Żośle
Z Wikipedii
Współrzędne: 54°51'50" N 24°35'20" E
| Żośle | |||
|
|||
 Kościół w Żoślach |
|||
| Państwo |  Litwa |
||
| Okręg | kowieński | ||
| Położenie | 54° 51' 50 '' N 24° 35' 20 '' E |
||
| Ludność (2001) • liczba ludności |
818 |
||
| Kod pocztowy | LT-56060 | ||
|
Położenie na mapie
  Żośle
|
|||
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|||
Żośle (lit. Žasliai, ros. Жасляй) - miasteczko na Litwie, w obwodzie kowieńskim, w gminie Koszedary, położona 7 km od miasta Koszedary. Położone nad jeziorem Żosielskim, Limin (Limeń) i Staszkuniszkiem. Ludność: 818 mieszkańców (2001), siedziba starostwa.
W Żoślach znajduje się neogotycki kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Jerzego zbudowany w 1902 według projektu inż. Titenbruka. Według Stryjkowskiego (1846) Zośle są bardzo starą osadą. Stryjkowski podaje, że książę litewski Kukuwojtis, syn Żywibunda, postawił na początku XIII w. nad jeziorem żosielskim posąg drewniany upamiętniający jego matkę Pojatę, córkę Kiernusa. Posąg ten był czczony przez lokalny lud..Potem, gdy uległ zniszczeniu na tym miejscu, na grobie Pojaty wyrosły lipy, które uznawano za święte. Istniała też pieśń o Pojacie. Najstarsze wzmianki o Żoślach pochodzą z początku XV wieku. Wówczas to właścicielem Żosiel był Janutis Volimontaitis (według innych źródeł Holimontaitis), administrator Trok z polecenia wielkiego księcia Witolda, a od 1413 r. wojewoda trocki, zamordowany wraz z trzema synami w 1432 r. Pierwszy kościół wzniesiono tam w 1433 pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, św. Jana i św. Barbary, konsekrowany przez biskupa wileńskiego Mikołaja Dzierzgowicza (1433-1462). Kościół ufundował Jan Nacz. W XV - XVI w. wieś Zośle należała do wygasłej rodziny Naczów. Jan i Michał Naczowie w 1453 r. odnowili fundację kościoła w Zoślach. Po wygaśnięciu rodu Naczów Żośle na mocy prawa obowiązującego na Litwie przypadły wielkiemu księciu litewskiemu, który w 1457 r. podarował je wojewodzie wileńskiemu Janowi Gosztołdowi. Po jego śmierci w 1458 r. przeszły we władanie syna, Marcina Gosztołda. W 1517 r. Goształdowie dokupili tam część ziemi aż do jeziora Żośle od niejakiego Sakowicza. Ostatnim spadkobiercą z tego rodu był Albert Gosztołd (zm. w 1539 r.), współtwórca Statutu Litewskiego i inicjatora tzw. Kroniki Bychowca.
Przez jakiś czas miała je dożywotnio Zofia Gosztołdowa. Po jej śmierci w 1549 r. król Zygmunt August zapisał je w dożywotnie użytkowanie swojej żonie Barbarze Radziwiłłównie (1520-1551) wraz z dworami w Daszuniszkach, Birsztanach i Żeżmarach. 1569 r. Żośle stanowiły uposażenie stołu królewskiego.
Potem utworzono tam starostwo. W 1612 r. Żoślami zarządzał Adam Tolwaisza (za jego czasów Żośle pojawiły się na mapie Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1613 r.), następnie od 1646 r. starosta żmudzki Jan Łącki, a po nim od 1655 r. Michał Korf. W 1710 r. Żośle przypadły Mariannie Romerowej, a w 1737 r. Janowi i Annie Chreptowiczom. W 1766 r. posiadał je Joachim Chreptowicz, sekretarz, potem kanclerz wielki litewski. Dobra żosielskie należały później do Michała Zaleskiego, wojskiego litewskiego, a w 1850 r. do Antoniego Zaleskiego, w drugiej połowie XIX w. przeszły w wyniku przymusowej sprzedaży w ręce hr. Józefa Tyszkiewicza. W czasie powstania styczniowego planowano mianować Antoniego Zaleskiego naczelnikiem powiatu trockiego, jednak w skutek denuncjacji zostal aresztowany w Kościuszyszkach i zesłany do Wiatki. Nastepnie zmuszono go do sprzedaży majątków na Litwie.
Kościół uległ ruinie w XVII w., kiedy to nabożeństwa odprawiano w szopie. Dzięki proboszczom Piotrowi Kazimierzowi Jodziewiczowi i Michałowi Kazimierzowi Sienkiewiczowi podstawiono nowy kościół. Wojna północna (1700-1721), głód i epidemia (1707-1711) przerzedziły mieszkańców Żosiel. W 1738 r. w spisach ludności odnotowano następujące nazwiska: Piotr Derwiński, Michał Inolda, Stanisław Gergrabowicz, Stanisław Buczelis, Tomasz Klukiewicz, Szymon Inolda i Maciej Klukiewicz.
W 1766 r. wójtem Żosiel był Jakub Derwiński, w zachowanych dokumentach z tego czasu jest adnotacja, że był zwolniony z podatków.
Żośle otrzymały prawa miejskie od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 12 stycznia 1792 r. Jakkolwiek dokłaniej mówi się w stosownym dokumencie o odnowieniu praw miejskich i nadaniu miastu samorządu miejskiego. Przypuszcza się, że raczej chodziło tu o wceśniejsze przywileje handlowe. W skład rady miejskiej wchodzili burmistrz, dwaj radcy miejscy i dwóch sędziów miejskich. W 1796 r. po skardze właścicielki dworu w Żoślach Teresy Potockiej-Kossakowskiej (zarządzała starostwem żosielskim od 1795 r.) złożonej gen. A. Tormasowi, że mieszkańcy nie wykonują powinności na rzecz dworu zasłaniając się przywilejami miejskimi, generał zabrał im te przywileje.
Żośle były przez wiele wieków zamieszkiwane przez ludność litewską, polska i żydowską.
W 1847 r. w Zoślach mieszkało 836 Żydów, w 1897 – 1325 na ogólną liczbę ludności 2000. W 1865 r. w Zoslach było 87 domostw i 1042 mieszkańców (7 prawosławnych, 371 katolików, 22 starowierów i 653 żydów). W tym czasie w Żoślach mieścił się zarząd gminy, kościół parafialny, szkoła ludowa, 3 żydowskie domy modlitwy, 18 sklepów, 4 garbarnie, wiatrak. W folwarku skarbowym było jedno domostwo z 43 mieszkańcami (2 prawosławnych, 26 katolików i 5 żydów). Miasto miało prawo do 5 jarmarków rocznie (2 lutego, 23 kwietnia, 16 lipca, 15 sierpnia, 1 listopada).
W 1868 r. w Żoślach mieszkało 1090 osób, w tym 628 Żydów.
Przed 1939 r. w Żoślach mieszkało według spisu powszechnego 1037 Żydów i stanowili w miasteczku większość ludności. Usadowili się oni w pobliżu linii kolejowej i zajmowali się głównie handlem drewna i płodów rolnych, jak też rzemiosłem. Wtorek był dniem targowym w Żoślach. Kupcy żydowscy skupowali od rolników owoce, jagody, czereśnie i jabłka, które eksportowano do Rosji i Niemiec.
W Żoślach bardzo dużo mieszkańców hodowało kozy, dlatego też mieszkańcy uprosili władze, aby linia kolejowa (budowana w latach 60. XIX w.) była położona trochę dalej od miasteczka. Standard życia w Zoślach przed 1914 r. był bardzo niski stąd też wiele osób wyemigrowało (głównie do USA), inni natomiast byli wspierani przez krewnych mieszkających za granicą.
W Żoślach znajdowały się dwa żydowskie domy modlitwy, 3 żydowskie szkoły, biblioteka żydowska, Żydowski Bank Ludowy, który liczył 148 członków oraz żydowska ochotnicza straż pożarna (ekwipunek ufundował jeden z byłych mieszkańców Żosiel, który wyemigrował do USA).
Rabinami w Żoślach byli: Yitzhak bar Shlomo-Zalman (później służył jako rabin i nauczyciel w Wilnie); jego syn David i był rabinem przez 40 lat, aż do śmierci w 1831; syn Davida, Menahem-Mendel (służył jako rabin w latach 1834-1874), następnie: Shaul bar Arye-Leib; Yitzhak-Meir Rabinovitz (później w Słobótce); R. Yitzhak-Eliezer-Leifman Szarszavsky 1883-1888 (później w Nieświeżu); R. Avraham-Haim Szas (wnuk R. Davida); ostatnim rabinem w Żoślach był R. Moshe Levine. Większość ludności żydowskiej z Żosiel wymordowano w 1941 r. i 1943 r. pod Koszedarami.
W 1909 r. mieszkało tam około 1600 osób. Istnieją tam pozostałości cmentarza żydowskiego. Dwa i pół kilometra od Żosiel znajduje się przystanek kolejowy Żośle. Koło Żośli istniał majątek ziemski Samuelów, który był własnością Henryka Juniewicza. W pierwszą rocznicę wstąpienia Litwy do Unii Europejskiej w Żoślach zasadzono na 4 hektarowym obszarze tzw. "las Europy". W uroczystościach wziął udział m.in. prezydent Republiki Litewskiej Valdas Adamkus.
Z Żosiel pochodzili m.in.:
- kardynał Vincentas Sladkevičius (1920-2000) - arcybiskup Kowna
- ks. Adam Abramowicz (1881–1969) - znany budowniczy kościołów
- Leopold Godowski (Leopold Godowsky) (1870-1938) - amerykański pianista, kompozytor i pedagog pochodzenia polskiego.
[edytuj] Bibliografia
- Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych ziem słowiańskich, Wydany Pod Redakcyą Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego, Wіadysіawa Walewskiego. Warszawa 1880-1902.
- Maciej Stryjkowski, O początkach, wywodach, dzielnościach [...] sławnego narodu litewskiego, żemojdzkiego i ruskiego (przed 1578, wydane 1978)
PAPARČIŲ IR ŽASLIŲ APYLINKĖS / sudarė J. Mačiokienė, red. kol.: I. Seliukaitė ir kt. - Kaišiadorys, 1997.
