Kolej wąskotorowa

Z Wikipedii

Kolej wąskotorowa - kolej o prześwicie mniejszym niż określany w danym kraju jako normalny, czyli w większości krajów europejskich 1435 mm. Kolej wąskotorowa cechuje się mniejszą zdolnością przewozową od kolei normalnotorowej, jednak można na niej stosować większe pochylenia i łuki o mniejszym promieniu, dzięki czemu jest nawet kilkakrotnie tańsza w budowie. Koleje wąskotorowe, początkowo niemal wyłącznie konne, rozpowszechniły się w przemyśle wydobywczym, hutnictwie, leśnictwie. Od połowy XIX wieku zaznacza się zróżnicowanie funkcji kolei wąskotorowych w zależności od prześwitu, następuje także częściowa unifikacja standardów k.w. Od połowy XIX wieku na k.w. stosuje się powszechnie trakcję parową, od końca XIX wieku wprowadza się na niektóre k. w. trakcję elektryczną, od połowy XX wieku także spalinową. Najstarsza nieprzerwanie funkcjonująca kolej wąskotorowa na świecie istnieje w Polsce - są to Górnośląskie Koleje Wąskotorowe.

[edytuj] Funkcje kolei wąskotorowych

Kolej przemysłowa - stosowana we wszelkich branżach przemysłu, jednak od połowy XX wieku wypierana często przez transport samochodowy. Najsilniejszą pozycję k.w. uzyskała w przemyśle wydobywczym. W zależności od skali zadań przewozowych (odległości, masy pociągów) może to być kolej o lekkiej konstrukcji zbliżona do kolei polowej (nacisk osiowy ok. 4-5 ton) lub kolej zbliżona nośnością do kolei normalnotorowych (nacisk osiowy ok. 8-12 ton), stosowane są różne prześwity w zakresie od ok. 500 do 1350 mm. Szczególnym rodzajem k.p. jest kolej dołowa stosowana szeroko w górnictwie węgla kamiennego i rud żelaza.

Kolej lokalna – służąca do transportu osób i ładunków na obszarach, gdzie budowa kolei normalnotorowej ze względu na warunki terenowe, gęstość zabudowy lub z przyczyn ekonomicznych była nieracjonalna lub niewykonalna.

Kolej dojazdowa – służąca do transportu osób i ładunków w/z kierunku linii kolei głównej lub centrum regionalnego.

Kolej polowa – kolej o bardzo uproszczonej konstrukcji, budowana często przy użyciu przenośnych przęseł torowych, charakteryzuje się najniższym kosztem budowy, ale też najniższa zdolnością przewozową ze względu na konieczność zachowania b. niskiego nacisku na osie taboru. Stosowana szeroko w II połowie XIX wieku i do połowy XX wieku w logistyce wojskowej, rolnictwie, budownictwie. Obecnie zachowane k. p. funkcjonują np. w kopalniach torfu i cegielniach.

Kolej leśna – kolej stosowana w leśnictwie, często z wykorzystaniem techniki typowej dla kolei polowych.

Kolej górska – kolej poprowadzona w terenie górskim, mająca duże znaczenie dla turystyki – może być to także kolej zębata lub terenowa kolej linowa

Kolej parkowa - kolej pasażerska w parku lub parku rozrywki. W Polsce działają trzy koleje parkowe:

Maltańska Kolej Dziecięca;
Kolejka parkowa w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku
Kolejka Parkowa w Cichowie

W NRD i innych krajach socjalistycznych takie koleje obsługiwali pionierzy i dlatego były nazywane pionierskimi, w Polsce harcerze (Podgrodzie, Poznań - obecnie Maltańska Kolej Dziecięca).

[edytuj] Prześwity kolei wąskotorowych

Zobacz też dodatkowe informacje w artykule tory.

1067 mm - tzw. kolonialny, stosowany szeroko w koloniach brytyjskich. Taki prześwit ma m.in. podstawowa sieć kolei japońskich i afrykańskich oraz na wyspie Sachalin.

1000 mm - "kolej metrowa", rozpowszechniony pod koniec XIX wieku stosowana na wielu kolejach dojazdowych i lokalnych Europy, taki prześwit mają m.in. słynne Koleje Wąskotorowe Harcu w Niemczech oraz górskie koleje elektryczne w Alpach szwajcarskich i Tatrach słowackich, czy też nieistniejące Bornholmskie Koleje Żelazne w Danii; w Polsce największa taka sieć istniała na Pomorzu Zachodnim (obecnie zachowana tylko jedna linia turystyczna Gryfice-Pogorzelica); prześwit 1000 mm ma także czynna Piaseczyńska Kolej Dojazdowa.

900 mm - dawniej tramwaje w Krakowie i kolej konna Rudka - Mrozy, obecnie stosowany często w przemyśle, Kolejka parkowa w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie, pierwotnie 1000 mm

800 mm - w 1897, podczas zaboru rosyjskiego, dozwoloną szerokością było 750 mm ale na budowanych wówczas okolicach Warszawy trasach rozstaw szyn wynosił właśnie 800 mm, Marecka Kolej Dojazdowa, Jabłonowska Kolej Wąskotorowa, Wilanowska Kolej Wąskotorowa, dawniej również tramwaji konnych np. w Sopcie ^[1]

785 mm - taki prześwit (30 cali pruskich) stosowany był bardzo wcześnie, najsilniej rozpowszechnił się na sieci górnośląskich kolei wąskotorowych (obecnie zachowana tylko jedna linia turystyczna Bytom-Miasteczko Śląskie i kilka krótkich odcinków w przemyśle).

780 mm - rzadko stosowany, dawniej kolej cukrowni Cedry Wielkie.

760 mm - w dawnym zaborze austriackim m.in. koleje leśne w Karpatach (Bieszczadach), Przeworsk - Dynów, Strumień - Chybie.

750 mm - kolejny, najpopularniejszy standard metryczny rozpowszechniony pod koniec XIX wieku - taki rozstaw ma większość istniejących kolei wąskotorowych na terenie Niemiec i Polski. W Austrii, Czechach i na Słowacji stosowany jest podobny rozstaw 760 mm.

600 mm - Standard rozpowszechniony szeroko po wynalezieniu przez Decauville'a kolei o przenośnych przęsłach o tym prześwicie. Dzięki nim nastąpił rozkwit k. w . polowych, które stanowiły podstawę logistyki w budownictwie dróg i kolei normalnotorowych i ważny środek transportu podczas działań wojennych, m.in. obydwu wojen światowych. W miarę rozwoju samochodów budowlanych k. w. przenośne straciły na znaczeniu i obecnie stosuje się rzadko, zazwyczaj przy budowie tuneli oraz w kopalniach torfu.

500 mm - kolej gospodarcza w Gozdnicy.

381 mm - do 1945 r. kolejka we wrocławskim Zoo.

Mniejsze prześwity mogą mieć koleje parkowe i ogrodowe np. 241 mm kolej parkowa w Cichowie.

Dynamiczny rozwój motoryzacji w połowie XX wieku przyczynił się do upadku wielu kolei wąskotorowych, szczególnie na obszarach o łatwych warunkach terenowych, gdzie rozwój sieci drogowej nie napotykał na większe trudności.

W XXI wieku największe znaczenie mają k. w. o charakterze turystycznym i historycznym, wielką popularnością cieszą się koleje z zachowaną trakcją parową (najprężniejsza z nich, niemiecka kolej w górach Harzu posiada kilkadziesiąt czynnych parowozów) i elektryczne koleje górskie.

Przypisy

↑ http://grzegorj.webpark.pl/kolej/2.html

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Linki zewnętrzne

Zobacz kategorię na Wikimedia Commons:
Kolej wąskotorowa

Najstarsza nieprzerwanie funkcjonująca kolej wąskotorowa na świecie istnieje w Polsce, na Górnym Śląsku (GKW).	Semafor wjazdowy na stację Rozalin na Nałęczowskiej Kolei Dojazdowej	Stacja Żnin Wąsk.	Stacja Żnin Wąsk.
Nieczynna stacja we Wrocławiu	Lokomotywa Lxd2-309 na Rogowskiej Kolei Wąskotorowej	Pociąg Maltańskiej Kolei Dziecięcej ciągnięty przez spalinowóz Wls40-100 na stacji Maltanka, w tle tendrzak Tx26-423	Pociag w Trzęsaczu na trasie Gryfice - Pogorzelica
EKW - lokomotywa spalinowa Lyd1 z 1967 roku	Wagon pasażerski - EKW