne i maszynista prowadząc pociąg nie stosuje się do nich. Semaforów unieważnionych (zarówno kształtowych, jak i świetlnych) nie oświetla się.
[edytuj] Ciekawostki
Jedynym sygnałem wyświetlanym przez semafor, na którym pojawiają się dwa czerwone światła jednocześnie, jest rzadko spotykany sygnał S1a, czyli Stój! Absolutny zakaz wjazdu do tunelu. Występuje on jedynie przed wjazdem do tunelu średnicowego w Warszawie. Semafor z dwiema komorami czerwonymi można zobaczyć m.in. na przystankach Warszawa Powiśle czy Warszawa Śródmieście (zdjęcie obok).
Użycie aż dwóch czerwonych świateł jest podyktowane faktem, iż wspomniany semafor jest sygnalizatorem SBL. Taki samoczynny semafor maszynista może w zgodzie z przepisami ruchu minąć, po zatrzymaniu i bez przekraczania określonej prędkości. Aby wprowadzić zabezpieczenie umożliwiające bezwzględne zatrzymanie pociągu przed wjazdem do tunelu, wprowadzono sygnał S1a.
Podane powyżej zasady ustawienia semaforów mają charakter orientacyjny. Na niektórych stacjach używa się wciąż semaforów sześciokomorowych (o układzie lamp: pomarańczowa, czerwona, pomarańczowa, zielona, biała, zielona), które pozwalają wyświetlić tylko niektóre z podanych sygnałów. Przepisy wciąż dopuszczają podawanie za pomocą takich semaforów sygnałów innych niż podane powyżej. Np. dwa światła zielone oznaczają wolną drogę ze zmniejszoną prędkością za tym semaforem, następny semafor podaje sygnał zezwalający na jazdę, a sygnał złożony ze światła pomarańczowego i światła zielonego (poniżej) oznacza wolną drogę, a na następnym semaforze wolną drogę ze zmniejszoną szybkością.
[edytuj] Linki zewnętrzne
Zobacz też: kolejowe sygnały świetlne
