Andriej Tarkowski
Z Wikipedii
| Andriej Tarkowski | |
 |
|
| Prawdziwe nazwisko | Andriej Arseniewicz Tarkowski |
| Data i miejsce urodzenia | 4 kwietnia 1932 Zawrażije |
| Data i miejsce śmierci | 29 grudnia 1986 Paryż |
| Zawód | reżyser scenarzysta aktor |
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|
 Kolekcja cytatów w Wikicytatach |
|
| Profil na IMDb | |
Andriej Arseniewicz Tarkowski (ros. Андрей Арсеньевич Тарковский, ur. 4 kwietnia 1932 w Zawrażije, zm. 29 grudnia 1986 w Paryżu) – rosyjski reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta i aktor.
Jest uważany za jednego z największych artystów w historii sztuki filmowej, jak Ingmar Bergman czy Federico Fellini. Jego filmy zdobywały nagrody na Festiwalu Filmowym w Cannes, Festiwalu Filmowym w Wenecji, nagrodę BAFTA. Sam twórca w 1980 został laureatem nagrody im. Luchino Viscontiego.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
[edytuj] Młodość i edukacja
Andriej Tarkowski urodził się we wsi Zawrażije na terenie obwodu kostromskiego jako syn znanego poety i tłumacza Arsienija Tarkowskiego oraz aktorki Marii Iwanowny Tarkowskiej. Dzieciństwo spędził na wsi, w miejscowości Ignatiewo. Po porzuceniu przez Arsenija Tarkowskiego rodziny w 1935 roku, Andriej wraz z siostrą Mariną Tarkowską zamieszkał z matką i babką. Podczas wybuchu II wojny światowej przebywał we wsi Juriewo, gdzie uczęszczał do szkoły. W 1944 wyjechał wraz z matką i siostrą do Moskwy. Ukończył tam szkołę średnią. Ponadto Tarkowski rozwijał swoje zainteresowania uczęszczając przez siedem lat do szkoły muzycznej oraz od siódmej klasy do szkoły sztuk plastycznych gdzie uczył się malarstwa. Kontynuując powszechną edukację poznał późniejszego przyjaciela, przyszłego poetę Andrieja Woźniesieńskiego. W 1946 poważnie zapadł na zdrowiu, przechodząc ciężką gruźlice. W 1951 rozpoczął studiowanie arabistyki w Instytucie Orientalistycznym jednakże przerwał naukę. Pod wpływem matki wziął udział w geologicznej ekspedycji badawczej Nigrizłoto organizowanej przez Kirgiski Instytut Złota. W wyprawie do na Syberię do kraju Turchańskiego uczestniczył jako zbieracz próbek.
W 1954 zda egzaminy wstępne na Wydział Reżyserii i rozpoczął naukę na WGIK w klasie Michaiła Romma. W trakcie studiów poznał min. Siergieja Paradżanowa. W 1956 zrealizował wraz z Aleksandrem Gordonowem i Mariką Beiku etiudę Zabójcy na podstawie prozy Hemingwaya. Poza reżyserią, Tarkowski wystąpił w niej również jako aktor. Realizacja drugiej etiudy z okresu studiów pt. Koncentrat, często poddawana jest wątpliwości. Domniemuje się iż obraz taki nigdy nie został wyreżyserowany, a Tarkowski ograniczył się jedynie do napisania opowiadania pod tym tytułem, z zamiarem wykorzystania go w charakterze scenariusza. Na studiach stworzył ponadto dla telewizji, wraz z Aleksandrem Gordonowem propagandowy krótki metraż Dzisiaj przepustki nie będzie opowiadający o pracy saperów. W 1960 zrealizował swój film dyplomowy znany pod tytułami Mały marzyciel oraz Walec i skrzypce do którego scenariusz stworzył wspólnie z Andriejem Michałkowem-Konczałowskim. Krytyka doceniła film który został nagrodzony na festiwalu filmów studenckich w Nowym Jorku Tarkowski zaś otrzymał dyplom z wyróżnieniem. Był to pierwszy zwiastun wątków obecnych w kolejnych filmach reżysera, autobiograficznych, metafizyki i natury.
[edytuj] W Związku Radzieckim
W 1960 roku Andriej Tarkowski żeni się po raz pierwszy z Irmą Raush, małżeństwo przetrwało do roku 1963. W 1962 wyreżyserował swój pierwszy profesjonalny film pełnometrażowy Dzieciństwo Iwana, zastępując poprzedniego reżysera Eduarda Abalowa. Andriej Tarkowski włączył do scenariusza opartego na opowiadaniu Władimira Bogomołowa dotatkowe sceny snów i wspomnień głównego bohatera, małego chłopca ciężko doświadczonego przez wojnę. Dzięki powstałemu kontrastowi pomiędzy dołączonymi scenami a obrazem bestialstwa wojny, film zyskał na sile wyrazu. Obraz rozpoczynający eksperymenty twórcy z narracją filmową został dobrze przyjęty przez krytykę, czego wyrazem był Złoty Lew na Festiwalu Filmowym w Wenecji oraz nagroda za reżyserię na festiwalu w San Francisco w 1962 a także główną nagrodę na festiwalu w Acapulco w 1963. W tym okresie życia Tarkowski współtworzył scenariusz do Pierwszego nauczyciela Andrieja Konczałowskiego, oraz wystąpił w Mam dwadzieścia lat w reżyserii Marlena Chucyjewa. Napisał również słuchowisko na podstawie opowiadania Faulknera.
W 1961 reżyser złożył w Mosfilmie konspekt scenariusza do filmu Andriej Rublow. W rok później podpisano z Tarkowskim kontrakt, zaś w 1963 zatwierdzono scenariusz napisany wspólnie z Andriejem Michałkowem-Konczałowskim. Prace nad filmem ukończono w 1965, w następnym roku zaprezentowano obraz krytyce. Autorskie dzieło spotkało się z oporem cenzury, jego dystrybucja jako nieodpowiedzialnego ideologicznie została wstrzymana. 17 maja 1969 na nocnym seansie na festiwalu w Cannes po raz pierwszy zaprezentowano film międzynarodowej publiczności. Film, opowiadający historię Andrieja Rublowa, średniowiecznego malarza ikon, poruszający ponadczasowe problemy jednostki, stał się przyczyną problemów reżysera z cenzurą. Sposób jego dystrybucji, nawet po jej umożliwieniu w 1971 nie pozwalał na dotarcie filmu do szerokiego grona odbiorców. Trudności piętrzone przez aparat państwowy przed twórcą nie przeszkodziły w docenieniu filmu przez krytykę, która nagrodziła obraz nagrodą FIPRESCI na Festiwalu Filmowym w Cannes w 1969 i Nagrodą Francuskiej Krytyki Filmowej dla najlepszego filmu zagranicznego w 1971. Kontynuował ponadto współpracę z Aleksandrem Gordonowem, współtworzył scenariusz do Taszkient, miasto chleba i wystąpił w Bohaterze Dalekiego Wschodu.
Kolejnym wyreżyserowanym przez Andrieja Tarkowskiego filmem był Solaris z 1972, ekranizacja powieści Stanisława Lema. Zgodę pisarza na ekranizację Tarkowski otrzymał w 1965, konspekt scenariusza złożył w Mosfilmie w 1968. Dwa lata później rozpoczęły się zdjęcia. Część krytyki oraz sam reżyser uznała film za nieudany. Obraz został doceniony na Festiwalu Filmowym w Cannes, gdzie otrzymał Grand Prix Jury i nagrodę FIPRESCI. Mimo iż oparty na prozie fantastycznej, podobnie jak późniejszy Stalker, nie był filmem s-f. Sam twórca twierdził, iż jego twórczości nie można przypisywać do określonego gatunku. W 1975 Tarkowski zrealizował Zwierciadło, film, w którym zawarł wątki autobiograficzne, o zupełnie nowatorskim sposobie narracji. Kolejnym filmem reżysera, ostatnim zrealizowanym w ZSRR był Stalker na podstawie fragmentu powieści braci Strugackich Piknik na skraju drogi. Pierwsza wersja filmu, już po ukończeniu zdjęć została nieszczęśliwie zniszczona w laboratorium, co zmusiło twórcę do nakręcenia go po raz drugi. Był to kolejny film reżysera spotykający się z trudnościami w dystrybucji. Premiera drugiej wersji, zrealizowanej w mniejszym budżecie, miała miejsce w 1979. W Moskwie udostępniono do emisji tylko trzy kopie. Mimo niesprzyjających dla twórcy warunków w ZSRR Stalker został doceniony na Festiwalu Filmowym w Cannes Narodą Jury ekumenicznego.
[edytuj] Emigracja
W marcu 1982 Tarkowski opuścił ZSRR i wyjechał do Włoch. Wyreżyserował tam dwa filmy, premiera obu miała miejsce w 1983. Powstała Nostalgia opowiadającą o uczuciach emigranta, kolejny obraz w dorobku twórcy nagrodzony nagrodą Jury ekumenicznego w Cannes oraz nagrodą FIPRESCI dla reżysera. Drugim filmem zrealizowanym we Włoszech przez Tarkowskiego wspólnie z Tonino Guerrą był Czas podróży. Dokument opowiadał o pobycie Tarkowskiego na obczyźnie, jego życiu artystycznym oraz o pracy nad scenariuszem Nostalgii. W 1984 roku reżyser podjął decyzję o pozostaniu na Zachodzie, ogłosił ją na konferencji w Mediolanie.
Ostatni swój obraz Andriej Tarkowski stworzył w Szwecji w 1986. W jego realizacji udział brał m.in. operator Sven Nykvist. Obraz nagrodzono trzema nagrodami na Festiwalu Filmowym w Cannes w 1986, FIPRESCI, Grand Prix Jury oraz nagrodą Jury ekumenicznego. Wyróżniono go również w 1988 nagrodą BAFTA dla najlepszego filmu zagranicznego. Andriej Tarkowski, pomimo iż od 1985 roku Stowarzyszenie Filmowców ZSRR zabiegało o jego powrót, umarł w grudniu 1986 na raka płuc w Paryżu. Został pochowany na cmentarzu rosyjskich emigrantów w Sainte-Geneviève-des-Bois.
[edytuj] Filmografia
[edytuj] Aktor
[edytuj] Reżyser
- 1958 Zabójcy (Убийцы) wraz z Aleksandrem Gordonem i Mariką Beiku
- 1959 Dzisiaj przepustki nie będzie (Сегодня увольнения не будет) wraz z Aleksandrem Gordonem
- 1960 Walec i skrzypce (w polskiej dystrybucji pod zdeformowanym tytułem: Mały marzyciel)
- 1962 Dzieciństwo Iwana (Иваново детство, w polskich kinach pod zdeformowanym tytułem Dziecko wojny – film czarno-biały
- 1969 Andriej Rublow (Андрей Рублёв) – film czarno-biały; finałowa sekwencja barwna (kamera ukazuje ikonę Rublowa Trójca Święta)
- 1972 Solaris (Солярис) – film barwny, adaptacja powieści Stanisława Lema
- 1975 Zwierciadło (Зеркало) – film barwny; swe wiersze recytuje zza kadru Arsenij Tarkowski
- 1979 Stalker (Сталкер) – film barwny
- 1983 Czas podróży (Tempo di viaggio) wraz z Tonino Guerra
- 1983 Nostalgia (Nostalghia) – film barwny
- 1986 Ofiarowanie (Offret/Saccrificatio) – film barwny, zdjęcia: Sven Nykvist
[edytuj] Scenarzysta
- 1958 Koncentrat ??
- 1958 Zabójcy (Убийцы) wraz z Aleksandrem Gordonowem
- 1959 Dzisiaj przepustki nie będzie (Сегодня увольнения не будет) wraz z Muriel Ostriche
- 1960 Walec i skrzypce wraz z Andriejem Konczałowskim
- 1962 Dzieciństwo Iwana (Иваново детство) wraz z Władimirem Bogomołowem
- 1969 Andriej Rublow (Андрей Рублёв) wraz z Andriejem Konczałowskim
- 1972 Solaris (Солярис) wraz z Fridrihem Gorenszteinem
- 1975 Zwierciadło (Зеркало) wraz z Aleksandrem Miszarinem
- 1979 Stalker (Сталкер) wraz z Arkadijem i Borysem Strugackimi
- 1983 Czas podróży (Tempo di viaggio) wraz z Tonino Guerra
- 1983 Nostalgia (Nostalghia) wraz z Tonino Guerra
- 1986 Ofiarowanie (Offret/Saccrificatio)
[edytuj] Bibliografia
- Jelena Bauman, Rostisław Jurieniew – Mała Encyklopedia Kina Radzieckiego, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1987 ISBN 83-221-0446-4.
- Andriej Tarkowski – Czas utrwalony, tłum. S. Kuśmierczyk, Warszawa 1991 (wydanie drugie: Świat Literacki, Warszawa 2007 ISBN 978-83-60318-44-7).
- Andriej Tarkowski – Dzienniki, tłum. S. Kuśmierczyk, IS PAN, Warszawa 1998, ISBN 83-85938-03-6.
- Andriej Tarkowski – Kompleks Tołstoja. Myśli o życiu, sztuce i filmie, red. i tłum. Seweryn Kuśmierczyk, Wydawnictwo Pelikan, Warszawa 1989 ISBN 83-85045-40-6.
