Tradycyjna wymowa łacińska
Z Wikipedii
Wymowa tradycyjna łaciny jest tak nazywana, gdyż jest to wymowa przekazana przez tradycję nauczania łaciny z pokolenia na pokolenie, od czasów schyłku Cesarstwa Rzymskiego. Wymowa ta w przeciągu wieków ulegała tym samym procesom fonetycznym, jakie zachodziły w językach poszczególnych krajów, gdzie łaciny uczono. Dlatego zasady wymowy tradycyjnej różnią się - niekiedy drastycznie - w różnych krajach.
Wymowa tradycyjna jest niemal całkowicie zgodna z odmianą barokową lub szkolną łacińskiej pisowni i oprócz kilku specjalnych reguł czyta się tak jak w języku polskim. Należy pamiętać, że poniższa wymowa jest 'polską' wersją, gdyż każdy naród czyta łacinę wg zasad wymowy własnego języka.
Warto zaznaczyć, że nasza 'polska' wymowa jest bardzo zbliżona do powszechnie używanej w średniowiecznej Europie. Jej podstawą jest wymowa frankońska z IX wieku n.e., z charakterystycznym dla tego regionu i okresu przejściem głoski [cz] w [c], a to w ramach procesu fonetycznego zwanego u nas mazurzeniem (głoska ta w języku francuskim przeszła dalej w [s], natomiast w Italii w ogóle nie uległa mazurzeniu; stąd Caesar wymawia się [czezar] w Italii, [cezar] w Niemczech, a [sezar] we Francji).
Trzeba też nadmienić, że stosowanie wymowy tradycyjnej do tekstów pochodzących ze starożytności jest anachronizmem (bo stosuje się fonetykę języka z okresu mniej więcej tysiąc lat późniejszego, niż język zapisany w tekście). O ile w przypadku prozy to na ogół nie szkodzi, o tyle w przypadku poezji traci się wiele z zamierzonych przez poetę efektów dźwiękowych, głównie aliteracji. Z tego powodu do łaciny starożytnej lepsze zastosowanie znajduje wymowa restytuowana, która zresztą jest również prawie bezwyjątkowo używana do mówienia po łacinie, bo odróżnia dźwiękowo wszystko to, co jest graficznie odróżniane w tekście.
Spis treści |
[edytuj] Wymowa
[edytuj] Samogłoski
Samogłoski A, E, I, O, U (a, e, i, o, u) wymawia się tak, jak w języku polskim. Samogłosek długich i krótkich albo nie odróżnia się wcale albo, jeśli się je odróżnia, powinny się różnić od swych krótkich odpowiedników wyłącznie długością, a nie barwą. Y (y) wymawiamy jak 'i'.
[edytuj] Dwugłoski (dyftongi)
- AU, EU, EI, UI (au, eu, ei, ui) wymawiamy jak 'ał', 'eł', 'ej', 'uj' (IPA [aw], [ew], [ej], [uj]).
- Æ i Œ (æ, œ) czytamy jak 'e' ([ε]/[e]) (cælum wym. celum, pœna wym. pena).
[edytuj] Półsamogłoski
- I (i) na początku wyrazu przed samogłoską oraz w pozycji interwokalicznej wymawiamy jak 'j' (IPA [j]).
- J (j) wymawiamy zawsze jak polskie 'j'.
Przykłady: iam/jam - 'jam', maior/major - 'major' itp.
W renesansie gramatyk Petrus Ramus (Pierre de la Ramée) dodał dodatkowe litery do klasycznego alfabetu łacińskeigo na oznaczenie wariantów połsamogłoskowych/spółgłoskowych i od tej pory I-i oznaczało samogłoskę 'i', J-j oznaczało półsamogłoskę 'j', U-u oznaczało samogłoskę 'u' zaś V-v oznaczało jej wariant spółgłoskowy 'v'.
[edytuj] Spółgłoski
- C
- przed samogłoskami tylnymi (a, o, u) oraz innymi spółgłoskami jako 'k' (causa - kałsa, cornu - kornu, curriculum - kurrikulum)
- przed samogłoskami przednimi (e, i) oraz 'ae', 'oe' jako 'c'
- CH wymawiamy jak polskie lub niemieckie 'ch'
- H jest zbliżone do polskiego 'h', ale słabsze (krtaniowe). G jest identyczne z polskim 'g'
- NGU przed samogłoską wymawiamy 'ngw'.
- PH wymawiamy jak 'f'
- QU wymawiamy jak pol. 'kw' (a powszechnym błędem jest wymawianie tego jako "kf").
- RH wymawiamy jak 'r'
- S, nawet w pozycji interwokalicznej wymawiamy jak 's' (causa - 'kałsa'); wymowa 's' jako 'z' w pozycji pomiędzy samogłoskami jest błędem.
- SU przed samogłoską wymawiamy jak 'sw'.
- TH wymawiamy jak 't'
- TI wymawiamy dwojako - albo jako 'tj' albo jako 'cj'. Wymowa tradycyjna preferuje 'tj', wymowa medyczna i kościelna - 'cj'.
- Z w wyrazach pochodzenia greckiego wymawiamy jak 'z' lub 'dz' (Zeus - zeus lub dzeus).
Postawiona za spółgłoską samogłoska 'i' nie zmiękcza jej w znaczeniu polskim (missio = missjo a nie misio), ale też nie tworzy z nią odrębnej sylaby (lectio = lek-tjo/lek-cjo a nie lek-ti-o). Choć w wymowie tzw. szkolnej często preferowana jest wymowa wi-(j)a a nie wja
Spółgłoski podwojone (tzw. geminaty) zawsze wymawiany podwójnie, a ściślej to z przytrzymaniem, tak jak w polskim 'wiNNy': accola wym. akkola (z akcentem na ak).
W wymowie tradycyjnej nazwisko Cezara (Caesar) wymawia się cesar; stąd mamy rzeczownik cesarz.
[edytuj] Akcent
Taki sam, jak w łacinie klasycznej.
